De wolf keert terug: een wolvenplan voor Nederland

De wolf is terug in Nederland en dat heeft consequenties. Omdat het meer dan 100 jaar geleden is dat er wolven in Nederland leefden, is de kennis over de dieren en het samenleven ermee vervaagd en is goede voorlichting noodzakelijk. Omdat de wolf in een aantal Europese landen nooit helemaal verdwenen is en de populatie in 2020 alweer gegroeid is tot ongeveer 10.000 exemplaren, hebben de twaalf provincies, vertegenwoordigd in het Interprovinciaal Overleg (IPO), een protocol opgezet waarin uitgewerkt is hoe om te gaan met zwervende en territoriale wolven in Nederland. Het interprovinciale wolvenplan voor Nederland werd vastgelegd in 2019 en omvat de provinciale verantwoordelijkheden met betrekking tot natuurbescherming, natuurbeheer, schadebestrijding en schade-afhandeling. Voor het publiek geldt dat een goede communicatie van grote waarde is. Het samenwerkingsverband Wolven in Nederland richt zich met name op objectieve voorlichting en preventie van conflictsituaties.

De wolf in Nederland

Eind 19e eeuw werd in Limburg de laatste wolf van Nederland doodgeschoten en een groot deel van de 20e eeuw was de wolf bijna uitgeroeid in geheel Europa. Maar sinds het einde van de 20e eeuw nemen de aantallen weer toe en vanuit de plaatsen waar de wolf nooit helemaal weg is geweest, breidt de populatie zich weer steeds verder uit en verspreidt zich over Europa. In 2020 bestond de Europese populatie uit 10 gescheiden populaties met ongeveer 12.000 individuen.

Dat de wolf zich als soort weet te handhaven is te danken aan zijn vermogen om zich aan te passen aan verschillende leefomstandigheden, prooidieren en aan de aanwezigheid van de mens.
Dieren uit de Duitse en West-Poolse populatie worden steeds vaker in de buurt van de Nederlandse grens gespot en begin maart 2015 was er het eerste fotografische bewijs dat er een wolf de grens gepasseerd heeft. Dit dier, dat kwam vanuit het Duitse Niedersachsen heeft in een paar dagen tijd grote afstanden in Noord Nederland overbrugd en is na vier dagen weer over de grens naar Duitsland vertrokken. Daar werd het jonge mannetje overreden door een auto. Het nieuws dat er voor het eerst weer een wolf in Nederland gesignaleerd is, waarvan ook nog bewijs op foto en film is vastgelegd, werd in de pers flink uitgemeten.

In de herfst van 2016 werd er een tweede wolf in nederland gesignaleerd, deze keer in Overijssel vlakbij de grens met Duitsland.
In maart 2017 werd een derde wolf gevonden op de autosnelweg in Drenthe, tussen Meppel en Hoogeveen. Helaas was dit dier al overleden, wederom ten gevolge van een aanrijding.

Eind 2018 werd in de omgeving van De Lutte in Overijssel een wolf gesignaleerd, dit dier doodde in december van dat jaar een schaap en vertrok vervolgens naar het Duitse Walle, dat ongeveer op een afstand van 200 kilometer van De Lutte vandaan ligt.
Eind februari 2019 werden er in de Overijsselse gemeenten Holten en Lemelerveld in totaal acht schapen doodgebeten door een wolf. Het Wageningen Environmental Research meldde dat er zich toen drie wolven in Nederland bevonden, twee daarvan waren vrouwtjes, waarvan er één op dat moment langer dan zes maanden op Nederlands grondgebied leefde.
In 2020 zijn er verschillende wolven in Nederland gesignaliseerd en er is ook een aantal gevallen van schade die dit roofdier aangericht heeft. Er lopen naar schatting tien wolven vrij rond in Nederland en die richten soms bloedbaden aan.

In 2019 zijn op de veluwe de eerste wolvenpups geboren. Gezien de lange afstanden die zwervende wolven afleggen kunnen er in heel Nederland wolven opduiken en de kans op permanente vestiging is realistisch.

Wolven in Duitsland

Ook in Duitsland gaat het goed met de wolf. Er leefden in 2020 ongeveer 105 roedels of wolvenfamilies in het land, waaruit weer welpen geboren worden. De jonge mannetjes trekken verder wanneer ze oud genoeg zijn en kunnen daarbij makkelijk de grens met Nederland oversteken. Jaarlijks zijn er meer dan honderd dieren op zoek naar een nieuw leefgebied.

Dichtbij Nederland

Het leefgebied van de wolven die het dichtst bij de grens met Nederland leven, bevindt zich op de Lüneburger Heide.
In de provincie Niedersaksen, waar dit natuurgebied ligt, werden in 2020 zo'n 25 roedels geteld.

Samenleven met de wolf: het wolvenplan

De wolf is volgens Europese wetgeving een beschermde diersoort en hieraan zijn strenge regels verbonden. Omdat de komst van wolven consequenties met zich meebrengt en de kennis over de wolf en manieren om ermee samen te leven zijn vervaagd, is een goede voorbereiding, voorlichting en procedurebepaling noodzakelijk.

