Ganzen bestrijden, het hoe en waarom

Sinds de oprichting van de Oostvaardersplassen zijn er tal van ganzen in Nederland. Het grootste probleem is de grauwe gans, een inheemse soort die in grootte aantallen broed en eet. Ganzen kunnen een probleem opleveren voor de luchtvaart, wanneer ze in motoren van vliegtuigen terecht komen. Een ander probleem is de landbouw, hier verzuren ganzen de bodem en eten veel gras en gewassen. Er is in Nederland een discussie gaande over of ganzen al dan niet bestreden moeten worden, maar ook de manier waarop ze – eventueel – bestreden worden. Eieren kapot prikken of weghalen heeft weinig effect, net als afschieten. Vergassen heeft wel effect. Verder zijn er experimenten gaande over het planten van gewassen waar ganzen niet in nestelen en het inzetten van vossen als natuurlijke vijand.

Hoe komen we aan zoveel ganzen?

Pas sinds enkele jaren zijn er problemen met ganzen in Nederland. Daarvoor hadden we er te weinig om echte problemen op te leveren, ze kwamen slechts zelden voor in Nederland! De grauwe gans, die het grootste probleem oplevert, broed pas sinds de oprichting van de Oostvaardersplassen weer in Nederland. Voor die tijd was er eenvoudigweg niet voldoende nestgelegenheid.

Welke ganzen zijn het probleem

De grauwe gans levert de grootste problemen op in Nederland en België. Deze komen voor als wintergasten en als broedvogels. De wintergasten, dus de vogels die hier alleen overwinteren, brengen nauwelijks problemen met zich mee. Ze vertrekken na een paar maanden weer, dus de problemen zijn nooit structureel. Daarbij leveren ganzen in de winter geen schade aan gewassen op, omdat de gewassen dan niet op het land staan. De broedvogels, daarentegen, kunnen wel voor problemen zorgen. Ze verblijven hier het hele jaar, broeden hier en brengen hier hun jongen groot. Daarbij zijn het er veel en worden het er steeds meer.
Exoten, of uitheemse ganzen, vormen nauwelijks problemen. Hiertoe behoren bijvoorbeeld de Canadese gans en de Nijlgans. Hoewel ze ook bestreden worden, zijn het er niet zoveel dat ze problemen opleveren. Daarbij blijven deze soorten voornamelijk in de buurt van steden, waar ze gevoerd worden. Hierdoor leveren ze geen problemen op voor luchthavens of landbouw.

Wat zijn de problemen?

Ganzen kunnen grote problemen opleveren. Er zijn twee gebieden waarin ganzen echt problematisch worden: de luchtvaart en de landbouw. In de luchtvaart kunnen ze veiligheidsrisico’s veroorzaken, in de landbouw richten ze veel schade aan.

Luchtvaart

Voornamelijk rondom Schiphol worden veel ganzen bestreden. Dit omdat ze anders in de motor van een vliegtuig terecht kunnen komen. Gebeurt dit, dan moet er een noodlanding gemaakt worden, of er ontstaat een nog groter probleem. Behalve dat de kosten voor een noodlanding groot zijn, is de kans dat een vliegtuig neerstort groter wanneer er vogels in de buurt zijn. Wanneer er grote hoeveelheden ganzen rondzwermen, kan dit dus problemen veroorzaken.

Landbouw

Een andere reden om ganzen te bestrijden is het beschermen van de landbouw. Om de landbouw te beschermen zijn weinig maatregelen toegestaan, het effectieve maar controversiële vergassen mag bijvoorbeeld alleen rondom Schiphol. Dit terwijl ganzen grote schade aan de landbouw kunnen veroorzaken. Voor boeren staan tien ganzen aan kosten gelijk aan één koe. Een koe levert nog wat op, de ganzen eten gras zonder dat er winst uit te halen is. Daarbij kan bij hoge concentraties ganzen verzuring van de bodem door poep optreden. Dit maakt de grond minder geschikt, er zal dus in het vervolg minder groeien. Wanneer er geen gras staat maar gewassen kunnen ganzen nog meer schade aanrichten, ze eten immers graag goed voedsel en dat was nu net niet de bedoeling!
In Nederland zijn compensatieregelingen van kracht om boeren te compenseren voor verlies door wild, dus ook door ganzen. Dit lost het probleem niet op. Boeren vinden vaak dat de compensatie te weinig is, en voor de overheid kost het handen vol geld.

Bestrijden of niet?

In Nederland komt regelmatig de discussie terug of ganzen bestreden moeten worden of niet. Ze kosten veel geld, maar dierenrechtenorganisaties vinden dit geen reden om ganzen te doden. Wellicht speelt mee dat ze er leuk uitzien en dat het sociale, slimme vogels zijn. Daartegenover staat de schade die ze aanrichten, zowel aan de economie als aan de natuur. Want er zijn inmiddels zoveel ganzen, dat ook van schade aan de natuur sprake is.

Hoe bestrijden?

Er zijn verschillende manieren om ganzen te bestrijden, sommige zijn effectiever dan anderen.

