Natuurgebieden in de polders en in de haven van Antwerpen

Wie denkt dat de Antwerpse haven niets anders is dan industrie en boten, heeft het mis. In het havengebied en in de polders ten noorden van Antwerpen is heel wat natuur met een indrukwekkende fauna en flora. Sommige dieren en planten vind je zelfs enkel terug in het havengebied. Enkele van deze natuurgebieden zijn volledig of gedeeltelijk vrij toegankelijk voor het publiek, andere moeten bezocht worden met een ervaren natuurgids. Sommige gebieden zijn een ecologische infrastructuur, dit wil zeggen dat de natuur gecombineerd of aangelegd wordt ter compensatie van de havenuitbreiding. De meeste van deze natuurreservaten worden beheerd door Natuurpunt.

Natuurgebieden in de Antwerpse haven en polders

Ten noorden van Antwerpen breidt zich het Antwerpse havengebied uit. Om tegemoet te komen aan deze havenuitbreiding werden er heel wat kleine en grote natuurgebieden aangelegd. Deze worden beheerd door Natuurpunt Antwerpen Noord. Vaak in samenwerking met het Antwerpse havenbedrijf en met bedrijven uit de haven. In deze natuurgebieden en in de omliggende Antwerpse polders kan je op pad gaan, genieten van de zalige rust in een toch wel drukke omgeving en er zeldzame flora en fauna ontdekken. Of hoe de natuur toch altijd weer zijn mannetje kan staan! Spreekt vanzelf dat in al deze natuurgebieden loslopende honden taboe zijn.

Berendrecht en Zandvliet

Groot Buitenschoor en Galgenschoor

Ligging en toegankelijkheid
Vlak naast de Berendrechtsluis, op de Oudedijk in Zandvliet vind je het Groot Buitenschoor en het Galgenschoor (C). Het betreft hier een groot natuurgebied van meer dan 100 hectare. Het natuurgebied zelf is niet toegankelijk voor wandelaars omdat het onderhevig is aan getijden en dus geregeld onder water loopt. Bovendien heb je er ook drijfzand. Je kan wel alles observeren vanop de Scheldedijk. Aan de overkant van de Schelde, op de linkeroever, zie je het Schor Ouden Doel liggen. Wil je echt verder gaan, dan kan je op pad gaan voor een geleide wandeling met een ervaren gids. Als het getij gunstig zit, kan je zelfs meewandelen tot in het midden van de Schelde! Kinderen kunnen met Professor Prutprutser op stap. In het slik ontdekken ze kleine beestjes en leuke planten. Beide gebieden worden beheerd door Natuurpunt Antwerpen Noord.

Flora
Het Groot Buitenschoor en het Galgenschoor zijn een slikken- en schorrengebied. De schorren zijn de begroeide gedeelten, de slikken zijn de modderige delen. Het zoute water van de Noordzee en het zoete water van de Schelde vloeien hier in elkaar over. Tweemaal per etmaal loopt het gebied onder water. Het zijn unieke natuurgebieden, waarvan er slechts enkele meer overblijven in Europa. Planten en bloemen hebben het best moeilijk met het brakke water. Daarom vind je hier vooral zoutminnende flora. Denk aan het gewone keldergras, het echt lepelblad, het melkkruid, de zilte schijnspurrie en het schorrezoutgras.

Fauna
Jaarlijks overwinteren hier meer dan 150.000 watervogels. Op het Groot Buitenschoor vind je een vogelkijkhut. Een interessante plaats om de vogels te observeren en te fotograferen. Als je geluk hebt, kan je misschien ook een bruinvis of een zeehond spotten. Door de verbeterde waterkwaliteit komen ze daar wel eens. In het slik kan je dan weer beestjes als de veelkleurige zeeduizendpoot en de slikgarnaal ontdekken. Wel enkel onder begeleiding van een ervaren gids!

De Ruige Heide

Ligging en toegankelijkheid
Deze mini-Sahara (G) in Berendrecht en Zandvliet biedt natuur van een heel andere soort. Het is een van de laatste restanten van een vroeger zeer uitgestrekt heidegebied tussen Berendrecht-Zandvliet enerzijds en Putte-Kalmthout anderzijds. De Ruige Heide is niet erg groot, maar biedt wel unieke natuur. Je kan er geraken via de Scheidreef of via de Kalmthoutsebaan. Het unieke natuurgebied is vrij toegankelijk voor wandelaars. Met buggy's, wandelwagens en rolstoelen is het gebied moeilijk begaanbaar vanwege de zanderige paden. Voor kinderen zijn de stuifduinen een waar speelparadijs waar je in het zand kan spelen, kan rondrennen of verstoppertje kan spelen.


