Vervuiling door microplastics in zee: gevaren en preventie

Milieuvervuiling en alle problematieken rond het milieu zijn anno 2018 erg actueel in het maatschappelijk debat. Wereldwijd wordt er ongeveer 8 miljoen ton plastic in zee gedumpt. De vervuiling van de zee is afkomstig van bedrijven die niet recycleren, vervuilde beken en consumenten die bijvoorbeeld een restje tandpasta in de wasbak laten vloeien. Dieren eten plastic op en verstikken erin. Ook microplastics, die aanwezig zijn in tandpasta’s, scrubs en gezichtscrèmes, komen in onze voedselketen terecht via bijvoorbeeld mosselen en oesters. Preventie kan het gevaar van microplastics in de zee verkleinen. Over het effect op de mens is anno 2018 nog heel weinig bekend, maar algemeen wordt in de wetenschap aangenomen dat het toch wel enige schade kan aanrichten voor de mens. Een deel van de oplossing ligt bij de bron: bedrijven moeten nóg beter recycleren en de burgers moeten minder plastic gebruiken. In mei 2018 loopt in Vlaanderen de actie 'Mei Plasticvrij'.

Microplastics: kleine niet afbreekbare deeltjes plastic

Microplastics kunnen omschreven worden als kleine deeltjes plastic die in het milieu terechtkomen. De afmetingen van deze microscopische deeltjes (kleiner dan 5 millimeter) zijn echter niet gedefinieerd en vaak ook met het blote oog niet waarneembaar. Microplastics die terechtkomen in de zee of in de oceaan kunnen aanleiding geven tot problemen. Echter de hiermee gepaard gaande risico’s zijn nog niet echt duidelijk en er wordt anno 2018 nog heel wat wetenschappelijk onderzoek naar gevoerd. Microplastics zijn kleine vaste kunststofdeeltjes en worden niet opgelost in water, met als gevolg niet afbreekbaar. Via allerlei wegen komen een zeer groot deel van alle microplastics in de zee of oceaan terecht.

Producten die microplastics bevatten

Cosmeticaproducten dragen bij aan de vervuiling van de zeeën of oceanen. Voorbeelden hiervan zijn gezichtscrèmes, scrubs, tandpasta’s en lippenstiften. Al deze verzorgingsproducten dragen bij aan de zogenaamde ‘plastic soep’, en zijn schadelijk voor de vissen en andere zeedieren. Indien er microplastics in een product aanwezig zijn, dan kan je dat zien bij de ingrediënten. Producten die microplastics bevatten, worden aangeduid op het etiket als polyethyleentereftalaat (PET), polyethyleen (PE) of polypropyleen (PE). Alle grote verzorgingsmerken hebben wel producten met microplastics in hun gamma: L’Oreal, Garnier, Gillette, Nivea, Colgate, Biotherm, enzovoort.

Het proces van plastic naar microplastics

Het plastic afval dat het milieu vervuilt bestaat uit onder andere polyethyleentereftalaat (PET), polyethyleen (PE) of polypropyleen (PE). Eenmaal dit plastic in het milieu terechtkomt, valt dit plastic in kleinere deeltjes uit elkaar. Deze fragmentatie gebeurt door de invloed van uv-straling en slijtage door bijvoorbeeld de zeeslag. Door stormen en zeestromen worden deze kleine deeltjes over de hele wereld verspreid. Aangezien deze deeltjes biologisch niet afbreekbaar zijn, blijven deze kleine stukjes in het milieu circuleren. Het is daarom dat vervuiling door plastic afval een wereldwijd probleem is. Diersoorten worden met uitsterven bedreigd doordat ze door plastic afval zullen uitsterven.

Microplastics in de voedselketen

De minuscule deeltjes die de zeeën en oceanen vervuilen worden door het plankton opgenomen en komen zo terecht in de mariene voedselketen. De deeltjes worden op deze manier opgenomen in weefsels van mosselen, oesters en andere vissoorten. De kleine plasticdeeltjes komen bij gevolg terecht in de voedselketen.

