De explosieve kracht van geiser Strokkur

IJsland is bekend als het land van de geisers. De grootste IJslandse geiser is te vinden in het zuidwesten van dit eiland. Alsof hij door een onderaardse thermostaat wordt aangezet verandert Strokkur met regelmatige tussenpozen van een rustige, in stoom gehulde poel, ineens in een ziedend vat dat elke vier tot tien minuten een zuil van 22 meter kokend water de lucht instoot.

IJslands geisers

IJsland dankt zijn geisers aan het feit dat het eiland op de Middenatlantische rug ligt. Hier drijven twee stukken van de aardkorst, de zgn. tektonische platen, uiteen. Dat uit elkaar drijven veroorzaakt een lijn van zwakke plekken, waar magma uit de aarde omhoog welt. De gloeiende magma verhit het water onder de grond, er ontstaat stoom dat door middel van de geiser een uitweg naar buiten vindt.

Hete bron, modderpoel of geiser

In gebieden waar - bij ondergronds water - voorraden gesmolten magma voorkomen aan de oppervlakte, ontstaan warme bronnen en meren van borrelende modder, zoals te vinden is in het IJslandse Hvitá-dal. Het magma verhit zowel het poreuze gesteente als het water dat daarin is doorgedrongen. Nu kunnen er twee dingen gebeuren, namelijk:

• Wanneer het water weg kan, komt het als een borrelende hete bron of als een modderpoel naar de oppervlakte;
• Zit het water echter opgesloten in een gang in het gesteente, dan loopt de temperatuur van het water eerst hoog op en vormt zich daarna een geiser.

Opmerking

Voor wat de spuiter van een geiser betreft voorkomt de druk van de waterzuil aanvankelijk dat het water gaat koken. Maar er zal zich steeds meer hitte ophopen, tot het water aan de oppervlakte begint te koken bij een temperatuur die 6 graden Celsius hoger ligt dan het normale kookpunt. Dit hogere kookpunt noemen we 'superverhitting'. De stoomdruk neemt nog verder toe en drukt het water boven de zuil op tot een koepel. Hierdoor neemt de druk wat af en gaat er nog meer water koken. Dit gaat door totdat de superverhitte stoom met een soort kanonschot een zuil heet water de grond uitblaast. Zodra er zich weer water in de holte in het hete gesteente ophoopt, begint het hele proces opnieuw.

beknopt uitleg van de werking

Geisers komen voor waar magma (gesmolten gesteente) aan de oppervlakte ligt. Water sijpelt er door scheuren in het gesteente en vormt ondergrondse reservoirs. Dat water wordt verhit door het hete gesteente en een deel ervan wordt stoom. Vervolgens bouwt zich een stoomkolom op, die ten slotte als een krachtige straal van water en stoom (de geiser) ontsnapt.

Ligging

Strokkur ('karnvat') ligt in een geothermische streek langs de rivier de Hvitá, ongeveer 80 km ten zuidoosten van de hoofdstad Reykjavík. In deze streek bevindt zich een groep stomende poelen met kokendheet water en borrelende modder, die eveneens de Stori Geysir of 'Grote Spuiter' omvat. Die 'Grote Spuiter' was ooit de krachtigste van deze groep en alle andere geisers zijn naar hem genoemd. Het IJslandse woord geysir betekent dan ook 'spuiten'.

Stori Geysir

Het water van de Grote Spuiter bereikte ooit de ongelooflijke hoogte van 70 meter. In 1810 was hij om het half uur actief, maar in 1815 was de tussentijd zes uur. In 1916 hield alle activiteit plotseling op. Even onverklaarbaar begon in 1935 de wereldberoemde hete bron opnieuw om het half uur met zijn oorspronkelijke kracht te spuiten. Tegenwoordig is het weer stil rond de Stori Geysir en er is niets dat op zijn oude glorie duidt. Af en toe laten deskundigen hem een show geven voor bezoekers door grote hoeveel-heden vloeibare zeep in de poel te gooien. Dit vergroot de dichtheid van het water, wat de werking heeft als van een deksel zodat de stoom niet kan ontsnappen. Wanneer er wat zeepsop wordt verwijderd, vindt de druk een uitweg en begint de geiser te spuiten.

De zichtbare en hoorbare werking van Strokkur

Het eerste teken van naderende activiteit is een fluctuatie in het waterpeil. Het water verheft zich in een steeds sneller tempo, tot er - vlak voor de Strokkur losbarst - een enorme bel van helder, gloeiendheet water in de poel opwelt. De koepel van water spat met groot geraas uiteen en de grond trilt van het diepe gerommel waarmee de uitbarsting gepaard gaat. De geiser slingert vervolgens een 22 meter hoge zuil kokend water de lucht in, waarvan de witte stoomwolk op 5 km afstand te zien is. Die hete 'pluim' van de Strokkur bestaat dus uit waterdruppeltjes en superverhitte stoom. Met een sissend geluid houdt hij even later weer op, waarna de rust in de omringende poel terugkeert. Vervolgens maakt Strokkur zich gereed om de voorstelling te herhalen. Gelet op deze zichtbare en hoorbare signalen is het geen wonder dat de IJslanders deze kokende fontein Strokkur (wat 'karnvat' betekent) hebben genoemd.

Opmerking

Omdat het contrast tussen vuur en ijs hetzelfde is als in de Noorse godenverhalen, dachten de Noormannen dat IJsland de ingang van de onderwereld was.

Hitte als energiebron

Sinds het begin van de 20ste eeuw maken de IJslanders efficiënt gebruik van de hitte die ondergronds opgeslagen is. Ze benutten die energie voor verwarmingsdoeleinden in de industrie, de landbouw en de particuliere sector. In 1942 was er al een groot net van huizen en pompstations dat heet natuurwater naar grote opslagtanks in de heuvels rond de hoofdstad bracht. De bronnen ervoor waren zorgvuldig gekozen om er voor te waken dat de Strokkur en de andere geisers er door gestoord zouden worden. Later werden de meeste huizen van de stad aangesloten op dit natuurlijke warmwatersysteem. In andere regio's maken de ingenieurs gebruik van het vulkanische gesteente om koud water dat daarheen is gepompt te verhitten.

Tuin der hete bronnen

De ten zuidoosten van Reykjavik gelegen stad Hveragerdhi maakt met succes gebruik van geothermische energie. Ondanks de ligging van deze stad op 250 km van de Noordpoolcirkel, kweekt men er tropische kamerplanten, vruchten en groenten (bananen en kommers) in kassen die worden verwarmd met geothermisch verhit water. Hieraan dankt de stad zijn faam als 'tuin der hete bronnen'.

Stoomputten als energiebron

In Krafla in het Noordoosten van IJsland worden stoomputten die in de aardkorst zijn geboord gebruikt als energiebron. Aardwarmte voorziet voor een groot gedeelte in de energiebehoefte van IJsland.

Blauwe Lagune

Ook op het schiereiland van Reykjanes benut het krachtstation bij Svartengi geothermische energie. Het looswater van de centrale verzamelt zich in de 'Blauwe Lagune' een vanwege het geneeskrachtige water beroemde poel. Dit water zou huidziekten, zoals eczeem genezen.