Flora
Aangezien De Ruige Heide een zeer droog natuurgebied is, bestaat de vegetatie uit planten die kunnen gedijen op stuifduinen, op droge heide, op droog grasland, op arme zandgrond en in zure eikenberkenbossen. Denk maar aan purperen heidebloemen, purperen of rode rhododendrons, schermhavikskruid, gele brem en gele gaspeldoorn. Dat deze veelvuldig voorkomen in de streek merk je ook aan de straatnamen in de buurt. Op de bomen kan je dan weer de rode heidelucifer en het rendiermos waarnemen, beide zeldzame soorten korstmos. Schapengras domineert het gebied. Op de stuifduinen vind je verder ook nog zandzegge en buntgras.

Fauna
Onnodig te zeggen dat dit gebied een waar paradijs is voor heel wat dieren zoals vlinders. Heidespurrie, kommavlinder, vuurvlinder en bruin blauwtje fladderen lustig rond tussen de planten op de heide. Tussen de eikenbomen kan een goed geoefend oog wel eens de prachtige eikenpage ontwaren. Levendbarende hagedissen, bastaardzandloopkevers, groene zandloopkevers en mierenleeuwen lopen ook rond op de Ruige Heide. Qua vogels spot je hier met wat geluk een gekraagde roodstaart, een boompieper of een groene of zwarte specht. De Ruige Heide is verder ook nog fourageergebied voor de watervleermuis, de baardvleermuis, de grootoorvleermuis, de dwergvleermuis, de laatvlieger en de rosse vleermuis. Om deze te zien moet je natuurlijk wat later op de dag op pad. Spijtig genoeg worden al deze dieren vaak verstoord door motorcrossers en sluikstorters. Ook de Amerikaanse vogelkers woekert in dit gebied en maakt veel stuk. Gelukkig wordt dit natuurgebied goed beheerd door Natuurpunt Antwerpen Noord en zien zij er op toe dat het gebied in stand wordt gehouden en zelfs nog wordt uitgebreid.

Opstalvallei

Ligging en toegankelijkheid
Je vindt de Opstalvallei (I) in Berendrecht. Het gebied kreeg de naam van de beek die het gebied doorkruist, de Opstalbeek. Je geraakt er via het jaagpad langs het Kanaaldok of via de Reigersbosdreef. Je kan er wandelen naast het gebied op het jaagpad van de Berendrechtse dijk. Bij het Kanaaldok heb je ook een uitkijkpunt, een berg waar je via trapjes naar boven kan en van waar je een mooi uitzicht hebt op de uitgegraven waterplassen aan de ene kant en op het havengebied aan de andere kant. In de toekomst zal er nog 190 ha worden aangelegd, ter compensatie van de natuur die verloren is gegaan ten koste van de uitbreiding van het havengebied. Vanuit de Opstalvallei kan je ook naar het Reigersbos waar het mee in verbinding staat.

Fauna en flora
Het natuurgebied heeft open water, rietmoeras en bos en huisvest vooral riet- en moerasvogels, en watervogels. De witte en de zilverreiger zijn hier goed vertegenwoordigd. Aan de westelijke waterplas bevindt zich een kijkwand. Men poogt hier heel wat vogels aan te trekken, waaronder de roerdomp, de bruine kiekendief, de rietzanger, de blauwborst, de kuif- en de krakeend.

Reigersbos Zandvliet

Ligging en toegankelijkheid
Het Reigersbos (H) is een 4,3 ha groot natuurgebied. Je kan er geraken via de Reigersbosdreef in Berendrecht. Links zie je het kasteel van wijlen Graaf Le Grelle. Hij ijverde heel zijn leven voor het behoud en het in stand houden van de reigerskolonie. Aan de rechterkant van de reigersbosdreef heb je restaurant Reigershof. Dit restaurant is gevestigd in een oude smidse met staminee. Hier konden de mensen wachten terwijl de smid zijn werk deed of iets nuttigen terwijl ze op de boerentram wachtten die hen naar Antwerpen zou brengen. Via het Reigersbos kan je zoals eerder gezegd ook naar de Opstalvallei.

