Kastanje of Castanea sativa

Tam of wild worden ze genoemd. De kastanje. Maar ondanks hun gemeenschappelijke naam zijn ze botanisch toch geen familie van mekaar. De tamme draagt de officiële naam van Castanea sativa en zijn vrucht is eetbaar, de wilde noemt Aesculus hippocastanum en wordt alleen medicinaal gebruikt. De gewone of tamme kastanje (Castanea sativa) behoort tot de beukachtigen of Fagaceae. Oorspronkelijk is de boom afkomstig uit Zuid-Amerika, Noord-Afrika en West-Azië, hij werd vermoedelijk door de Romeinen in onze gewesten geïntroduceerd.
De oudste nog levende kastanje bevindt zich in Sicilië, op de flanken van de Etna. Hij heeft een omtrek, de takken meegerekend, van 62 m en zijn leeftijd wordt op 600 jaar geraamd.
Net als zoveel andere boomsoorten heeft ook de tamme kastanje een Amerikaanse broer, de Castanea dentata. Het voortbestaan van deze laatste is evenwel twijfelachtig geworden nu de kastanjekanker (Endathes parasitica) in Amerika dermate heeft toegeslagen dat de Castanea dentata er nagenoeg is uitgeroeid. Alleen dank zij hun sterk regeneratievermogen hebben enkele eksemplaren onderaan de stam nieuwe scheuten kunnen vormen en zijn zodoende (althans voorlopig) aan de gevreesde ziekte ontsnapt. Gevreesd wordt dat ze nooit meer zullen uitgroeien tot de machtige bomen van weleer

De tamme kastanje groeit uit tot een grote boom. Zij worden tot 35 m hoog, zijn stamomtrek kan tot 13 m bedragen. Vooral op hellingen gedijt hij goed. De schors van oudere bomen is opvallend diep gegroefd en vormt lange en vaak spaaksgewijs verlopende richels. De bladeren zijn hard en glanzend groen gekleurd. Ze zijn spits getand en hebben dikke, evenwijdig lopende zijnerven.De kastanje bloeit tijdens de zomer in de vorm van lange katjes met een witachtige kleur.

Kastanjehout

Het hout van jonge kastanjes is taai en duurzaam. Bij oudere bomen vertoont het wel vaak ringscheuren, waardoor de productiewaarde verloren gaat. Het kan dan uitsluitend nog als brandhout worden gebruikt. Doorgaans worden tamme kastanjes aangeplant in plantvakken die in de vorr van hakhout worden geteeld. Daarbij worden de scheuten om de 10 à 15 jaar afgehakt.
Het hout van de tamme kastanje (Castanea sativa) is bijzonder taai, elastisch en duurzaam. Het hout van de tamme kastanje bevat zeer veel looistoffen (7 tot 10% op het drooggewicht), die een mogelijke verklaring vormen voor het al even uitzonderlijke natuurlijke weerstandsvermogen tegen vocht en schimmels.

In tegenstelling tot wat op het eerste gezicht zou worden verwacht, heeft de tamme kastanje weinig gemeen met de paardenkastanje (Aesculus hippocastanum, familie van de Hippocastanaceae). Enkel de vrucht van de kastanje in de bolster vertoont een oppervlakkige gelijkenis.
Tamme kastanjes worden tot de noten gerekend maar ze bevatten weinig vet en eiwit en veel meer koolhydraten dan noten. Er kan dan ook een brood mee gemaakt worden, in de Cevennes is het ook traditioneel te koop.

Gepofte kastanjes

En dan zijn er natuurlijk ook de gepofte kastanjes. Een recept, nu ja recept. Maak met een mes een kruis in de bovenkant van de kastanjes. Anders ploffen ze uit elkaar, wat natuurlijk ook wel eens leuk is..
Verwarm de oven voor op 200 graden Celsius en leg de kastanjes 15 minuten in de oven tot ze openspringen. Of smelt in een pan wat boter, doe de kastanjes er in en laat ze, met de deksel op de pan, op niet te hoog vuur in circa 20 minuten poffen, schud ze af en toe om.

Castanea medicinaal

Medicinaal behoort Castanea zeker niet tot de tophonderd van de geneeskruiden Toch vind je de kastanje, het blad of de schors wel vermeld in de oude literatuur. Galenus schreef het kastanjemeel met honing voor tegen bloedspuwen. Ook Matthiolus vermelde de schors tegen bloedspuwen en buikloop. Waarschijnlijk is het de samentrekkende en bloedstelpende werking van de looistoffen die de werking veroorzaakt.
Dodonaeus adviseert het kastanjemeel samen met gerstemeel als papcompres op de 'gezwollen borsten der vrouwen'. Neemt Castanien-meel, Gersten-meel van elcks sooveel genoegh is, maeckt hier van met azijn een papken, ’t welck ghy op de gezwollen Borsten leggen zult.  Wat gezwollen borsten zijn kan ik me wel voorstellen, maar of dat een ziekte is, daar wil ik me niet over uitspreken.

Hedendaags zijn het vooral de knoppen van de Castanea sativa die in de gemmotherapie als glycerinemaceraat gebruikt worden. De knoppen worden in maart geoogst en met ethanol, glycerine en water gemacereerd. Deze preparaten hebben een sterke werking op de lymfecirculatie. Ze zorgen voor een drainage van het lymfesysteem in de benen. Te gebruiken bij : spataderen, veneuze stuwingen en cellulitis.