De wereldzadenbank Svalbard op Spitsbergen: een zaadkluis

Op de eilandengroep Svalbard bij Spitsbergen in Noorwegen, ver van de bewoonde wereld, bevindt zich de wereldzadenbank waar alle zaden van de wereld opgeslagen zouden kunnen worden. De bouw van de kluis is in 2006 begonnen en 26 februari 2008 was de officiële opening. Diverse landen hebben een eigen zadenbank waar zij hun zaden bewaren. De zadenkluis te Svalbard is bedoeld om zoveel mogelijk zaden op te slaan voor het geval er zich een calamiteit voordoet. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat er zich een ongeluk voordoet bij een zadenbank of dat apparatuur faalt met vervelende gevolgen. De zadenbanken overal ter wereld kunnen monsters van hun zaden gratis opslaan in de kluis van Svalbard. Noorwegen heeft de kosten van de bouw van de kluis betaald en een trust betaalt de exploitatiekosten. Het eerste land dat zaden heeft opgenomen van de bank was Syrië.

• Geschiedenis van de wereldzadenbank op Spitsbergen
• De zaadkluis van Svalbard
• Doel van de zaadkluis
• Verlies zaden
• Locatie kluis Svalbard
• Niet toegankelijk voor publiek
• Opslag van de zaadmonsters
• Capaciteit
• Bewaren van de zaden
• Water in de kluis
• Zaden eigendom van de landen zelf
• Beroep op de kluis
• Kunstwerk
• Crop Trust

Geschiedenis van de wereldzadenbank op Spitsbergen

Verschillende landen hebben een zadenbank. Veelal met zaden uit hun eigen land. Ook Noorwegen had een dergelijke zadenbank, de Nordic Gene Bank die kopieën van bevroren zaden uit de Scandinavische landen bewaarde sinds 1984 in een verlaten kolenmijn op Spitsbergen. De collectie bestond op een gegeven moment uit 10.000 zaadjes en meer dan 2.000 cultivars, klonen, van 300 verschillende plantensoorten.

De zaadkluis van Svalbard

De Noorse overheid wilde de zadencollectie uitbreiden naar een wereldwijde collectie als een soort waarborg in het geval van calamiteiten. De eerste steen van de kluis in Svalbard werd op 19 juni 2006 door de premiers van de Scandinavische landen gelegd. De Noorse regering heeft voor de bouw van de kluis 45 miljoen Noorse kronen betaald. In 2008 was dat 8,8 miljoen Amerikaanse dollars. De Nordic Gene Bank ging vanaf 1 januari 2008 deel uitmaken van Nordgen. Nordgen is het genetisch onderzoekscentrum van de Noordse Landen. De officiële opening vond plaats op 26 februari 2008. De zaden van de Nordic Gene Bank werden naar de kluis overgebracht.

Doel van de zaadkluis

Het doel van de kluis van Svalbard is dat wanneer er iets gebeurt met de zaden van een nationale zadenbank van een willekeurig land, dit land dan een beroep kan doen op de zaadkluis. Het is niet zozeer bedoeld als een vangnet voor als er wereldwijde grote rampen optreden zoals door de pers wel gesuggereerd wordt.

Verlies zaden

Zaadbanken raken regelmatig monsters kwijt door bijvoorbeeld mismanagement, ongelukken, apparaten die niet werken of stuk gaan, tekort aan fondsen en ook natuurrampen. Dergelijke zaken komen vaker voor dan je denkt. De zadenbank van de Filipijnen bijvoorbeeld is vernietigd door een overstroming. De zaadbanken van Syrië en Afghanistan zijn in het oorlogsgeweld verloren gegaan. Op basis van de Noorse wet mogen er geen genetisch gemanipuleerde zaden worden opgeslagen in de kluis.

Locatie kluis Svalbard

Er is gekozen om de kluis te situeren in Svalbard op Spitsbergen vanwege de volgende factoren:

• er zijn geen tektonische activiteiten op die locatie. Er is geen scheidingslijn van aardkosten die in dat gebied tegen elkaar aanbotsen;
• door de permafrost kunnen de zaden goed bewaard worden. Als de koeling stuk gaat of uitgaat duurt het wekenlang voordat de omgevingstemperatuur van -4 graden Celsius bereikt wordt. En het duurt zeker tweehonderd jaren voordat 0 graden Celsius wordt bereikt. De ideale temperatuur om de zaden te bewaren is -18 graden Celsius;
• Svalbard ligt 130 meter boven de zeespiegel en dat betekent dat de zeespiegel behoorlijk moet stijgen voordat de zaden nat worden;
• een studie wees uit dat in die opslagplaats de zaden wel honderden jaren bewaard kunnen worden. Sommige granen blijven zelfs duizenden jaren goed;
• de kolen die ter plaatse aanwezig zijn kunnen gebruikt worden als energie voor de koeling.

Niet toegankelijk voor publiek

Svalbard is een eilandengroep bij Spitsbergen. In een berg van zandsteen is daar een opslagplaats gemaakt waar de zaden in speciaal materiaal verpakt liggen om ze tegen vocht te beschermen. Ze zijn verzegeld en de kluis wordt bewaakt door allerlei beveiligingssystemen. Er is geen personeel full-time aanwezig. De opslagplaats ligt op 120 meter diepte vlak bij de plaats Longyearbyen. Het is niet mogelijk voor publiek om de zaadkluis te bezoeken. Het is wel mogelijk om de kluis aan de buitenkant te bewonderen.