Fauna
Zoals de naam het zelf zegt, is het Reigersbos een paradijs voor reigers en meer bepaald voor de blauwe reiger. In het Reigersbos broedden reeds in 1935 de eerste blauwe reigers, wat het tot een van de oudste reigerskolonies van België maakt. Rond 1955 waren er zo'n 300 nesten aanwezig in het gebied. Anno 2020 kan je de blauwe reigers komen bewonderen van begin januari tot eind mei. Het aantal nesten is wel drastisch gekrompen. Er zouden er nog maar zo'n vijftigtal over zijn, maar dat is toch nog goed voor een 350 à 400 vogels. Het Reigersbos heeft veel last van de wateroverlast in deze buurt en van de uitbreiding van de haven.

NMBS-Rangeerstation Antwerpen Noord

Kuifeend, Grote Kreek en Verlegde Schijns

Ligging en toegankelijkheid
De Kuifeend en De Grote Kreek (F) zijn een 30 ha groot natuurreservaat midden in de lus van het NMBS-rangeerstation Antwerpen-Noord. Het moerasgebied is omgeven door industrie, drukke wegen en de stortplaats Hoge Maey. Toch broeden hier een honderdtal vogelsoorten en leven er heel wat zoogdieren en amfibieën. Het gebied is weliswaar niet toegankelijk voor het grote publiek. Wel organiseert Natuurpunt Antwerpen Noord, de beheerder van het gebied, regelmatig geleide wandelingen op zondagmorgen. Het gebied is buggy- en rolstoeltoegankelijk.

Fauna
In het gebied zijn twee kijkhutten en vijf kijkwanden. Het open water, het rietmoeras en de omliggende graslanden zijn een waar toevluchtsoord voor watervogels. In de nazomer verzamelen er duizenden watervogels, onder andere wintertalingen, slobeenden, smienten en nonnetjes. Van de krakeenden bevindt zich ongeveer een tiende van de hele West-Europese populatie op deze plek. De kuifeend gaf trouwens ook haar naam aan het stuk natuurgebied De Kuifeend.

Flora
De naam Grote Kreek komt van een restant van een uitgebreid kreken- en geulenstelsel dat ontstond na een dijkbreuk in 1570. De Grote Kreek is omgeven door brede rietkragen en polderlandschappen. Begin 21ste eeuw werden er nieuwe gebieden aangelegd: het Binnenmoeras en de Binnenweilanden. In totaal omhelst het natuurgebied nu een grote plas en zes kleinere waterplassen.

Verrebroek

Drijdijck en Spaans Fort

Ligging en toegankelijkheid
In de Waaslandhaven, dicht bij de grens met Nederland, vind je de natuurgebieden Drijdijck en Spaans Fort (N). Deze natuurgebieden liggen verscholen tussen de industrie van de haven en de polderlandschappen. Het 36 ha groot natuurgebied Drijdijck maakte vroeger deel uit van de Verrebroekse Blikken. Het werd in stand gehouden en uitgebreid ter compensatie van de aanleg van het Deurganckdok. Het is niet toegankelijk voor wandelaars maar je kan wel de dieren observeren vanop de Drijdijck in de Drijdijckstraat en vanop het kijkplatform van het Spaans Fort. Het Spaans Fort vind je op het kruispunt van de Sint Michielsstraat. In het Spaans Fort mag je wandelen, maar wel enkel op de paden. Je kan dit natuurgebied binnengaan via het Spaans Fort en via de Watermolendijk. Buggy's en rolstoelen kunnen hier spijtig genoeg niet terecht. Deze natuurgebieden zijn nog in volle ontwikkeling.

Fauna en flora
Rond de plassen vind je heel wat riet en graslanden. Dit lokt veel eenden, onder andere de slobeend, de krakeend en de smient. Verder ook ganzen en fuut-achtigen. De kievit en de tureluur komen hier ook graag uitrusten. Ook is dit gebied een belangrijke slaapplaats voor wulpen en voor heel wat vogels op wintertrek. Spaans Fort was vroeger een populierenbos dat diende als buffer met Kieldrecht. Spaans Fort is voornamelijk belangrijk voor vogels van open water en rietmoeras. In de ruige uithoeken fladdert de roodborsttapuit rond. Broeden doet hij in het riet. Verder werden hier Konikspaarden uitgezet om het gebied te begrazen.

Beveren-Kieldrecht

Putten West en Zoetwaterkreek

Ligging en toegankelijkheid
Ook de Putten West (M) is een compensatiegebied voor de aanleg van het Deurganckdok, ingericht als weidevogelgebied (nat grasland). Het volledige gebied op de Linkeroever van de Schelde is aangeduid als Vogelrichtlijngebied, wat betekent dat wanneer je daar infrastructuurwerken doet, dat dit moet gecompenseerd worden met een natuurgebied. Deze gebieden zijn niet toegankelijk. Je kan ze enkel observeren via de Oud Arenberg en de Middenstraat in Kieldrecht.

