Hortensia, ook eetbaar?
Hortensias zijn niet direct de herboristenplanten bij uitstek. Toch blijken die ouderwetse struiken onvermoede mogelijkheden te bezitten. Hortensia's niet alleen voor de sier, maar ook eetbaar en geneeskrachtig?
Hortensia's! Als je een tijdje rond toert in Bretagne kun je er niet naast kijken, ze versieren daar zowat alle huizen, passen ook goed bij de grote en kleine traditionele huizen in natuursteen. Bretagne zonder hortensia bestaat niet!. En toch zijn deze planten, met hun grote, weelderige bloemen, die overal tegen de granieten gevels groeien, pas in de 19 eeuw in de streek geïntroduceerd.
De ontdekking van de hortensia
De Zweedse arts en bioloog Thunberg en leerling van Linnaeus is mogelijk de eerste die de hortensia's mocht aanschouwen . Hij was in dienst van onze Verenigde Oost-Indische Compagnie en van 1775 tot 1778 werkzaam in de Nederlandse handelspost op het eilandje Décima in de haven van Nagasaki in Japan. Door de strenge beperkingen, die de Europeanen waren opgelegd, was het hem verboden om Japans grondgebied te betreden. Zijn botanische studies bleven beperkt tot de planten, die door vriendelijke Japanse bedienden in het geheim naar hem toe werden gebracht, waaronder de Hortensia.
Volgens anderen echter was het de Franse botanicus Commerson, die de Hortensia in China ontdekte tijdens een reis om de wereld. In ieder geval is de plant genoemd naar de vrouw van zijn medereisgenoot Lepaute, Hortense. Eerst in 1789 lukte het de Brit Sir Joseph Banks een levende Aziatische Hortensia uit China naar de Botanische tuin in Kew te laten zenden.
De Hortensia telt in het wild 23 verschillende soorten, maar werd al vroeg in Oost-Azië intensief gekweekt. Het was dan ook moeilijk om de natuurlijke planten van de gekweekte te onderscheiden. Thans kennen wij niet minder dan 300 verschillende Hortensiarassen.
Hortensiabloemen, botanisch en etymologisch
De plant dankt zijn wetenschappelijke naam Hydrangea aan de vruchtjes, die op kleine waterkruikjes lijken, van hydor = water; en aggos = kruikje. Deze waterkruikjes zitten bij de meeste Hortensia's in het midden van de grote, bolvormige bloeiwijze. De buitenzijde van deze bloeiwijze wordt gevormd door bloemen zonder meeldraden en stampers. De functie van deze geslachtloze bloemen is uitsluitend om insecten te lokken die, eenmaal aangetrokken, de echte bloemen in het centrale deel van de bloeiwijze kunnen bevruchten. Na de bevruchting knikken de lokbloemen om, gaan hangen en geven met de minder felgekleurde achterzijde van hun bloemblaadjes een duidelijk signaal aan de bezoekende insecten: het hoeft niet meer!
Het drogen van hortensia's is niet moeilijk, maar je moet ze op het juiste moment plukken, dat is in september als de kleuren beginnen te vervagen maar nog voordat de bloemen beginnen uit te drogen. Verwijder alle bladeren van de stelen en hang de takken in bossen ondersteboven in een droge, goed geventileerde ruimte. Of zet de takken met blad en al in een vaas met een beetje water.
Eetbare hortensias, Amacha of Hortensia serrata
Er bestaan ook eetbare Hydrangeas. Amacha of Japanse thee-hortensia zou magische krachten bezitten. Deze zoet smakende Hydrangea serrata werd vroeger dan ook als zoetmiddel gebruikt. De bladeren werden met water ingedikt tot een siroop.
De bladeren bevatten dulcine en phyllodulcine, een stof die 250 keer zoeter is dan suiker. Die stof is wel als glucoside gebonden, smaakt dan ook na fermentatie van de bladeren. Het gehalte aan phyllodulcine is het hoogst in Juli, vooral in de bloemen, de jonge bladeren en de scheuten.
Medisch wordt Amacha in Japan bij parodontitis en als anti-allergicum gebruikt. Het heeft ook enige schimmelwerende en antibiotische werking. Sommige andere soorten zoals Hydrangea arborescens (LINN.) worden ook voor nieren, urinewegen en prostaatklachten gebruikt. Ze zouden vooral werkzaam zijn tegen nierstenen, in Noord-Amerika werd de plant zelfs kidneyroot en stoneroot genoemd. Mrs. Grieve in haar 'Modern Herbal' schrijft 'The decoction is said to have been used with great advantage by the Cherokee Indians, and later, by the settlers, for calculous diseases. it removes gravelly deposits and relieves the pain consequent on their emission. As many as 120 calculi have been known to come from one person under its use'.
Niet alle Hydrangea zijn zomaar te eten, en de juiste zoete soort vinden is ook niet vanzelfsprekend. Over het algemeen zijn de soorten die het woord 'amacha' in hun naam dragen wel te gebruiken. Amacha betekent zoet of zoete thee. Helaas hebben ze dikwijls een bittere of andere nasmaak.
Hydrangea of hortensia, een ouderwetse struik die nu weer modieus wordt, mooi gedroogd kan worden en ook nog eetbaar en mogelijk geneeskrachtig kan zijn. Dus toch nog een echte herboristenplant?