Wolken: welke soorten zijn er en hoe komen ze tot stand?

Als je buiten omhoog kijkt, zie je elke keer weer andere soorten wolken. Als je weet hoe de wolkensoorten tot stand komen aan de hand van hun uiterlijk, kun je voorspellen wat het weer gaat doen. Wolken hebben de benaming te danken aan de vorm. Ze worden onderverdeeld in vederwolken, stapelwolken en gelaagde wolken. Ook is er een indeling van 3 verschillende hoogten. Welke wolkensoorten zijn er precies en hoe komen ze tot stand?

Benaming van wolken

Elke wolk ziet er ander uit, en elke keer veranderen ze van vorm. Toch zijn er ook bepaalde gelijkenissen. Over het algemeen zien de wolken die je op een bepaald moment in de hemel ziet er ongeveer hetzelfde eruit, omdat de wolken zijn ontstaan onder dezelfde omstandigheden. Als je de verschillende wolkensoorten leert kennen, weet je wat er in de lucht gebeurt en kun je het weer voorspellen. Wolken hebben hun naam te danken aan de hand van hun uiterlijk en vorm. Er is een hoofdverdeling in
drie soorten wolken:

• vederwolken (cirrus)
• stapelwolken (cumulus)
• gelaagde wolken (stratus)

Indeling in hoogten

Er zijn ook 3 belangrijke hoogten voor wolken: laag, middelbaar en hoog. Er is daarnaast ook nog een belangrijk soort wolk: de grote stapelwolk. Deze ontwikkelt die zich sterk verticaal. Sommige van deze verticale wolken zijn zo klein en onschuldig dat ze alleen op mooi weer duiden. Er bestaan ook verticale wolken die juist een teken zijn van slecht weer.

Hoge wolken

De atmosfeer is warmer boven de evenaar en kouder boven de polen waardoor de hoogte van verschillende soorten wolken veranderen met de breedtegraad. Op bewoonbare gebieden liggen hoge wolken meestal op een hoogte van ongeveer 7 kilometer. De lucht is daar onder het vriespunt en de vederwolken die hier ontstaan bestaan uit ijskristallen. Vanaf beneden zijn er dan door de harde wind streperige stapelwolken te zien. Ze bedekken de hemel maar zelden volledig en zijn niet dik genoeg om alle zonneschijn tegen te houden.

Cirrus (vederwolken)

Cirruswolken zijn ijle, streperige, zilverkleurig wolken en die bijna doorzichtig zijn tegen de helderblauwe lucht. Cirruswolken op middelbare breedten worden vaak meegenomen door de overheersende westelijke wind. Hierdoor ontstaat er een geconcentreerde vorm met lange strepen. Deze lange uitlopers bestaan uit ijskristallen die uit de wolk zijn gevallen en neerdalen in een luchtlaag die minder snel beweegt dan de wolk zelf. Cirruswolken aan de hemel kunnen een teken zijn dat er slecht weer op komst is.

Cirrocumulus

Cirrocumuluswolken zijn ijle kleine ronde wolkjes. Ze zien eruit als schapenwolkjes. Dit wolkenpatroon kan de hemel helemaal bedekken, maar dat is meestal niet het geval. Deze vorm wolken ontstaat wanneer de wind in verschillende luchtlagen in verschillende richtingen of snelheid waait. De luchtvochtigheid neemt toe. Schapenwolken op deze hoogte worden vaak gezien als een teken dat er regen op komst is, omdat deze verschillen in de snelheid en richting van de wind in de hogere luchtlagen meestal duidt op komst van een koufront.

Cirrostratus

Een cirrostratuswolk is een dunne redelijk transparante wolk die als een soort van deken de hemel bedekt. Ze kunnen de hele hemel bedekken. De zon of maan schijnt er doorheen en dan zie je een soort van halo (een soort van kleurrijke ring) om de zon of de maan. De sluier in de lucht zie je dan steeds dikker worden en uiteindelijk wordt het een lager hangende grotere wolk. Er valt uit dit type wolken geen neerslag, maar ze kunnen wel vooraf gaan een neerslag onder invloed van een warmtefront.