Fauna en flora
Deze natuurgebieden zijn gebieden met open water met broedeilanden en rietmoeras. Het wordt vooral bezocht door weidevogels en watervogels. Er zijn ook broedeilanden voor koloniebroeders van ’strand en plas’ zoals de kokmeeuw, de zwartkopmeeuw en de kluut.

Beveren-Doel

Saeftinghe en Prosperpolder

Ligging en toegankelijkheid
Dit slik- en schorrengebied (D) ligt op de grens tussen België en Nederland, op de linkeroever van de Schelde. Prosperpolder ligt in België, Saeftinghe ligt in Nederland. Het gebied is niet vrij toegankelijk door de aanwezigheid van drijfzand en omdat het tweemaal per etmaal overstroomt door de getijden. Wel kan je van het natuurmooi genieten vanop de Scheldedijk, die makkelijk toegankelijk is voor wandelwagens en rolstoelen. Aan de Zoetenberm vind je een werfkeet met projectinfo.

Fauna en flora
Het slik- en schorgebied is een belangrijk overstromingsgebied van de Schelde met verwachte ontwikkeling van belangrijke oppervlakten aan slik en schor. Er zijn tijdelijk aangelegde broedeilanden voor vogels van ‘strand en plas’. Het gebied wordt begraasd door schapen die hier in grote getalen rondlopen.

Schor Ouden Doel en Paardenschor

Ligging en toegankelijkheid
Je vind Schor Ouden Doel (A) in het gebied tussen de kerncentrale van Doel in Kallo en het Verdonken Land van Saeftinghe in Nederland. Het gebied bestaat hoofdzakelijk uit slikken en schorren. Samen met het Verdonken Land van Saeftinghe is Schor Ouden Doel het grootste brakwaterschor van West-Europa en is iets groter dan 3000 ha. In Europa vind je nog enkel brakwaterschorren op de Westerschelde en in de monding van de Elbe. Schor Ouden Doel omhelst het gebied van de Scheldedijk tot aan de Schelde. Zout water van de Noordzee en zoet water van de Schelde lopen hier in elkaar over. Het gebied is onderhevig aan de getijden en loopt tweemaal per etmaal onder water. Het gebied is niet vrij toegankelijk, enkel met een gids tijdens de geleide wandelingen voor groepen die Natuurpunt organiseert. Wel kan je met een verrekijker de vogels observeren vanop de Scheldedijk. Fotografen komen hier dikwijls postvatten met statief en telelens om mooie kiekjes te schieten van de vele vogels. Aan de overkant van de Schelde heb je zicht op het Galgenschoor.

Fauna
Schor Ouden Doel is een waar vogelparadijs. Vogels gebruiken het als foerageergebied en als overwinteringsgebied. Naast rietvogels als de blauwborst, de rietgors, het baardmannetje, de kleine karekiet, de bosrietzanger en de rietzanger vind je hier ook steltlopers als de tureluur, de scholekster en de kievit. Ook de waterral en de bruine kiekendief kan je hier met wat geluk waarnemen. De grauwe gans, de bergeend, de smient, de krakeend, de wintertaling, de wilde eend en de slobeend overwinteren hier maar wat graag. In de herfst kan je ze in groten getale zien rusten op de vele waterpartijen.

Flora
De meeste soorten vind je in het stabiele zoete en zoute deel van het estuarium en beduidend minder soorten in het brakke deel (het deel waar zoet en zout water in elkaar vloeien). Zeldzame zoutminnende schorrenplanten zijn echt lepelblad, melkkruid, zilte rus, zeeweegbree, zeebies, zeeaster, zeekraal en kweldergras. Deze plantjes hebben vaak bloemen en brengen op deze manier heel wat kleur in het natuurgebied.

Doelpolder Noord

Ligging en toegankelijkheid
Doelpolder Noord (B) is een weidevogelgebied of nat grasland dat landinwaarts ligt tussen de kerncentrale van Doel en het dorpje Ouden Doel. Het natuurgebied is niet toegankelijk voor wandelaars. Je mag je enkel begeven rond het gebied via de Zoetenberm en de Westlangeweg, via de in het zuiden gelegen bufferdijk waar twee kijkwanden werden gebouwd. Toegang aan de voet van de bufferdijk, aan de kruising met de Oostlangeweg. Het gebied is niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers, maar kan wel bezichtigd worden vanop de Scheldedijk. Hier worden geen geleide wandelingen georganiseerd.

