Struinen dwars door Brabantse duinen

De oktoberwind raast over het wit-gele zand. Dit eindeloos spel van zand en wind verandert het duinlandschap voortdurend. Al die ontelbare zandkorreltjes verschuilen zich in wandelschoen, jas en broek en dat is zeker niet zo vreemd, bij het struinen dwars door de duinen van het grootste levende stuifzandgebied van zuidelijk Nederland.

Afwijkende temperaturen

Dicht op het zand loopt de temperatuur op zonnige dagen gemakkelijk op tot vijftig graden Celsius en kan het 's zomers knap heet worden in het hartje van de Loonse en Drunense Duinen. 's Winters is juist weer het tegenovergestelde het geval. Midden op de kale zandvlakte kan de temperatuur zomaar tien graden lager liggen dan in het beschutte bos rondom het stuifzandgebied. Als dan ook nog eens de wind over het zand giert, toont de vlakte zijn ware winterse gezicht: guur en onbarmhartig, groots en avontuurlijk. Zeker in de herfst- en wintermaanden is de grootsheid van deze Brabantse Sahara intens te ervaren. Die uitgestrektheid, die stilte, de golvende zandvlaktes met her en der goudgele graspollen en de silhouetten van eenzame bomen hullen het landschap in een bijzondere winterse sfeer. Niet alleen als de mist de zandkoppen omfloerst met een grijze deken maar ook bij helder weer, wanneer het zicht kilometers ver reikt. Als het koud is en stormt, prikken de zandkorreltjes als spelden in het gezicht en verandert een wandeling in een ijzig avontuur. De wandelaar tot speelbal makend van de heftigheid der elementen.

Aantrekkingskracht van het dynamische zand

De dynamische zandvlaktes oefenen een grote aantrekkingskracht uit op elke bezoeker. Altijd is het landschap in beweging. De wind vormt opgestoven duinen, uitgestoven laagvlaktes, spaarzaam begroeide plekken en randen met grote hoogteverschillen. Terwijl op de ene plek bomen door het zand worden ingepakt, legt de wind elders juist complete wortelstelsels bloot. Dit eindeloze spel zorgt voor een voortdurend veranderend landschap. Fauna en flora hebben het er niet altijd gemakkelijk mee. Heel oude eikenstoven steken in de duinen nog maar voor een klein deel boven het zand uit. Wandelaars vermoeden vaak niet dat die korte takken bij een boom horen van misschien wel duizend jaar oud. Toch heeft onderzoek uitgewezen dat in dit gebied zulke stokoude bomen voorkomen. Ze laten zich niet klein krijgen door het zand en banen zich onvermoeibaar telkens opnieuw een weg omhoog.

Flora

Planten die hier voorkomen zijn zandzegge, heidespurrie en de zee-den. Ook de planten zijn in dit gebied voortdurend in strijd met de wind. De zandzegge is een stugge plant die graag in het stuifzand pioniert. Kinderen noemen de plant wel 'treintjesgras' omdat het gras met zijn horizontale wortelstokken als een trein door het zand oprukt. De zandzegge legt het stuifzand vast en effent zo de weg voor de vestiging van andere planten, zoals (korst)mossen. Soms moet zelfs de zegge zijn meerdere erkennen in de wind, wanneer de plant door zand wordt ondergestoven. Dan kan het hele spel weer van voren af aan beginnen. Maar de wind speelt ook met de 'eilanden'. Dit zijn kleine groepjes bomen die dapper stand houden in de zee van zand. Vaak schuurt die wind aan de randen van zulke eilanden en gaan de bomen steeds verder uit elkaar staan. Hierdoor krijgt de wind ook vat op het zand in het midden van zo'n bomengroep. Dan ontstaat er een kuil, omringd door bomen. Zulke plekken worden 'forten' genoemd. Het zijn geweldige plekken om van de natuur te genieten. Ze bieden vaak een fraai uitzicht over de omgeving.

Tante Truus, goed orientatiepunt

Een bijzondere plek in de Loonse en Drunense Duinen is Tante Truus, een stokoude grove den. Een prachtexemplaar dat voor veel natuurliefhebbers een goed orientatiepunt vormt. De boom nodigt uit om op de onderste zijtak te gaan zitten. In welke richting je van die plek uit ook kijkt: het is overal prachtig. Heide, bosranden, zandvlaktes, forten, in de verte de radiozendmast van Loon op Zand en het hoogste flatgebouw van Tilburg. Zittend op Tante Truus kun je ook genieten van de stilte, die zo midden in de winter alleen af ten toe onderbroken wordt door een rauwe kreet van een kraai of het piepen van de kramsvogels. Je waant je alleen, maar toch wemelt het in en rondom het zand van het dierenleven.

Fauna

In de winter houden veel zandbewoners een winterslaap. Dat geldt bijvoorbeeld voor de mierenleeuw en drie soorten zandloopkevers, die in deze maanden in holletjes onder het zand verblijven. Ook in graspollen en onder boomschors overwinteren talrijke keversoorten, duizendpoten, miljoenpoten en spinnen. Voor insecteneters valt er in dit jaargetijide dan ook weinig te halen en is schraalhans meester. Deze insecteneters gaan zelf ook in winterslaap of ze trekken weg. Dieren die in dit gebied thuishoren zijn: ree, das, eekhoorn, havik, buizerd, ransuil (ransuilen zoeken elkaar in de winter op, zodat je ze in dat jaargetijde beter ziet dan 's zomers wanneer ze zich meer schuilhouden). Soms zitten er wel zes of zeven bij elkaar in een zogeheten 'roestboom' (een vaste stek waar de uilen rusten). In de Loonse en Drunense Duinen zoeken de ransuilen bij voorkeur een zee-den op. De zeeden heeft namelijk hele grote dennenappels en daar tussen vallen de uilen niet zo op. Overdag knappen ze in deze boom een uiltje en 's nachts vliegen ze uit om op muizen te jagen. Met een (meestal) gevulde maag keren ze dan weer terug naar hun roestboom. Onder zo'n boom vindt je vaak braakballen, waarmee de uilen zich ontdoen van onverteerbare prooidierresten, zoals botten en haar. Andere dieren die je hier vindt zijn bosuil, groene specht, zwarte specht, kramsvogel, koperwiek, goudhaantje, vuurgoudhaantje, klapekster en de wintervlinder.

Ieder plekje zijn eigen verhaal

Verhalen van dieren die er leven, planten die er voorkomen of mensen die er hebben gewoond of zijn gestorven. Zo staat er bij de ingang aan de Oude Bosschebaan een herdenkingsmonument voor 14 verzetsstrijders die in 1944 in de duinen zijn gefusilleerd. De omringende lindebomen vertellen weer een ander verhaal. Die bomen hoorden ooit bij het boerderijtje dat al lang verdwenen is. Eens te meer een bewijs dat er achter iedere plek in dit gebied een geschiedenis schuil gaat. Het maakt het wandelen er nog boeiender op.