Middelbare wolken

Op een hoogte tussen 2 en 7 kilometer vind je in de atmosfeer wolken die zowel uit ijskristallen als uit microscopische waterdruppeltjes bestaan. De temperatuur in deze wolken varieert van het vriespunt tot -25 graden Celsius en de waterdruppels in deze wolken zijn dan ook sterk afgekoeld. De middelbare wolken zijn meestal dikker dan de hogere cirruswolken. Van basis tot top zijn ze meestal kleiner dan een kilometer.

Altocumulus

Altocumuluswolken zijn grijs, wattig en dik en komen ziet als een gestapeld soms schaapachtige streeppatroon uit. Ze zien er wattiger uit dan cirrocumuluswolken en ze bedekken over het algemeen een groter deel van de hemel. Deze wolken hebben duidelijke randen en ze kunnen kasteelachtige vormen krijgen. Altocumuluswolken geven maar zelden neerslag. Ze zijn wel een duidelijk teken zijn van een laag instabiele lucht in de hogere atmosfeer. Altocumulus ontstaat door het opstijgen van warmere lucht. Dit kan een teken zijn dat er een koufront op komst is. Als je dit 's ochtends op een warme, vochtige zomerdag ziet verschijnen in de lucht, is de kans groot dat het later in de middag gaat onweren.

Altostratus

Altostratuswolken vormen een egale laag van blauwwitte ijskristallen en waterdruppeltjes die de hele hemel bedekken en weinig licht doorlaten. Het ontstaat op de grens van warmere en koude lucht. Altostratus is dun genoeg om de zon of zelfs de maan wat door te laten schemeren als een nauwelijks zichtbare waterige schijf, maar te dik om halo's te vormen. De weinig zichbare zon verdwijnt langzaam en vervolgens ontstaat er neerslag.

Lage wolken

In geval van mist bevinden deze wolken zich op de grond en ze kunnen tot een hoogte van 2,5 kilometer komen. Lage wolken bestaan meestal uit hele kleine waterdruppeltjes. In de winter kunnen ze ook ijskristallen bevatten.

Stratocumulus

Stratocumuluswolken zijn grote laaghangende wolken in flarden in grijze en witte stukken. Het zijn massieve soms donkere wolken die er dreigend uit kunnen zien. Tussen deze onregelmatige wolken is vaak een blauwe lucht of zelfs zonnestralen te zien. Deze wolken geven niet vaak neerslag.

Stratus

Een stratuswolk is een mistbank die tot aan de grond komt. Deze grijze laaghangende wolken geven een somber beeld. Ze bestaan meestal uit opgestegen mist. Ze kunnen hoge gebouwen en bergen aan het zicht onttrekken. Uit stratuswolken kan het motregenen of lichte regen vallen, maar het zijn geen regenwolken.

Nimbostratus

Nimbostratuswolken zijn regenwolken die horen bij een warmtefront en ze hebben een minder regelmatig patroon. De contouren zijn meestal vaag zichtbaar. Ze vormen een grijze deken die donkerder is dan een laag stratuswolken. De zon dringt niet meer direct dit donkergrijze wolkendek heen. Uit deze soort wolken kan een onafgebroken regen vallen. De regenbui is pas ten einde als er lichte plekken in de dikke wolken ontstaan. Deze type wolken horen bij actieve fronten waaruit langdurige neerslag kan vallen.

Verticale wolken

Verticale wolken worden ook wel de “cumuliforme” wolken genoemd. Ze ontwikkelen zich verticaal en gedragen zich anders dan de wolken die de hemel bedekken op diverse niveaus. Deze wolken ontstaan omdat ze opstijgen met een snelheid van 1 tot 2 kilometer per uur. Verticale wolken kunnen stormen ontwikkelen die wel met een snelheid van 150 km/per uur de hoogte in gaan. Vaak worden ze gevormd in luchtmassa's die snel opstijgen door de verwarming van het landoppervlak door de zon. Een stabiele atmosfeer houdt cumuluswolken in toom, maar met een onstabiele bovenlaag kunnen deze wolken in maar enkele minuten uitgroeien tot op grote hoogten.