Fauna
Aangezien het een open water betreft met broedeilanden komen hier vooral voor weidevogels en watervogels op af. Grauwe ganzen en reigers alsook eenden hebben hier vrij spel. Op de grote plassen vertoeven ook de vogels van Schor Ouden Doel graag. Vaak zie je grote groepen grauwe ganzen opvliegen uit Doelpolder Noord om naar het Schor Ouden Doel te vliegen en vice versa. Een prachtig gezicht!

Beveren-Kallo

Groot Rietveld en Rietveld Kallo

Ligging en toegankelijkheid
Je vindt deze twee natuurgebieden in Kallo. Het Groot Rietveld (L) heeft een toegang aan de Kwarikweg en een andere aan de Scheldedijk. Het Rietveld Kallo heeft vier toegangen, twee aan de Melseledijk en twee langs de Gasthuisstraat. In het Groot Rietveld kan je wandelen op de paden, die evenwel niet rolstoeltoegankelijk zijn. Ook in het Rietveld Kallo mag je op de paden wandelen en hier zijn ook rolstoelen mogelijk. Het gebied werd aangelegd ter compensatie voor de aanleg van de Liefkenshoektunnel.

Fauna en flora
Het gebied bestaat uit open water, rietmoeras en graslanden en je vindt er vooral watervogels en typische rietvogels. Beide gebieden zijn belangrijke kerngebieden voor de rugstreeppad. De poelen in het gebied worden gefinancierd door de omliggende bedrijven van de haven. Dit doen ze ter compensatie wanneer ze een loods of een verharding aanbrengen. De rugstreeppad heeft zandige grond nodig om zich te kunnen ingraven in de wintermaanden. Het Groot Rietveld dat heel wat ouder is dan het Rietveld Kallo heeft één van de grootste populaties moeraswespenorchissen. Ook vind je hier bruine en blauwe kiekendieven, roerdompen en buidelmezen. Rietveld Kallo wordt nog verder ontwikkeld.

Haasop

Ligging en toegankelijkheid
Dit 100 ha groot natuurgebied (K) in de Waaslandhaven is vrij toegankelijk en je mag er enkel op de paden lopen. Er zijn drie toegangen aan de Koestraat. Het gebied bestaat uit open water, riet- en kalkmoerassen, droge en natte graslanden en poelen.

Fauna en flora
In de poelen vind je rugstreeppadden terug. Verder in het gebied heel wat broedvogels van ‘riet en open water’, ‘plas en oever’ en in beperkte mate weidevogels. Met wat geluk krijg je de konikpaarden te zien. Deze kleine paardjes werden uitgezet in het natuurgebied om voor de begrazing te zorgen.

Flora
De Haasop is een zeer belangrijk gebied voor orchideeën waaronder de uiterst zeldzame Groenknolorchis.

Lillo

Potpolder

Ligging en toegankelijkheid
De Potpolder (E) is een natuurgebied ten zuidoosten van Lillo. Dit gebied ontstond na een dijkbreuk. Ondanks de gestage uitbreiding van de haven, is dit toch een waardevol natuurgebied. Er wordt nog steeds aan het gebied gewerkt en de bedoeling is om er een slik- en schorrengebied van te maken. Het gebied staat onder het beheer van Natuurpunt Antwerpen Noord. Het gebied is niet toegankelijk voor wandelaars want is onderhevig aan getijden. Vanop de dijk en het lager gelegen wandelpad heb je een prachtig zicht op de slikken en schorren en op het havengebied. Je kan hier geraken met de auto maar je kan ook naar Lillo met de waterbus. Zo heb je eerst het zicht op dit gebied vanop het water en daarna kan je dichterbij gaan kijken naar de fauna en flora.

Fauna en flora
Om de broedvogels niet te storen, is het verboden om op het schiereiland te dichtbij te komen. Wulpen, scholeksters, kluten, aalscholvers, lepelaars, wilde eenden, tureluurs en bergeenden hebben het hier alvast naar hun zin. Aan de Potpolder wordt nog hard gewerkt en er moet nog heel wat gedaan worden. Toch zijn er al heel wat zeeasters zichtbaar bij de geulen (zie foto inleiding), iets waar ze bij Natuurpunt alvast blij om zijn.