Slakken: algemene info en bestrijding

Slakken krijgen over het algemeen weinig respect van de meeste mensen. Ze worden meestal gezien als slijmerige en onaantrekkelijk wezens die daarnaast nog eens vervelend ongedierte zijn voor land- en tuinbouw. We kunnen echter niet elke slak over dezelfde kam scheren. Niet alle slakken zijn ongedierte en na zorgvuldige observatie en studie kan een slak zelfs worden beschouwd als een zeer interessant en nuttig diertje. Sommige mensen houden het zelfs als huisdier.

Anatomie

De slak behoort tot de klasse van de weekdieren en heeft een zacht, langwerpig lichaam. Op de kop bevinden zich twee paar voelsprieten waarvan de bovenste iets langer zijn dan de andere twee. In de twee langste tentakels bevinden zich de ogen van de slak waarmee het licht kan detecteren maar niet in staat is om een beeld te vormen. De onderste tentakels hebben dan weer een geurfunctie. Wanneer de slak beweegt zwaaien deze tentakels zacht door de lucht, de omgeving aftastend. Achter de kop bevindt zich een vlezige kwab, ook wel “voet” genoemd, welke de organen bevat. Slakken hebben geen enkele structuur die kan worden vergeleken met hersenen maar bezitten waarom wel ganglia verdeeld over het hele lichaam. Deze ganglion wordt vaak omschreven als zenuwknoop en vormt dus het ook het centrale zenuwstelsel van de slak.

Levenswijze

De mond van een slak bevat, net zoals bij andere weekdieren, een radula of rasptong welke is bedekt met rijen scherpe tandjes. Deze tandjes worden gebruikt voor het versnijden of vastgrijpen van actieve prooien zoals wormen. Dergelijke radula kan tot maximaal 27.000 van deze kleine tandjes bevatten.

Slakken eten voornamelijk verse of rottende plantendelen en schimmels. Daarnaast voeden ze zich soms ook met insecten, wormen, aas, dierlijke uitwerpselen, keukenafval en dierenvoeding. Sommige slakken eten zelfs hun eigen soortgenoten.

Slakken zijn vooral ’s nachts actief omdat de omgeving dan veel vochtiger is dan overdag. Ze kunnen actief zijn in de winter maar wanneer het te koud worden verkiezen ze toch een winterslaap. Sommige soorten sterven aan het einde van het seizoen en leven dus slechts enkele maanden terwijl anderen gemakkelijk zes tot zeven jaar lang leven.

Voortplanting

Een slak is een hermafrodiet, dit betekent dat het zowel mannelijke als vrouwelijk voortplantingsorganen bezit. Tijdens de paring zullen de slakken zich met elkaar omwinden, sperma uitwisselen om vervolgens weer van elkaar te scheiden. De luipaardslak bijvoorbeeld heeft een zeer ongebruikelijk paringsritueel: de twee parende slakken klimmen in een boom of struik en laten zich vervolgens terug naar de grond zakken door middel van slijm. De paring gebeurt dan in de lucht terwijl de slakken afzakken langs het slijmkoord.

Zodra het sperma overgedragen is van de ene slak op de andere, zal deze de eitjes in het lichaam van de slak bevruchten. Afhankelijk van het soort slak kunnen tot enkele honderden eieren worden gelegd. Deze zijn meestal wit of transparant en worden gelegd in beschutte gebieden zoals in bomen of onder bladeren. De slak zal na uitwerpen van de eieren deze niet bewaken of uitbroeden. De eieren blijven gesloten tot de omgeving geschikt genoeg is om de eieren te doen uitkomen.

Slakkenslijm

Samenstelling

Het slijm van slakken bevat water, slijm en zouten. Slijm wordt gemaakt van mucinen, een combinatie van eiwitten en koolhydraten die een kleverige substantie vormt na aanraking met water. Slakkenslijm is door zijn plakkerigheid en zijn vermogen om water op te nemen vrij moeilijk te verwijderen van de huid en andere oppervlakken.

Functies

Het zachte, weke lichaam van de slak zal snel uitdrogen als het niet wordt beschermd. Daarom scheiden de huidklieren grote hoeveelheden slijm af die de huid vochtig houden en dus fungeren als middel tegen uitdroging. Dit is ook de reden waarom slakken voornamelijk voorkomen in nachtelijke omgevingen en ze dus ook vooral ’s nachts op te merken zijn.

Een tweede belangrijke functie van het slijm heeft betrekking op de motoriek van de slak. Het ondervlak van het lichaam van de slak bevat veel klieren die slijm afscheiden waardoor de slak in staat is om zich voort te bewegen, zelfs op verticale oppervlakken, door middel van een golvende beweging. De slak kleeft een deel van het lichaam aan het oppervlak door middel van het slijm en gebruikt zijn spieren als een soort hefboom om het lichaam verder te bewegen. Dit slijm voorkomt ook dat de slak letsel oploopt wanneer het zich beweegt op ruwere oppervlakken.