Cumulus

Een cumuluswolk is een donkere stapelwolk die zich in hoog tempo kan ontwikkelen, met name in de late ochtend en de middag. Ze zijn scherp afgelijnd en hebben wat weg van witte kussens met een donkere onderlaag. Bij mooi weer zijn ze vaak te zien en dan is de lucht gedeeltelijk bewolkt. Door de stijgende warme lucht en dalende koude lucht worden dit type wolken gevormd. Ze zin meestal na een paar uur weer weg. Als de temperatuur overdag stijgt ontwikkelen cumuluswolken zich en ze verdwijnen weer als de grond afkoelt in de avond.

Er bestaat ook een krachtigere vorm van een cumuluswolk: de cummulus congestus. Deze ontwikkelt zich in een onstabiele lucht en ontstaat vaak in warme, vochtige en onstabiele omstandigheden. Deze vorm van cumuluswolken zijn dicht opeengepakt en groeien snel uit tot grote hoogten. Dit kan leiden tot een plaatselijke regenbui. Als cumulus congestus blijft groeien, wordt het een gigantische cumulonimbus. Meestal duidt dit op de ontwikkeling van een onweersbui.

Cumulonimbus

Deze wolken kunnen laag beginnen, maar erg hoog en dicht zijn. In een korte tijd kan het heel hoog opstijgen in de lucht tot wel tot 10 tot 15 kilometer hoog. De bovenkant van deze wolken kan er een deel van de atmosfeer geraakt worden met harde wind en daardoor krijgt de bovenkant een verwaaide vorm. De vorm van het aambeeld aan de bovenkant is vaak een voorbode van de komst van onweer. Vlak voordat de bui overkomt, kun je koude lucht voelen vanwege de neerwaartse koude lucht die aan de bui vooraf gaat. Deze soort wolk produceert onweer met hevige donder en bliksem en er ontstaat neerslag in de vorm van regen of hagel. Cumulonimbuswolken kunnen zware windstoten veroorzaken en in sommige gevallen zelfs tornado's.

Speciale wolken

De atmosfeer lijkt altijd weer onverwacht uit de hoek te willen komen met de bizarre wolkenvormen die er bijna dagelijks worden gevormd. Elke keer als je weer de lucht in kijkt, zie je weer nieuwe patronen. Er zijn ook nog een aantal bijzondere vormen van wolken:

Lensvormig

Bergtoppen zorgen ervoor dat vochtige lucht die erlangs stroomt, gaat golven. Over een afstand van kilometers houden de staande golven hun vorm, ook al waait de wind er doorheen. De lucht die door de stijgende koppen van deze golven waait, kan tot wolken condenseren die vlakke lensvormen opleveren: dit geeft een typisch beeld van de zogenaamde lensvormige wolken.

Golfwolken

Luchtlagen met verschillende temperaturen kunnen golven veroorzaken op hun grensvlak, en de golfwolken die hierdoor ontstaan, lijken erg op een rij golven aan het zeeoppervlak.

Mammatus

Mammatuswolken vormen zich als grote massa's dalende lucht onder cumulus- en cumulonimbuswolken. Deze grote, bolle donkere, neerdalende wolken zien er dreigend uit en ontwikkelen zich snel. Als je er bovendien een draaiing in waarneemt, kan er zich een tornado ontwikkelen.

Vliegtuigstrepen

De warme uitlaatgassen van vliegtuigen vormen vaak strepen langs de hemel doordat veel waterdamp en vaste en chemische deeltjes worden uitgestoten in de koude omgevingslucht. De waterdamp condenseert op toegevoegde of aanwezige deeltjes en vormt zo een condensatiespoor. Een sterke wind smeert de strepen snel uit, terwijl in vochtige lucht de strepen langer blijven hangen.

Lees verder

• Het weer: verschillende vormen van neerslag