Gevaren van microplastics voor zeedieren en mens

Bij het produceren van plastic wordt er gebruik gemaakt van verschillende additieven, die het uiteindelijke plasticproduct helpen vormen. Voorbeelden van deze additieven zijn weekmakers, brandvertragers, pigmenten en stabilisatoren. Deze stoffen hebben een laag moleculair gewicht, waardoor ze gemakkelijk loslaten van het plastic en bijgevolg in het water, de lucht, voedsel of in lichaamsweefsel terechtkomen. Indien mensen of zeedieren deze microplastics binnenkrijgen, dan bestaat dus de kans dat deze additieven in het lichaam loslaten, waar ze mogelijk (veel) schade kunnen aanrichten.

Effect op de gezondheid van zeedieren

Onderzoek met kleine zeedieren heeft aangetoond dat de aanwezigheid van micro- en nanoplastics een effect kunnen hebben op de gezondheid van deze dieren. Bij dierlijk plankton dat microplastic eet, kan het darmkanaal verstoppen. Het gevolg is dat het plankton vermagert en bijgevolg zal sterven.

Effect op de gezondheid van de mens

Zijn er toxische gevolgen voor het menselijk lichaam? Microplastics zijn in staat om vervuilende stoffen te absorberen (voorbeelden zijn pcb of nonylfenolen). Deze vervuilende stoffen kunnen de hormoonhuishouding of het immuunsysteem verstoren, of zelfs kankerverwekkend zijn. Veel bewijzen zijn er echter nog niet, maar de mogelijkheid ervan zet wetenschappers alvast aan het werk om zekerheid te verkrijgen op dit vlak. Kortom kan men zeggen dat we anno 2018 vrijwel niets of heel weinig afweten wat de effecten zijn van plastics op de gezondheid van de mens.

Preventie om plastic uit de zee of oceaan te houden

De oorzaken van vervuiling in de zee zijn divers. Ieder actor in het vervuilingsproces moet zijn steentje bijdragen om het vervuilingsprobleem terug te dringen. Het probleem dient echter bij de bron worden aangepakt. Vanuit de overheid worden er afspraken gemaakt met de verschillende sectoren en bedrijven om te vermijden dat plastic in zee belandt. Men gaat na of er alternatieven bestaan voor cosmetica. Uiteraard ligt dit gevoelig bij de producenten maar het is één van de manieren om microplastics en de daarmee gepaard gaande vervuiling te verminderen en terug te dringen. Een kringloopeconomie is een ander preventiemiddel. Men gaat afvalstoffen die vrijkomen bij economische en industriële activiteiten op een andere manier hergebruiken. Naast preventie zijn er ook andere maatregelen nodig. De plastic die zich nu in zee bevindt, kan ook opgeruimd worden. Vissers en baggeraars kunnen aangemoedigd worden om plastic uit de zee te halen en aan land te brengen. Op deze manier kan het plastic opnieuw verwerkt worden.

Vervuiling: de aanwezigheid van microplastics in de Noordzee

Uit onderzoek is gebleken dat er anno 2018 gemiddeld 38 items zwerfvuil ronddrijven in de Noordzee. Deze items zijn voornamelijk plastic zakken, verpakkingen, delen van visnetten, enzovoort. Ook op de zeebodem is er heel wat plastic terug te vinden: de zogenaamde ‘plastic soep’. Ongeveer 95% van de totale hoeveelheid zwerfvuil bestaat uit plastics, die fragmenteren tot microplastics en nanoplastics. De hoeveelheid zwerfvuil in de Noordzee (Belgisch gedeelte) is, in vergelijking met andere zeeën en oceanen, beperkter. Er wordt twee derde minder vervuiling vastgesteld dan in andere wereldzeeën en oceanen.

Actie in Vlaanderen: Mei Plasticvrij

Van 1 tot 31 mei 2018 maakt men met de actie Mei Plasticvrij de Vlamingen niet alleen bewust van de groeiende plasticproblematiek, maar geeft men ook allerlei tips om het plasticverbruik te verminderen. De organisatie heeft als doel om een maand lang minder plastic te verbruiken met zoveel mogelijk mensen en organisaties. Meer informatie op de website van Mei Plasticvrij.