Klaproos botanisch, poëtisch en medicinaal

Klaprozen! Het is alsof ze van uit het niets zomaar betoverend te voorschijn komen. Toch is er een lange periode van groene groei aan voorafgegaan. Ontkiemen en blauwgroene blaadjes vormen, dat hebben sommigen klaprozen al voor de winter gedaan, het zijn de zogenaamde winterannuelen. Klaprozen als eenjarige akkeronkruiden doen wat dat betreft aan risicospreiding. Ze kiemen zowel in het najaar als in het voorjaar. Kort en goed komt het hierop neer dat de plant, als hij er tenminste de ruimte voor krijgt, veel werk maakt van stengels en bladeren. Uit elke bladhoek laat hij dan een nieuwe tak met bladeren ontspruiten. Dat gaat 's zomers erg vlug, terwijl dezelfde kiemplanten in oktober meestal niet veel hebben kun­nen uitrichten. Van de massa kiemplantjes winnen het er dan ook maar een paar; plotseling zie je de achterblijvers geel worden en afsterven. Of dat uitsluitend door ge­brek aan licht komt, of dat de sterksten over ondergrondse middeltjes beschikken, is ons onbekend. Andere zaden kiemen na de winter; die moeten dus een klein programmadeel inhalen, maar vallen eveneens onherroe­pelijk onder het regime dat op uitdunnen uit is. De bloemloze tijd heet de vegetatieve fase. Als eind april de dagen lang genoeg zijn, wordt de laatste, de generatie­ve fase ingeluid. En dan springen de scharlakenrode bloemen uit hun groene behaarde knoppen te voorschijn.

Bloem van rood, klaprood,

Als een bloem open wil, beginnen de cellen aan de binnenbocht van de bloemsteel meer uit te rekken dan die van de buitenbocht. Zo komt de knop overeind. In lut­tele uren zuigen de vier bloemblaadjes zich vol en groeien uit. Daarbij scheuren ze het tweetal ruige kelk­blaadjes, waarbinnen zij kunstig zaten opgerold, van de bloembasis los. Als een groene carnavalsmuts prij­ken de kelkblaadjes een poosje op een rood hoofd. Als daarvan de oren uitflappen, tuimelt de muts op de grond. Zo'n verse klaproos heeft iets van een jonge vlinder. De blaadjes zijn als van Japans papier met op onverwachte plekken kleine kreuken en breuken, alsof de operatie nooit feilloos verloopt. De eeuwigheid is van korte duur. De kleur, de teerheid, het moment! Niet verwonderlijk dat juist dichters door de klaproos bekoord werden. 'Tusschen de tarwe / in de zomergloed / Bloeien de kollen / Rood gelijk bloed /' dichtte de Mont.

Om bij zo'n poëtische bloem over medicinaal gebruik te praten, is een beetje heiligschennis vind ik zelf. Toch is de Papaver rhoeas ook wel gebruikt geweest, al is zij, wat sterkte betreft, nauwelijks te vergelijken met grote zus de slaapbol.

Dodoens over Clapperroosen

Van Clapperroosen schrijft Dodoens Dat wildt gheslacht van Huel wordt gheheeten in Griecx Mecon Rhoeas. In Latijn Papaver erraticum, Papaver fluidum, ende Papaver Rhoeas. In sommighe Apoteken Papaver rubrum. In Hoochduytsch Klapperrosen/ Kornroosen. In Neerduytsch Clapperroosen ende rooden Huel oft wilden Huel. In Franchois Coquelicoc ou Pouctau.

En over zijn geneeskrachtige werking schrijft hij 'Vijf oft ses bollekens van Clapperroosen met wijn ghesoden ende ghedroncken verwecken tot slapen. Tselve doet oock saet met huenich inghenomen. Die bladeren met den gruenen bollekens ghestooten sijn seer goet gheleyt op alle quade heete sweeringhen/ ende op dat wildt vier/ ghelijck die huelen (slaapbol)'. Dus toch wat werking zoals de slaapbol, Papaver somniferum.

Rätsch over corn poppy

Rätsch" in zijn 'Encyclopedia of Psychoactive plants'' verwijst ook naar de verwantschap en verwante werking met de opiumplant. Mogelijk is er in het verleden nogal wat verwarring geweest tussen klaproos (Papaver rhoeas) en slaapbol (Papaver somniferum). Hij schrijft 'The variety papaver rhoeas var. oblongatum occurs on Cyprus and is one of the sacred flowers of Aphrodite (Georgiades 1987). The ancient Assyrians called the plant ukushrim or irru and apparently used it in a manner similar to that of true opium (Thompson 1949). The plant was formerly used as a children's sedative and sleeping agent (Schneider 1974). The psychoactive, opium-like effects that are sometimes attributed to the plant are doubtful. The main alkaloid in the aboveground parts of papaver rhoeas is (-t-)-rhoeadine (0.06%)."

Hoestsiroop van klaproos

Licht kalmerend, verzachtend en slijmoplossend zijn de bloemblaadjes zeker wel. Klassiek werd er dan ook een hoestsiroop van gemaakt. Siropus rhoeados werd het drankje in de apothekersboeken deftig genoemd. Deze werd gemaakt door 5 delen bloemblaadjes in 36 delen water een half uur te laten trekken, waaruit dan met 64 delen suiker 100 delen siroop te bereiden.
De rode bloemblaadjes kunnen ook als kleurstof in drankjes en likeuren worden gebruikt. Verder kunnen de grijze zaadjes net zoals maanzaad op koek en in brood verwerkt worden. Hallucinogeen zijn ze zeker niet en de zaadjes zitten ook vol met onverzadigde, omega 3 vetzuren. Misschien hadden we dit akkeronkruid beter tussen de tarwe laten groeien om ze dan samen te dorsen en te malen en zo een omegabroodje te creëren.

Referenties, wetenschappelijk onderzoek

• Sahraei H, Faghih-Monzavi Z, Fatemi SM, et al. Effects of Papaver rhoeas extract on the acquisition and expression of morphine-induced behavioral sensitization in mice. Phytother Res 2006;20(9):737-741.
• Schaffer S, Schmitt-Schillig S, Muller WE, et al. Antioxidant properties of Mediterranean food plant extracts: geographical differences. J Physiol Pharmacol 2005;56 Suppl 1:115-124.
• Soulimani R, Younos C, Jarmouni-Idrissi S, et al. Behavioral and pharmaco-toxicological study of Papaver rhoeas L. in mice. J Ethnopharmacol 3-3-2001;74(3):265-274.