Het glinsterende slijmspoor dat achterblijft nadat de slak is gepasseerd bevat chemicaliën die kunnen worden herkend door andere slakken. Dit is erg handig wanneer een slak op zoek is naar een partner. Tijdens de paartijd zal het slijm overigens ook bepaalde chemische stoffen bevatten waardoor andere slakken nog sterker worden aangetrokken. Deze stoffen trekken in sommige gevallen ook roofdieren aan.

Slakken bestrijden op natuurlijke wijze

Hoewel het heel begrijpelijk is dat boeren en tuinliefhebbers de oorlog verklaren aan de slakken, hebben de meeste soorten het niet gemunt op planten. Slakken die wel aangetrokken zijn tot planten kunnen enorm veel schade aanrichten maar het merendeel is volkomen onschuldig en hoeft dus zeker niet uitgeroeid worden.

Handmatig verwijderen

De meest voor de hand liggende methode om slakken uit je leefomgeving te verwijderen is door ze gewoon op te pakken en op een andere plek terug neer te zetten. Dit is overigens ook de veiligste methode voor het milieu, de huisdieren en de kinderen.

Hierbij is het aangeraden om de slakken op een bepaalde manier aan te trekken zodat ze zich verzamelen op een bepaalde plek. De schil van een pompelmoes kan hiervoor een handig hulpmiddel zijn. Ook een put met vochtige bodem zal de slakken ’s nachts aantrekken. De diepte van de put zal voorkomen dat de slakken zouden ontsnappen.

Verdrinking

Een populaire manier om slakken te vangen en te doden is door middel van een klein kommetje gevuld met bier. Wanneer deze kom wordt begraven, en er dus geen niveauverschil meer is, zullen de slakken worden aangetrokken door het bier, in de kom klimmen en vervolgens verdrinken. Water met suiker en gist heeft net hetzelfde effect als bier.

Zout

Slakken bestrooien met zout werkt ook heel effectief in de bestrijding van slakken. Het zout zal immers al het vocht uit de slak onttrekken waardoor het diertje zal uitdrogen. Deze werkwijze wordt echter niet aangeraden in de tuin aangezien het zoutgehalte in de bodem hierdoor zal toenemen.

Barrière

Een fysiek afweermiddel (bijvoorbeeld zand, gebroken eierschalen en koffiegruis) rond de planten zal ook helpen om de slakken op afstand te houden. Deze methode is echter niet onfeilbaar: door de natte ondergrond kan het afweermiddel worden geabsorbeerd door de grond. Bovendien kan de aard van het materiaal de eigenschappen van de bodem beïnvloeden. Zo zullen bijvoorbeeld eierschalen de zuurtegraad van de bodem verhogen.

Koper gewikkeld rond stengels werkt ook heel afstotend voor slakken. Het exacte mechanisme van deze afstoting is niet bekend maar men vermoedt dat het koper en bepaalde componenten van het slakkenslijm samenwerken en de slak zo een elektrische schok geven.

Chemische slakkenbestrijding

Er zijn twee belangrijke pesticiden gebruikt om slakken te doden namelijk ijzerfosfaat en metaldehyde.

IJzerfosfaat

IJzerfosfaat tabletten bevatten slakkenvoedsel gecombineerd met pesticiden. Deze moeten worden aangebracht rond de planten en fungeren als lokaas. De slakken komen hierop af, eten van de tabletten en sterven vervolgens. IJzerfosfaat heeft een zeer lage toxiciteit voor kinderen en huisdieren en wordt soms ook gemerkt als niet-toxisch aangezien het ook wordt gebruik als menselijk mineraal supplement. Desondanks dient dit product toch buiten het bereik van kinderen en huisdieren bewaart te worden. Veel chemische producten zijn immers veilig bij kleine hoeveelheden maar kunnen schadelijk zijn bij grote hoeveelheden.

Metaldehyde

Een tweede chemisch bestrijdingsmiddel die vaak wordt gebruik in de bestrijding tegen slakken is metaldehyde. Deze stof is veel giftiger dan ijzerfosfaat waardoor gebruik hiervan niet altijd zonder risico is. Deze stof is vooral gevaarlijk voor honden en katten en kan zelfs fataal zijn indien deze niet tijdig worden behandeld na inname van metaldehyde.

Nut van slakken

Veel slakkensoorten spelen een nuttige rol in het milieu. Ze recycleren en breken plantaardig en dierlijke materiaal af in de bodem. Daarnaast zorgen ze ook voor voedsel voor vogels, kikkers, slangen en zelfs zoogdieren. Het bestuderen van het slakkenslijm en het bewegingsmechanisme van slakken stelt wetenschappers in staat om nieuwe materialen en apparaten met nuttige toepassingen te creëren.