Uzarawortel voor de darmen, tegen diarree

Overal ter wereld heeft men planten gebruikt om kleine en grote kwalen te genezen. Overal ter wereld zijn dat, natuurlijk, planten geweest die in de directe omgeving groeiden. Nu, is de wereld één groot dorp geworden en komen planten van overal gewild of ongewild onze eigen omgeving binnen gewandeld. Eén van die vele planten, waar wij, in Europa, nu ook van gebruik kunnen maken is de Zuid-Afrikaanse plant met de onuitsprekelijke naam, Xysmolobium undulatum.

De ontdekking

Voor de westerse geneeskunde hebben wij de ontdekking van de genezende krachten van de uzarawortel te danken aan de Duitse onderzoeker Hopf, die omstreeks 1910 het zeegebied van Zuid-Afrika bereisde en daar getroffen werd door zware aanvallen van diarree. Toen alle huismiddeltjes uit zijn reisapotheek het hadden laten afweten en hij zozeer verzwakte dat zijn leven gevaar liep, riep Hopf de hulp in van een inheemse medicijnman uit de Hottentottenstam. Deze gaf hem een bitter aromatisch smakend hout waarop hij moest kauwen. De behandeling had een verrassend gunstig resultaat en leidde binnen enkele dagen tot volledig herstel.

De genezen onderzoeker werd nieuwsgierig, en door een toeval gaf de medicijnman zijn geheim prijs: Het wondermiddel bestond uit de gedroogde ondergrondse delen van Xysmalobium undulatum (Asclepiadaceae). Deze vinger- tot armdikke, dikwijls spiraalvormig gedraaide wortel genoot in de inheemse geneeskunde van oostelijk Zuid-Afrika de reputatie van een wondermiddel vanwege zijn geneeskrachtige werking bij allerlei toepassingen: tegen diarree en maagdarmkoliek, tegen waterzucht (oedemen), als emeticum, ter bescherming tegen hondebeten, tegen koorts en malaria en zelfs tegen hoofdpijn en diverse vrouwenkwalen (bijvoorbeeld dysmenorroe).

Naast de benaming "uzara" komen we de volgende synoniemen tegen: "Wild cotton" (vanwege een zekere gelijkenis met de katoenstruik), "Milk bush" of "Melkbos" (vanwege het melksap in de bladeren en loten) en "Bitterhout" of "Bitterwortel" (vanwege de bittere smaak van de wortel).

Bewezen werking tegen diarree

Later slaagde men erin de anti-diarreewerking van het wortelsimplex wetenschappelijk te onderbouwen: Uzarawortel bevat glycosiden (o.a. uzarine, xysmalorine, uzaroside) die de overmatige darmmotiliteit (= darmperistaltiek) normaliseren en krampen opheffen. En dat niet alleen bij de mens, maar ook bij dieren. De individuele darmflora wordt ontzien; de resorptie van elektrolyten en vitaminen noch de opname van andere toegediende geneesmiddelen worden er nadelig door beïnvloed.
Tot de indicaties behoort behalve de behandeling van diarree (o.a. darmcatarre, zomerdiarree) en de opheffing van spasmen in het maagdarmkanaal, ook de preventie van diarree bij de omschakeling naar andersoortig voedsel, reizen in vreemde landen en verandering van klimaat.

Van het veld tot het laboratorium

Hoewel vroeger, de op mierikswortel lijkende wortels van tot 1 m hoge uzarastruiken in het wild werden verzameld, is tegenwoordig het farmaceutisch gebruikte materiaal uitsluitend van gecultiveerde herkomst (plantages, gecontroleerde teelt). Pogingen om de op klei en drasland groeiende uzara ook op onze breedtegraden te verbouwen, zijn mislukt: te weinig zon, te veel regen, te koude winters (vorst aan de grond).

Nadat de wortels in de maanden april/mei zijn geoogst en vervolgens voorzichtig zijn gedroogd, worden hieruit de werkzame stoffen geëxtraheerd. Het op uzarine gestandaardiseerde alcoholextract is nu als medicijn verkrijgbaar.

Bijwerking geen

Zelfs bij een duidelijk verhoogde dosering zijn tot op heden geen ongewenste werkingen waargenomen. De uzara-glycosiden hebben een cardenolide-basisskelet en zijn dus verwant met de op het hart werkende inhoudsstoffen van bijvoorbeeld oleander en vingerhoedskruid. Er zijn echter geen contra-indicaties bekend; in theorie is een wisselwerking met hartglycosiden mogelijk (Digitalis), maar bij oraal gebruik in de gebruikelijke dosering voor de behandeling van diarree is hiervan tot nu toe in de praktijk niets gebleken.

Darmen en diarree

Er zijn diverse oorzaken voor plotseling optredende aanvallen van diarree, die veel vakantiepret kunnen bederven: bijvoorbeeld infecties (bacteriën, schimmels, virussen), een plotselinge klimaatswisseling, of de overgang op andersoortig voedsel. Het lichaam kan daarop reageren met verhoogde darmactiviteit en pijnlijke krampen in het spijsverteringskanaal. Uzarawortel, afkomstig van een Zuidafrikaanse doornstruik, normaliseert de darmproblemen zonder te leiden tot een verstopping, dus zonder de natuurlijkezelfreiniging te belemmeren. Het middel is geschikt voor patiënten van alle leeftijden en ook in de kindergeneeskunde toepasbaar.

Ten slotte een "veiligheidsadvies" om in gedachten te houden: Bij iedere vorm van diarree die met zelfmedicatie niet binnen drie tot vier dagen onder controle is te krijgen, moet je naar een dokter gaan; bij zuigelingen en kleuters is wegens het snelle elektrolyt- en vochtverlies een nog grotere voorzichtigheid geboden!