In de naam van... Sint-janskruid

Vele vreemde namen hebben onze planten in het verleden gekregen. Hoe bekender hoe bonter. Wat dat betreft is ook ons Sint-janskruid goed bedeeld geweest.

Sint-janskruid

Bij de naamsverklaringen bij planten is het dikwijls van... mogelijk, misschien, plausibel. Dikwijls dus twijfel alom. Dus de Latijnse naam Hypericum zou mogelijk afkomstig zijn van ‘hyperikon’, hupereikon van Griekse 'hupo' voorvoegsel dat toenadering uitdrukt en ‘ereiké’ heidekruid. Dan zou het betekenen een op heidekruid gelijkende plant, wat bij ons sintjanskruid helemaal niet het geval is, al zijn er soorten zoals Hypericum ericoides die wel op heide gelijken. Of zou het zijn, boven de heide uitstekend, wat plausibeler lijkt. Een derde verklaring huper, boven als bovenmate en eikon, beeld, voorstelling, naar het mooie uiterlijk van de plant of nog beter naar de buitengewone geneeskracht.

Perforatum is dan iets gemakkelijker, betekent als doorboord, omdat de blaadjes donkere oliecellen bevatten, die er als doorboord uitzien. Het verhaal gaat dat de duivel’ een plant die zoveel goeds deed voor de mensen, probeerde te vernietigen en dat die gaatjes de resten zijn van het gevecht. Ook de Franse naam Millepertuis, duizend gaatjes verwijst naar de oliekliertjes op de bloem en blad. De oude naam Jaag den duivel kan ook op dat gevecht slaan, maar ook op het gebruik voor geestesziekten, bezetenheid, dus letterlijk de duivel uit de mens verjagen. En is het dat niet juist wat Sintjanskruid nu doet, de depressiedemoon uit de overspannen mens verdrijven. Vele oude namen zoals Teufelsflucht en Walpurgisnacht, maar ook uitspraken van Dodonaeus “...de bloeme van Sint-Janscruydt... ‘t welek goet gheacht wordt om alle toverijen en de quade belesinghen krachteloos te maecken”, verwijzen naar de anti-demonische of somberheidsverdrijvende krachten van het Sint-janskruid.

In sommige streken werd het, vooral door boeren, doodkruid genaamd, vind ik natuurlijk niet zo sympatiek en nogal overdreven, maar het is wel zo dat dieren die lang in het zonlicht te staan en veel Hypericum eten een zonneslag kunnen krijgen. Sintjanskruid maakt vooral dieren overgevoelig voor zonlicht (fotosensibiliserend). Hertshooi werd in het Waasland bokkenkruid genoemd. Sommige soorten ruiken ook een beetje naar de bok.

De naam Sintjanskruid, slaat op de bloeitijd 21 juni, bij de langste, lichtrijkste dag van het jaar en de plant moet ook rond die periode geplukt worden om in olie of alcohol te laten trekken. Bewaren we zo niet het zomerlicht om de donkere winterdagen door te komen?

Dodonaeus schrijft

Sint Jans cruyt wordt gheheeten in Griecx/ in Latijn ende in die Apoteke Hypericum/ ende van sommighen Perforata en Fuga daemonum. In Hoochduytsch S. Johans kraut en van sommighen Harthauw. In Neerduytsch S. Jans cruyt. In Franchois Millepertuys. Ook een andere Hypericumsoort vermeldt Dodoens: Androsemon es Sint Jans cruyt ende den Herthoy wat ghelijck/ het heeft veele ronde stelen uut eender wortel voortcomeende/ daer aen wassen bladeren die veele meerder zijn dan die bladeren van S. Jans cruyt. Deze Hypericum androsaemum wordt nu Mansbloed genoemd.

Andere namen

• Engelse namen: St. John's Wort, Perforate St. John’s Wort.
• Andere oude namen: Wonderkruid, Johanneskruid, Duivelsjacht, Jaag-den-duivel, Oliebloempje (naar de bereidingswijze), Godewaar, Hertshooi (hard hooi, naar de stevigheid van de stengel), Jichtenduvel verbastering van Jaag den duivel), Aalbeskruid, Heksenkruid, Duivelskruid, Duivelsdruif, Bokstale, Kroontjeskruid, Peerka, Peerkum (waarschijnlijk verbastering van hypericum), Perikamp, Scharnokel, St-Pieterskruid, Wonderkruid.