Wilde rucola of de grote zandkool

Elk natuurlijk biotoop heeft zo zijn eigen plantengroei, zijn eigen geneeskrachtig en eetbaar groen. In de duinen vinden we vooral eetbare bessen maar ook smakelijke blaadjes zijn er te proeven mits je er het knarsetandend zand tussen uit krijgt. Over zandkool dus. Een naam die verwijst naar zijn groeiplaats (zand) maar ook naar de eetbaarheid van de plant.

Strandjutten

Op duin en strand scharrel ik wat planten bij mekaar voor mijn cursus. Of moet ik hier ‘strandjutten’ zeggen. De stevige vettige blaadjes van Winterpostelein, eetbare Rucola, wel de wilde Diplotaxis tenuifolia of Grote zandkool. Op het strand verzamel ik wat Blaaswier en schelpen natuurlijk. Terug in de buurt van de sprookjesvilla’s vind ik nog planten met even romantische namen als de omringende huizen: Eglantier, een wilde roos met appelgeur en massaal de Japanse bottelroos of rimpelroos. De mij ook dierbare Heggerank, Muurbloem en Rode spoorbloem zijn aanwezig. Als de huizen nu echt bewoond werden door Sneeuwwitjes en Doornroosjes, kon ik de oude wijze prins met de witte baard zonder paard spelen.

Wilde rucola

Maar over de grote zandkool gesproken. Deze wordt ook wilde rucola genoemd en terecht. De merkwaardige, wat braakverwekkende geur is nog straffer dan bij de echte rucola, Eruca sativa. Diplotaxis vinden we niet alleen in de duinen maar ook op droge, voedselrijke grond langs spoorwegen, in wegbermen en in de steden tussen stenen. De jonge plantjes worden als smaakversterker gebruikt in sla en rauwkost (tomaten, wortel). In de plant vinden we mosterdolieglycosiden zoals glucoerucine, die in de mond de scherpe smaak veroorzaken die we ook kennen van mosterd, radijs en rammenas.

Dr. Leclerc en roquette sauvage

Bij Dr. Leclerc, die me nog altijd blijft verbazen, lees ik dat deze Diplotaxe al door Dioscorides roquette sauvage werd genoemd en dat Matthiolus hem als hoestmiddel voorschreef.
Een zekere Pottiez, waarschijnlijk een Belgische apotheker wijdde een hele studie aan het gebruik van de Grote zandkool. (La Diplotaxe a feuilles menues. Contribution a l’etude de la flore indigène. Journal de pharmacie de Belgique. 1921). Vooral als middel voor de luchtwegen, bronchiale aandoeningen en hoest werd hij gewaardeerd. Een recept van Pottiez, gebruikt door Leclerc ‘ 40gr vers geperst sap uit het blad mengen met 100 gr suikersiroop en laten indikken tot 100gr’. Hiervan naar behoefte een theelepel verschillende malen daags gebruiken.
De plant werd vroeger ook wel wild mosterdzaad genoemd. Volgens Fournier bevat hij veel solfer (zwavel) en heeft een samentrekkende, opwekkende en bloedzuiverende werking.

Dodoens en de Rakette

Nog verder terug in de geschiedenis wordt de 'Rakette' zoals hij genoemd werd vrij uitvoerig door Dodonaeus beschreven. Rakette es goet met Lattouwe/ Porceleyene of dyerghelijcke andere coude cruyden in tsalaet gegheten/ ende in sulker manieren ghebruyckt/ zoo es sy der maghen goet ende bequaem ende maeckt dat die coude cruyden der maghen niet en letten maer alleen ghebruyckt zoo maeckt sy hooftsweer ende verwermt te seere, ende daer om en salmen die Rakette niet alleen in nemen/ maer al tijt met Lattouwe oft Porceleyne eten. Dus te gebruiken met sla of postelein om evenwicht te brengen tussen warme en koude producten
Verder zou de 'Rakette in die spijse ghebruyckt maeckt oock lust tot byslapen ende sonderlinghe dat saet ende doet die urine lossen ende helpt die spijse verteeren'. Lust tot bijslaap dat kan nooit kwaad.

Zaad van de Rakette bij Dodoens

Ook het zaad werd door Dodoens nogal gewaardeerd. Tegen beten van venijnige dieren en om littekens en sproeten te verwijderen. 'Tsaet van Rakette es goet tseghen dat fenijn van den scorpioenen/ ende van andere dyerghelijcke fenijnnighe ghedierten. Tselve saet met huenich vermenght neempt af dat sproet ende die vlecken van dat aensicht/ ende verdrijft oock die swerte litteekenen met ossen galle vermenght.
Men seyt oock dat die tsaet van Rakette te voren inghenomen hadde eer hy gheslaghen werde/ die slaghen niet ghevoelen en soude/ als Plinius scrijft. Het zou dus ook pijnstillend werken bij slagen en verwondingen, als ik dat zo mag vertalen.
En verder adviseert hij 'Die wortel van Rakette in water ghesoden treckt die splinters ende ghebroken beenderen uut/ daer op gheleyt'. Alles bij mekaar genomen, een zeer bruikbare plant.

Namen voor de wilde rucola, Diplotaxis tenuifolia

Duits: Schmalblättriger Doppelsame
Engels: Perennial Wall-rocket
Frans: Diplotaxis à feuilles étroites
Diplotaxis komt van het Grieksche diplos,dubbel en taxis, rij, omdat de zaden in ieder hokje in 2 rijen zitten en murális van op de muur of op droge plaatsen groeiend.

Botanisch bekeken

De grote zandkool bloeit van juni tot de herfst met donkergele, geurende bloemen. De kroonbladen zijn 0,8-1,5 cm lang en de kelkbladen zijn 4-7 mm lang. De bloeiwijze is een tros. De vrucht is zowat 4 cm lange en 2 mm dikke hauw met aan de top een 2 mm lange snavel en onderaan een 3 mm lang steeltje. De afstaande vruchtstelen zijn ongeveer even lang als de hauw. De zaden zitten in twee rijen per hok in de hauw.
Naast de grote zandkool is er ook een kleine zandkool, Diplotaxis muralis, diplotaxe des murs, annual wall-rocket, Mauer-Doppelsame. De bladen staan in een wortelroset, zijn gesteeld, met eironde of langwerpige, getande slippen, daarbij zijn ze ook enigszins behaard. Geurt minder sterk dan de grote zandkool en is natuurlijk ook kleiner.

Wetenschappelijk onderzoek

• Glucosinolates in Diplotaxis and Eruca leaves: diversity, taxonomic relations and applied aspects.D'Antuono LF, Elementi S, Neri R. Phytochemistry. 2008 Jan;69(1):187-99. Epub 2007 Jul 31.
• J Sci Food Agric. 2011 Jul 1. doi: 10.1002. Rocket salad (Diplotaxis and Eruca spp.) sensory analysis and relation with glucosinolate and phenolic content.
• Ann Pharm Fr. 1958 Feb;16(2):81-6.[The chemical composition of essence of Diplotaxis tenuifolia (L.) DC].