Eieren saboteren

Wanneer de eieren van een broedende vogel op het juiste moment worden weggehaald, zullen ze niet uitkomen. Andere manieren om het uitkomen van eieren te voorkomen zijn doorprikken, schudden en behandelen met maïsolie. Bij al deze manieren kunnen de oudervogels de eieren niet meer succesvol laten uitkomen. Daarbij hoeven vogels niet actief te worden omgebracht, het lijkt dus een goede oplossing. Helaas blijkt het slecht te werken.
Na een langlopend experiment op Texel bleek dat de ganzen al na enkele jaren hun eieren beter gingen verstoppen, hierdoor werd het verwijderen nagenoeg onmogelijk. Zelfs als een aanzienlijk deel van de eieren wordt gesaboteerd, blijven er altijd genoeg eieren uitkomen. De jongen die hieruit komen worden weinig gevonden door roofdieren en kunnen veel eten vinden. Ze overleven dus bijna allemaal en de populatie ganzen blijft ongeveer even groot. Eieren weghalen of saboteren heeft dus geen tot weinig effect op de ganzenpopulatie, daarbij is het arbeidsintensief en duur.

Afschieten

Afschieten van dieren wordt veel gebruikt om de populaties te beheersen (lees: verkleinen). Ook bij ganzen wordt dit geprobeerd. Het voordeel is dat jacht goedkoop is voor landschapsbeheerders en de overheid, mensen doen het als hobby. Helaas blijkt afschot weinig efficiënt te zijn. Er zijn teveel ganzen, voor iedere gans die wordt afgeschoten vliegen er honderden op zonder problemen. Daarbij blijkt dat voornamelijk wintergasten worden afgeschoten. Deze vormen nu juist geen problemen. Jacht kan ganzenpopulaties verkleinen, als er maar voldoende wordt gejaagd. Dit levert alleen weer veel negatieve effecten op, ook voor andere soorten die verstoord worden door de jacht.

Vergassen

Dit is waarschijnlijk de meest controversiële oplossing. In de rui, als de vogels niet kunnen vliegen, worden ze bij elkaar verzameld en massaal vergast. Deze oplossing is effectief omdat er in grote hoeveelheden ganzen gedood worden, maar stuit hierdoor ook op problemen bij het publiek. De ganzen hebben immers geen enkele kans om weg te komen, hun dood is zeker. Een ei wat niet uitkomt gebeurd in de natuur ook, bij afschot kan de vogel nog vluchten, maar bij vergassen is dit niet het geval. Ondanks de controverse wordt deze oplossing op het moment wel gebruikt, hoewel alleen gebruik rondom Schiphol is toegestaan. Hier is het de keuze tussen ganzen afmaken of vliegtuigen die wellicht neerstorten, een keuze die snel gemaakt is.

Beplanting

In Nederland wordt de oplossing al snel gezocht bij het bestrijden van ganzen. Dit terwijl er ook andere oplossingen mogelijk zijn. Door andere beplanting in te zetten kunnen ganzen worden geweerd. Rondom Schiphol zijn proeven gaande met het plaatsen van olifantsgras. Deze grassoort groeit hoog, zo hoog dat de jongen er hun weg niet in kunnen vinden en volwassen dieren hun omgeving niet kunnen zien. Ouderdieren weten dit en zullen hierin niet nestelen. Daarbij kan olifantsgras worden vermaakt tot spaanplaat, zoals in België al gebeurd, of er kan op gestookt worden. Er kan ook biobrandstof van worden gemaakt. Kortom, er kan nog winst uit worden behaald ook, er gaat geen ruimte verloren. Hoewel de eerste resultaten hoopvol zijn, zullen voorlopig de laag groeiende grassen echt de overhand blijven houden in Nederland, dus er zullen veel ganzen blijven.

Roofdieren

Als de natuur een probleem veroorzaakt, dan is er vaak ook een oplossing. Deze wordt aangedragen in de vorm van vossen, een andere ‘natuurlijke vijand’ van de boer. Vossen hebben geen goede reputatie, ze vangen kippenhokken leeg en zijn niet bang voor mensen. Deze eigenschappen – die doorgaans als negatief worden beschouwd – kunnen ook positief werken. In plaats van kippenhokken leeghalen, kunnen vossen ganzennesten leeghalen. Een oplossing waarbij weinig mensen komen kijken, die natuurlijk is en nog goedkoop ook. Helaas wordt er nog veel op vossen gejaagd en leveren vossen ook weer problemen op. Het inzetten van roofdieren kan waarschijnlijk een bijdrage leveren aan het beperken van het aantal ganzen, maar daarvoor moeten we accepteren dat vossen ook schade aan kunnen richten.

Tijdelijk

Alle maatregelen zijn tijdelijk. Worden er een paar jaar geen eieren gesaboteerd, ganzen afgeschoten of ganzen vergast, dan groeit het aantal ganzen weer tot hetzelfde niveau als voor alle maatregelen. Hetzelfde is het geval als in plaats van olifantsgras weer wordt overgeschakeld op ‘normaal’ gras, of als de vossen sterven door bijvoorbeeld (illegale) jacht of ziekte.

Tot slot

Nog niet zo heel lang geleden was heel natuurminnend Nederland enthousiast. De grauwe gans kwam in Nederland om te ruien. De eerste broedgevallen werden gezien als een groot succes, net als de Oostvaardersplassen waar ganzen de vegetatie kort houden. Ganzen leveren misschien problemen op, maar ze zijn ook zeker leuke vogels. Ze zijn intelligent, vormen het landschap en zien er leuk uit. Helaas kunnen ze een probleem vormen als er teveel zijn. In dit geval kan worden gekozen voor vergassen, voor ganzen ongeschikte gewassen planten of roofdieren inzetten. De laatste twee methoden worden nog niet veel toegepast, hoewel ze zeker potentie hebben.