Vissen: voortbestaan door aanleg vispassages voor migratie

Veel vissoorten hebben de bijzonderheid dat ze zich voortplanten in een ander gebied dan waar ze de meeste tijd van hun leven doorbrengen. In vroeger tijden was dit geen probleem omdat veel wateren in open verbinding stonden met elkaar. Naarmate de mens steeds meer barrières heeft opgebouwd kunnen vissen dikwijls niet meer vrijuit van de ene naar de andere plek zwemmen. Sommige vissoorten worden daardoor in hun bestaan bedreigd. Maar gelukkig worden steeds meer projecten gerealiseerd om dit te voorkomen. Die realisering is vooral een taak van de Waterschappen.

Migratie van vissen naar voortplantingsgebieden

Europa telt ongeveer tweehonderd soorten zoetwatervissen waarvan er vele tientallen door menselijke ingrepen in waterlopen als rivieren worden bedreigd in hun voortbestaan. Ongeveer de helft van die bedreiging wordt veroorzaakt door problemen die verband houden met de migratie van de vissen. Migratie is de verplaatsing van vissen naar een gebied waar ze zich kunnen voortplanten. Om het afsterven van de bedreigde vissoorten te voorkomen moeten de migratieroutes worden opengemaakt.

Bedreiging voortbestaan door talrijke barrières

Rivieren worden door veel kunstwerken onderbroken. Een kunstwerk is in de bouwkunde een bouwwerk dat door mensen is gemaakt en in de regel niet voor bewoning bestemd is. Voorbeelden van bouwkundige kunstwerken zijn gemalen, stuwen en sluizen. Door het aanleggen van die kunstwerken kunnen vissen niet migreren van het ene deel van de rivier naar een ander deel.

• Gemaal: Een gemaal passeren lukt vissen stroomopwaarts niet en stroomafwaarts lopen ze het risico om verwond of gedood te worden.
• Stuwen: Door te hoge stuwen kunnen de vissen niet stroomopwaarts zwemmen waarbij een verval van twintig centimeter voor een aantal soorten al een probleem kan opleveren.
• Sluizen: Sluizen zijn ook barrières voor de migratie van vissen omdat vissen niet mee kunnen zwemmen met het water dat met grote kracht een sluis instroomt of uitstroomt. Er zijn daarom voorzieningen noodzakelijk zodat de vissen langs de sluizen kunnen zwemmen.
• Ingekokerde waterlopen: Waterlopen die over een lange afstand ingekokerd zijn, bijvoorbeeld onder pleinen of steden door, hebben soms een stroomsnelheid die voor de vissen ook een belemmering vormt.

Plannen en maatregelen om leefgebied te vergroten

In Europees verband is een Kaderrichtlijn Water opgesteld waarbij aan ecologische eisen moet worden voldaan en er een goede vismigratie mogelijk moet zijn. Provincies maken daarvoor reconstructieplannen die door de Waterschappen worden uitgevoerd. In zo’n plan wordt precies in kaart gebracht waar de knelpunten voor de vissen zitten. Op die plekken worden maatregelen genomen om het leefgebied voor de vissen te vergroten.

Rij bakken als vispassage voor bereik hogere delen

Een van die maatregelen die door de Waterschappen kan worden genomen is de aanleg van zogenaamde vispassages. Door een vispassage wordt een drempel weggenomen en krijgen de vissen een kans om naar een hoger gedeelte van de rivier te zwemmen waardoor ze hun paaigebieden kunnen bereiken.

Rij bakken

Een veel toegepaste vispassage bestaat uit een rij bakken. De volgende bak bevindt zich steeds iets hoger dan de vorige. Aan de onderzijde van de bakken zit een opening waardoor de vissen van de ene bak naar de andere kunnen zwemmen.

Verminderen waterdruk

Om de waterdruk te verminderen kunnen die openingen afwisselend links en rechts van de bakken worden gemaakt. Van de ene bak naar de volgende zwemmend komen de vissen uiteindelijk in de bovenste bak uit. Van daaruit kunnen zij doorzwemmen op het hogere rivierniveau en hebben dus de stuwhoogte overwonnen.

Alternatief

Een alternatief voor een rij bakken is een lange bak of een natuurlijke loop waarbij door tussenschotten of stenen compartimenten zijn gemaakt met onderin mogelijkheden om door te zwemmen.

FishTrack voor ontwijking pompgedeelte

Om de vissen veilig een gemaal te laten passeren werd door TAUW (Milieu en Civieltechnisch ingenieurs- en adviesbureau) een systeem bedacht de zogenaamde FishTrack. Met FishTrack ontwijken de vissen de draaiende pomponderdelen van het gemaal. FishTrack is gebaseerd op twee compartimenten waarbij water met vissen er in aan de ene zijde van het gemaal naar het eerste compartiment wordt gepompt. Vervolgens wordt dit water naar het tweede compartiment doorgepompt en stroomt daarna naar de andere zijde van het gemaal. Na een bepaalde tijd wordt de procedure andersom gevolgd.

Waterschappen blijven actief

Waterschappen zijn verantwoordelijk voor het herstel van de vismigratie. Een Waterschap is een overheidsorgaan dat in een bepaalde regio opereert en als belangrijkste taak heeft om de waterhuishouding te regelen en te controleren. Voor het herstel van de vismigratie is reeds een groot aantal projecten gerealiseerd en zijn er ook nog velen in voorbereiding. De Waterschappen zullen ook de komende jaren niet stil zitten. En de vissen? Die “varen” er wel bij.