Voorstel wolvenplan 2013

Omdat het niet zozeer de vraag was óf de wolf naar Nederland zou komen, maar eerder wanéér de wolf naar Nederland zou komen, hebben het ministerie van Economische Zaken, de provincies (IPO) en het Faunafonds hun krachten gebundeld en in 2013 een voorstel voor een wolvenplan voor Nederland opgesteld met als doel het bieden van kaders voor het samenleven van wolf en mens. Dankzij subsidies van de provincie Limburg en het Faunafonds hebben de organisatie 'Wolven in Nederland' en de universiteiten van Tilburg en Maastricht hun bijdrage kunnen leveren aan het voorstel van een wolvenplan.

Dit voorstel onderscheidt vijf verschillende fases in de vestiging van de wolf:

• fase 1: er bevindt zich (af en toe) een zwervende wolf in Nederland
• fase 2: er bevindt zich een territoriale wolf in Nederland
• fase 3: er bevindt zich een territoriaal wolvenpaar in Nederland
• fase 4: er bevindt zich een territoriaal wolvenpaar met jongen in Nederland
• fase 5: we bevinden ons tien jaar na de eerste voortplanting.

Anno 2020 bevinden we ons in fase 4.

Draaiboek 2016

De Bestuurlijke Adviescommissie Vitaal Platteland (BAC VP) van het Interprovinciaal Overleg (IPO) heeft in maart 2016 een draaiboek vastgesteld dat primair bedoeld is voor gebruik in relatie tot de provinciale verantwoordelijkheden met betrekking tot natuurbescherming, natuurbeheer, schadebestrijding en schade-afhandeling.

Wolvenplan 2019

Voortvloeiende uit het draaiboek van 2016, hebben op 24 januari 2019 de twaalf provincies het ‘interprovinciale wolvenplan’ vastgelegd dat is gebaseerd op praktijkervaring die in 2017 en 2018 is opgedaan met veldwaarnemingen, meldingen van aangevallen vee en vondsten van in het verkeer doodgereden wolven. Ook is er gebruik gemaakt van kennis en ervaring uit het buitenland. De ambtelijke IPO-werkgroep Lupus is verantwoordelijk voor de actualisatie en uitbreiding van het wolvenplan.
De gezamenlijke uitvoeringsorganisatie BIJ12 van de provincies heeft uitvoeringstaken op het gebied van monitoring, databeheer, onderzoek, preventie en afhandeling van faunaschades.

De provincies hebben BIJ12, dat onder andere bestaat uit de Units Natuurinformatie, Natuurbeheer en Faunafonds, gemandateerd om te beslissen over aanvragen voor een tegemoetkoming in de schade bij gehouden vee, veroorzaakt door wolven. BIJ12 draagt daarnaast zorg voor voorlichting over schadepreventie en is het landelijke aanspreekpunt voor alle meldingen van (vermoedelijke) wolven.

Wet- en regelgeving en probleemwolven

Volgens het Europees recht gelden er bepaalde regels omtrent het in stand houden van de wolvenpopulatie. Door de soort toe te voegen aan de Bekendmakingslijst Flora- en Faunawet en door voorlichting te geven over de regels en verboden, worden geschillen en problemen voorkomen, zodat een gunstige staat van instandhouding van de wolf gewaarborgd is.

Wolven hebben rustige gebieden of delen van gebieden nodig om zich te vestigen en voort te planten en voldoende voedsel, rust, veiligheid en tolerantie zullen door Faunabeheerplannen en provinciale Faunabeleidsplannen gewaarborgd worden. De wolf krijgt de ruimte om zelf zijn gebiedskeuze te bepalen, wat kan leiden tot conflicten met de mens.

Een wolf die zich opvallend gedraagt tegenover de mens of zich vooral richt op vee kan als probleemwolf worden gezien en voor deze dieren geldt een omgangsprotocol, dat overgenomen is uit Duitsland. Dit protocol verwijst naar het gedrag, de oorzaak hiervan, de inschatting van de situatie en de maatregel die genomen dient te worden:

Nodige maatregelen, verantwoordelijkheden en meldpunten

Het is belangrijk dat er veel duidelijkheid is omtrent de taken en verantwoordelijkheden voor zowel de Rijksoverheid, de provincies, de gemeenten en het Faunafonds, alsook voor het publiek.

De Rijksoverheid

Het ministerie van Economische Zaken communiceert de verplichtingen die voortvloeien uit internationale verdragen en vertaalt deze naar de nationale wetgeving. Daarnaast is het onder andere de taak van het ministerie om zich in samenwerking met de provincies en buurlanden te buigen over grensoverschrijdende wolvenplannen, zoals het maken van afspraken rondom de instandhoudingsdoelstellingen.

De provincies, de gemeenten en het Faunafonds

De provincies zijn verantwoordelijk voor het faunabeleid en zullen daarbij moeten samenwerken omdat wolven immers geen provinciegrenzen kennen. Ook zijn de provincies beslissingsbevoegd wanneer het gaat om een probleemwolf.
De gemeenten kunnen in beeld komen wanneer er een acuut veiligheidsprobleem ontstaat, waarbij snel maatregelen genomen moeten worden.