Opslag van de zaadmonsters

Na de opening in 2008 kreeg de kluis van verschillende landen allerlei monsters van zaden geleverd. Zo stuurde het Centrum voor Genetische Bronnen van Nederland van de Universiteit van Wageningen 18.000 monsters met 500 zaden naar de kluis. Dat is ongeveer 5% van alle zaden die er opgeslagen zijn in de kluis. Landen of andere belanghebbenden die hun zaden willen opslaan hoeven daar niet voor te betalen. Na het eerste jaar van haar bestaan had de kluis ongeveer 90.000 zaden van voedsel opgeslagen van de in totaal 400.000 monsters van zaden die zij in haar collectie had. In totaal bevatte de kluis 20 miljoen zaden. In de kluis waren op dat moment zaden van 32 verschillende soorten aardappels uit Ierland. Verder waren er nog zaden afkomstig uit de Verenigde Staten, Canada, Zwitserland, Colombia, Mexico en Syrië. In het tweede jaar van haar bestaan had de kluis dus al een derde van de meest belangrijke voedselzaden in haar bezit.

Capaciteit

De zaden worden aangeleverd in monsters. Een monster bestaat uit ongeveer 500 zaden die in een luchtdichte aluminium zak worden aangeleverd. De wereldzadenbank kan 4,5 miljoen monsters opslaan.

Bewaren van de zaden

De zaden worden bewaard in speciale folie die uit drie lagen bestaat, die pakjes worden dan in plastic bakjes opgeborgen op plankjes van metaal. De temperatuur wordt op een constante -18 graden Celsius gehouden en er wordt gezorgd dat er zo min mogelijk zuurstof bij de zaden komt. Door het gebrek aan zuurstof wordt het verouderingsproces van de zaden vertraagd. Door de permafrost blijft de temperatuur ook laag in het geval het koelsysteem uitvalt.

Water in de kluis

In de lente als het wat warmer is, is het normaal dat er wat water de kluis insijpelt. Dat geeft ook helemaal niet want de kluis is meer dan 100 meter diep. De zaden ondervinden daar geen hinder van. In de maand oktober 2016 was het iets warmer dan normaal in die tijd en was er hevige regenval. Door het wateroverlast kwam er ook water in de kluis. Het water dat naar beneden sijpelde is pas op een diepte van 15 meters in de kluis gaan bevriezen. De kluis is speciaal gebouwd om rekening te houden met wateroverlast dus de zaden waren geen enkel moment in gevaar. Toch kreeg de Noorse dienst publieke werken de opdracht om de kluis waterproof te maken. Hittebronnen werden verwijderd uit de tunnel en er werden extra goten gegraven om eventueel water af te kunnen voeren.

Zaden eigendom van de landen zelf

De zaden die in bewaring worden gegeven aan de kluis worden geen eigendom van Noorwegen of de kluis. De landen en instanties die zaden naar Svalbard sturen tekenen een overeenkomst met Nordgen waaruit blijkt dat de eigendomsrechten van de zaden c.q. monsters bij degene blijft die de zaden in bewaring heeft gegeven. Indien iemand toegang wil hebben tot de zaden uit de kluis dan moeten ze toestemming vragen aan de eigenaar van de zaden en dat is de leverancier, dus bij de genenbanken waar ze vandaan komen. Echter indien het betreffende land het internationaal verdrag over planten- en genetische bronnen voor voedselgewassen en landbouw heeft getekend dan zijn de monsters wel toegankelijk.

Beroep op de kluis

Door de oorlog in Syrië was de collectie van de zadenbank van Aleppo vernietigd. De zadenbank werd verhuisd naar een andere locatie, namelijk Beiroet. Er werd een beroep gedaan op de wereldzadenbank te Svalbard en voor het eerst in de geschiedenis werden er zaden uit de kluis gehaald en naar Syrië gestuurd.

Kunstwerk

Op grond van de Noorse wetgeving moeten projecten die gebouwd worden van gemeenschapsgeld voorzien worden van een kunstwerk. De Noorse kunstenaar Dyveke Sanne is verantwoordelijk voor het kunstwerk op de kluis. Er is gekozen voor een ontwerp waarbij het Noorderlicht als inspiratiebron heeft gediend. Het dak en de toegangsdeur is voorzien van roestvrijstalen spiegels, verlichting en prisma's. Het kunstwerk lijkt 's avonds op het Noorderlicht, er is dan een groenachtig-turquoise en witachtige gloed te zien op het gebouw.

Crop Trust

De faciliteit is het eigendom van Noorwegen. De exploitatiekosten worden betaald door de Global Crop Diversity Trust ofwel Crop Trust. Naast het betalen van de kosten van de faciliteit zorgt de trust ervoor dat de zaden verpakt en verscheept worden naar de zaadkluis. De Bill & Melinda Gates Stichting is een van de donoren van de trust. Prins Charles is de beschermheer van de trust.