Bitter melon en andere komkommerachtigen

Komkommer, pompoen, kalebas maar ook wilde planten zoals de heggerank zijn in de plantenwereld familie van mekaar. De komkommerfamilie of Cucurbitaceae bestaat voornamelijk uit kruidachtige planter, die met ranken zich vasthechten en zo kunnen klimmen.. Cucurbitaceae komen vooral voor in de tropen en de subtropen, bij voorkeur op droge plaatsen. Het zal je misschien verwonderen maar de meeste komkommerachtigen zijn giftig en hebben een bittere smaak. Toch omvat de familie een aantal soorten, waarvan cultivars als voedselplant dienen, zoals Cucumis sativus (komkommer), Cucumis melo (suikermeloen), Cucurbita pepo (zucchini), Cucurbita maxima (pompoen) en Citrullus lanatus (watermeloen).

Medicinale soorten

Veel meer soorten worden echter medicinaal toegepast in traditionele geneeswijzen over de gehele wereld. Ook in onze streken werden vroeger een aantal Cucurbitaceae medicinaal gebruikt. Een van deze planten was de Citrullus colocynthis (Kolokwint), die voorkomt in de woestijngebieden van West Afrika en gecultiveerd werd in het Middellandse Zeegebied en India. Na verwijdering van de zaden werd uit het vruchtvlees (Colocynthidis Fructus) een spiritueus extract bereid, Extractum Colocynthidis siccum, dat werd toegepast als een zeer sterk werkend en beslist niet ongevaarlijk laxeermiddel. Het extract mocht niet gebruikt worden tijdens de zwangerschap.

Een andere soort, Ecballium elaterium (Springkomkommer), een Cucurbitaceae zonder ranken, wordt gevonden in de landen rond de Middellandse Zee. De vruchten van deze plant werden aan schijven gesneden en uit het sap scheidde zich Elaterium of Elaterium album af. Ook dit Elaterium is een zeer drastisch laxativum, dat werd toegepast in doses van slechts 3-15 mg. Bovendien was ook bekend dat Elaterium remmend en lytisch werkte op tumoren.

Bryonia dioica of Bryonia cretica is in Nederland en België de enige in het wild voorkomende Cucurbitaceae. De Heggerank zoals de Nederlandse naam luidt heeft eveneens sterk pur­gerende eigenschappen en is waarschijnlijk reeds eeuwen geleden hier ingevoerd als sierplant of voor geneeskundig gebruik. Het is een sterk giftige plant, waarvan vijftien rode bessen al dodelijk kunnen zijn voor een kind.

Tegenwoordig worden deze komkommerachtigen bij ons niet meer medicinaal gebruikt. Alleen het zaad van de pompoen Cucurbita moschata wordt nog als anti-wormmiddel in de fytotherapie voorgeschreven.

Momordica charantia anti-diabetisch

De Momordica charantia is een andere komkommerachtige die in traditionele geneeswijzen bij ouderdomsdiabetes gebruikt worden en nu ook in Europa bekend is. Uit dierproeven blijkt dat een orale enkelvoudige toediening van de gedroogde vruchten of het sap een significante daling van de plasma-glucosespiegel te weeg brengt. Bij klinisch onderzoek blijkt 75 % van de ouderdomsdiabetici goed te reageren op een toediening van het vruchtensap. Met een regelmatige dagelijkse toediening van de gebakken vrucht kon 75% van alle diabetici goed worden behandeld.

Het extract van de sopropo (Momordica Charantia), beter bekend als bitter meloen, blijkt ook een anti-maagzweer effect te hebben, zo concludeerden onderzoekers van de College of Pharmacy in Bangalore India. "Het extract van de Momordica Charantia vruchten versneld het helingsproces van de maagzweer en verhindert daarnaast ook de verdere ontwikkeling van maagzweren en zweren in de twaalfvingerige darm bij ratten" aldus de onderzoekers.

Veel van deze komkommerachtige planten hebben een medicinale werking, maar kunnen ook bijwerkingen veroorzaken als ze niet juist gedoseerd worden. Daarom worden veel van deze sterk werkende medicinale planten meestal niet in de natuurgeneeskunde gebruikt. In de natuurlijke fytotherapie maakt men vooral vooral gebruik van de zacht werkende middelen de zogenaamde mite-fytotherapeutica.

Voor verder onderzoek Momordica charantia

• Alam, S., Asad, M., Asdaq, S.M. & Prasad V.S. (2009) Antiulcer activity of methanolic extract of Momordica charantia L. in rats., J Ethnopharmacol., 2009 Jun 25;123(3):464-9. Epub 2009 Mar 26.
• Shih, C., et al. "Effects of Momordica charantia on insulin resistance and visceral obesity in mice on high-fat diet." Diabetes Res. Clin. Pract. 2008 Aug; 81(2): 134-43.
• Tan, M., et al. "Antidiabetic activities of triterpenoids isolated from bitter melon associated with activation of the AMPK pathway." Chem. Biol. 2008; 15(3): 263-73.
• Singh, N., et al. "Regeneration of beta cells in islets of Langerhans of pancreas of alloxan diabetic rats by acetone extract of Momordica charantia (Linn.) (bitter gourd) fruits." Indian J. Exp. Biol. 2007; 45(12): 1055-62.