Biodiversiteit en de bescherming ervan

2010 is uitgeroepen tot het ‘jaar van de biodiversiteit’. Natuurbeleid krijgt zowel nationaal als internationaal steeds meer aandacht, natuur lijkt wel een toverwoord te zijn geworden, waarmee alles onmiddellijk ‘goed’ wordt. Wat is biodiversiteit nu eigenlijk? Waarom zouden we het beschermen? En hoe wordt de biodiversiteit beschermd? Op welke manier, en hoe succesvol? En wat zijn de zogenaamde ‘hotspots’ precies?

Wat is biodiversiteit?

Het woord biodiversiteit bestaat uit twee delen. ‘Bio’, wat ‘leven’ betekent, en ‘diversiteit’. Een veelgebruikte definitie voor biodiversiteit is dan ook de verscheidenheid van levende soorten op aarde. Het gaat hierbij om alle levende soorten, dus niet alleen de voor de hand liggende dieren en planten, maar ook virussen en bacteriën.

Biodiversiteit is niet uit te drukken in getalswaarde, er is geen wereldwijde schaal beschikbaar die aangeeft hoe groot de biodiversiteit ergens is. Het is dan ook erg moeilijk de biodiversiteit in verschillende gebieden te vergelijken. Wel is te zeggen of de biodiversiteit hoog of laag is, of groot of klein is.

Van een grote biodiversiteit is sprake wanneer er veel verschillende soorten in een gebied voorkomen. Niet iedere soort telt hierin even zwaar mee. Zeldzame soorten verhogen de biodiversiteit meer dan veelvoorkomende soorten. Een gebied waar alleen stadsduiven voorkomen zal bijvoorbeeld een lagere biodiversiteit hebben dan een gebied met velduilen, die op de rode lijst van bedreigde vogelsoorten te vinden zijn.

Waarom biodiversiteit beschermen?

Veel verschillende organisaties richten zich op het beschermen van biodiversiteit. Ook overheden beschermen de biodiversiteit, soms met vergaande gevolgen. Maar waarom die moeite? Waarom moeten mensen moeite doen om de biodiversiteit te beschermen?

Er zijn een aantal redenen te bedenken waarom men biodiversiteit wil beschermen. Als eerste is er het belang van de biodiversiteit om als grondstof te dienen. Vooral plantensoorten kunnen grote geneeskrachtige werkingen hebben. Deze zijn nog lang niet allemaal bekend. Behalve als grondstof voor medicijnen, zijn verschillende soorten – vooral bomen – belangrijke bouwmaterialen. Om deze te behouden, is ook het behoud van de soorten waarvan zij afhankelijk zijn nodig.

Een tweede reden om de biodiversiteit te beschermen is het behoud van genetische variatie. Het nut van het beschermen van genetische variatie is op het eerste gezicht ook niet evident, maar het is zeker aanwezig. Wanneer er ziektes onder gewassen of vee uitbreken kunnen deze grote schade aanrichten. De gewassen en dieren van een soort lijken zeer sterk op elkaar, omdat deze veelal uit dezelfde voorouders gekweekt zijn. Eventuele gevoeligheid voor een bepaalde ziekte hebben ze ook gemeen. Wanneer er dus een grote aardappelziekte uitbreekt, is het goed mogelijk dat het grootste deel van de gedomesticeerde aardappels hieraan ten gronde gaat. Er bestaan echter nog rassen wilde aardappels, die hun plaats in kunnen nemen. Deze soorten hebben zich in het wild ontwikkeld, en zijn over het algemeen dus diverser dan de soorten die door de mens verbouwd worden. Hierdoor is de kans dat er wilde aardappelen zijn die een ziekte overleven groter dan de kans dat geplante aardappelen dit doen. Het beschermen van genetische variatie kan dus bijdrage aan zekerheid over voedseltoevoer in de toekomst.

Een derde reden om de biodiversiteit – en de natuur in het algemeen – te beschermen is vanwege haar kracht om schadelijke stoffen vast te leggen. Verschillende soorten kunnen verschillende stoffen vastleggen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan fijnstof, maar ook aan de omzetting van koolstofdioxide (CO2) in zuurstof door planten.

Biodiversiteit kan ook de bodemkwaliteit verbeteren. Organismen die in de grond leven, zoals wormen en kevers verbeteren de grondkwaliteit door stoffen in de bodem te verkleinen en te mengen.

Ook voor de recreatie wordt natuur veel gebruikt. Een hoge biodiversiteit maakt de natuur aanlokkelijker voor recreatie. Een gebied waar veel verschillende soorten te zien zijn is immers leuker om doorheen te wandelen dan een monocultuur.

Het wegvallen van een aantal soorten zal maar weinigen opvallen, lijkt het. Immers, wie maakt het iets uit of er zwarte kevertjes of donkerbruine kevertjes door een grasveld lopen. Toch kunnen de effecten van uitsterven van soorten groot zijn. Mocht het donkerbruine kevertje een slecht jaar hebben, waardoor er maar weinig over zijn, dan zullen vogels meer zwarte kevers eten. Daarvan zijn er immers meer. Als er echter geen zwarte kevers meer zijn, dan zullen in deze versimpelde weergave eerst de bruine kevers uitsterven en dan de vogels. De bruine kevers zijn opgegeten door vogels, en de vogels sterven daarna omdat er geen voedsel meer is. Hierdoor is kan door het uitsterven van enkele soorten onderaan de voedselketen een kettingreactie optreden, waardoor vele soorten uitsterven.

De laatste reden die hier besproken wordt om biodiversiteit te beschermen is vanwege de intrinsieke waarde. Hierbij gaat het erom dat biodiversiteit een waarde heeft, puur omdat het er is.

Hoe is de biodiversiteit te beschermen?

De conventionele methode voor het beschermen van de biodiversiteit is het aanwijzen van bepaalde gebieden en hier alle mensen uit weghalen. Eventueel kunnen mensen het gebied nog bezoeken, maar erin wonen is taboe. Het blijkt echter dat de biodiversiteit hoger is op plaatsen waar mensen zich wel met de natuur bemoeien. Juist wanneer mensen op bepaalde dieren jagen, af en toe een gebied gedeeltelijk in brand steken of bomen wegkappen, komen er andere soorten in het gebied. Deze soorten zijn afhankelijk van de verstoringen.

Een andere manier van het beschermen van biodiversiteit die aan populariteit wint is de bescherming door bijvoorbeeld boeren op het platteland. Door middel van subsidies kunnen boeren bijvoorbeeld aangezet worden mee te helpen in weidevogelbeheer. Hoewel er regelmatig problemen optreden, is deze vorm van het beschermen van biodiversiteit redelijk succesvol te noemen.

Hotspots

Hotspots zijn gebieden waar veel biodiversiteit voorkomt. Deze gebieden krijgen onder internationale verdragen extra bescherming. Voorbeelden van hotspots zijn koraalriffen en tropische regenwouden.