Provincies en Faunafonds zijn verantwoordelijk voor de financiering van het deel van de monitoring, uitgevoerd door BIJ12 en het onderzoek dat benodigd is voor de preventie en tegemoetkoming in de schade die de wolf kan aanrichten.
BIJ12 heeft in november 2019 een Monitoringplan Wolf gepubliceerd.

Vragen en voorlichting

Voor veel mensen is het belangrijk om te weten waar ze terecht kunnen met vragen en via (social) media kan veel voorlichting gegeven worden, bijvoorbeeld op websites of in televisieprogramma's. Les- of spreekbeurtpakketten voor scholen of instructie en trainingen voor excursieleiders zijn allemaal mogelijkheden om informatie te verstrekken. De organisaties Wolven in Nederland en BIJ12 verstrekken informatie aan het publiek en zijn tevens meldpunten voor gesignaleerde wolven.

Tegemoetkomingen in de kosten van preventie en schade

Veehouders kunnen een tegemoetkoming verwachten wanneer zij aan bepaalde regels voldoen met betrekking tot schadepreventie. Dit geldt voor zowel bedrijfsmatige- als hobbydierhouders. De kosten van de preventie zelf zijn over het algemeen voor de veehouders zelf. Wanneer een wolf zich definitief binnen de provinciegrens vestigt, kan de provincie besluiten om in de vorm van een pilot van drie jaar ervaring op de doen met preventieve maatregelen. Onderdeel van een dergelijke pilot kan zijn, om maatwerk te bieden ten aanzien van de bekostiging van deze preventieve maatregelen. Het Faunafonds draagt zorg voor het financieren van onderzoek naar de effectiviteit van preventieve maatregelen en de tegemoetkoming in de kosten.

Aanbevelingen bij het signaleren van (probleem)wolven

Wanneer er een wolf wordt gesignaleerd in een minder geschikt gebied, zoals in de bebouwde kom, hoeft men alleen alert te zijn, maar verder geen maatregelen te nemen. Er kan wel naar eventuele opties gekeken worden wat betreft verjaging, ontmoediging of verwijdering van de wolf wanneer er gevaarlijke situaties ontstaan.

Meldpunten

Meldingen van wolven of van schade die (vermoedelijk) aangebracht is door een wolf kunnen gedaan worden bij BIJ12 en bij Wolven in Nederland.

Er zijn strenge wetten omtrent het vangen of doden van wolven en ook in probleemgevallen zal dit alleen worden gedaan door bevoegde mensen en wanneer er geen andere opties zijn. Maar ook hierbij dient de internationale wetgeving gehandhaafd te worden. Soms is het doden van een wolf een betere oplossing dan het verplaatsen, omdat wolven grote afstanden kunnen afleggen en weer terug kunnen keren naar hetzelfde gebied of in een nieuw leefgebied problemen veroorzaken.

Kruisingen tussen honden en wolven

Kruisingen tussen honden en wolven (hybride wolven) zijn net als wolven beschermd en mogen niet zomaar gevangen of gedood worden. Daarom is het van belang dat, net als in het buitenland, het kruisen van beide soorten wordt tegengegaan en dat dieren waarvan vastgesteld is dat het hybriden zijn, mogelijk opgevangen kunnen worden of door een persoon met een officiële ontheffing gevangen of gedood mogen worden.

Wat de terugkeer van de wolf concreet betekent

Dat het goed gaat met de wolf in Europa is duidelijk en er zijn veel mensen die dit toejuichen, maar ook veel mensen die de nadelen ervan inzien of zelfs bang zijn. Voor de mens zal de wolf geen gevaar opleveren, zolang de mens het dier met respect benadert, afstand houdt en niet in het nauw drijft.

De wolf jaagt veelal op wild maar ook op gehouden dieren. Het is niet waarschijnlijk dat volwassen runderen en paarden aangevallen worden, de slachtoffers zijn vooral schapen, geiten, kalveren, veulens, damherten, honden en hobbydieren. Hobbydierhouders die in een wolvenleefgebied wonen zullen hun dieren 's nachts op stal moeten houden en voor bedrijfsmatig gehouden landbouwdieren kan een tegemoetkoming in de kosten van (elektrische) afrasteringsconstructies aangevraagd worden. Experts uit het buitenland kunnen trainingen en voorlichting geven in het gebruik van waakhonden, lama's en ezels als preventiemiddel in vrijgrazende kuddes.

Of en wanneer er in Nederland een gewenst maximaal aantal wolven vastgesteld kan worden en of er dan ingegrepen gaat worden in de stand is nog onduidelijk. Om die afweging in de toekomst te kunnen onderbouwen is internationale afstemming nodig en de provincies trekken daarbij samen op met het Rijk.

Afgezien van de nadelen is het een bijzondere gelegenheid wanneer een wolf in het wild gespot wordt en wanneer men goed is voorgelicht, kan men van dit moment genieten en het eventueel ook nog vastleggen.