Hortus Botanicus Amsterdam: van oorsprong een medische tuin

Hortus Botanicus Amsterdam, een botanische tuin in een monumentenpand midden in Amsterdam. Een oase van rust met een heleboel bijzondere planten. De tuin stond in 1980 op het punt om gesloten te worden. Van oudsher hadden grote namen daar wetenschappelijk onderzoek verricht en nu zou het roemloos verdwijnen, omdat de Universiteit geen nut meer had voor de tuin. Gelukkig is er een stichting in het leven geroepen en is de tuin behouden gebleven. De tuin heeft een variëteit aan soorten flora met een aantal hele bijzondere planten ertussen zoals de Victoria amazonica en Wollemia noblis. Tegenwoordig is de tuin tegen betaling voor iedereen toegankelijk.

• Ontstaan van de Hortus Botanicus Amsterdam
• Winstmodel voor de stad
• Verhuizing naar Plantage Middenlaan
• Monumentenstatus
• Bijzondere planten in de collectie
• Coffea arabica
• Victoria amazonica
• Wollemia noblis
• Plannen voor een dierentuin
• Dierentuin
• Ontstaan Artis
• Opheffen van de Hortus Botanicus Amsterdam
• De Hortus

Ontstaan van de Hortus Botanicus Amsterdam

Het begon allemaal op de Reguliershof daar werd in 1638 een medische tuin gesticht: de hortus medicus. Steeds meer en meer kwam er een behoefte aan een medische tuin waar gezocht kon worden naar een geneesmiddelen en waar geneeskrachtige kruiden gecultiveerd zouden kunnen worden. Er werd gezocht naar een geneesmiddel om de pest te bestrijden en ook voor andere ziektes wilde men een remedie vinden. Het waren Pieter Corneliszoon Hooft en Constantijn Huygens die zich bezig hielden met de omvorming van de medische tuin naar een Hortus Botanicus. Een Hortus Botanicus is een tuin met een wetenschappelijk karakter. Het lijkt erop dat de Hortus Botanicus werd geschapen naar het evenbeeld van de Hortus Botanicus van Leiden. Met als uitzondering de aanleg van een brede sloot voor de waterplanten. In korte tijd had de tuin wel 2000 verschillende soorten planten.

Winstmodel voor de stad

Het stadsbestuur verdiende geld aan de Hortus Botanicus Amsterdam. De verkoop van inheemse kruiden en het verkopen van de gekweekte exoten bracht veel op. Verder was er een levende ruilhandel in de verschillende planten met andere Hortus Botanici.

Verhuizing naar Plantage Middenlaan

De hortus moest vanwege stadsplanning naar een andere locatie en de tuin werd in eerste instantie verplaatst naar het Binnengasthuisterrein. In 1682 kreeg de botanische tuin zijn definitieve huisvesting. De tuin ligt aan de Plantage Middenlaan, in de Plantagebuurt en is ongeveer 1,2 ha groot en bevat meer dan zesduizend tropische en inheemse bomen en planten. De hortus is wereldberoemd geworden door het onderzoek dat Hugo de Vries heeft gedaan naar de teunisbloemen.

Monumentenstatus

Gedeeltes van het gebouw van de hortus die beschermd zijn als rijksmonument:

• de Oranjerie,
• het hek van de ingang aan de Plantage Middenlaan,
• de palmen- en varenkas
• de voormalige woning hortus,
• de zaadkoepel
• Hugo de Vries-lab;
• twee voetbruggen;
• oostelijke hortusbrug;
• westelijke hortusbrug.

Bijzondere planten in de collectie

In de collectie zitten bijzondere planten zoals het koffieplantje, de grootste waterlelie ter wereld en een levend fossiel.

Coffea arabica

Is een koffiesoort die wordt gebruikt in 60% van de koffieproductie ter wereld. De nakomelingen van deze koffieplant uit de verzameling van de hortus werden gebruikt voor de koffiecultuur in Centraal- en Zuid-Amerika.

Victoria amazonica

Het is de grootste waterlelie in de wereld en bloeit s nachts. De eerste nacht is de bloem wit en de tweede is de kleur van de bloem roze. De plant is vernoemd naar koningin Victoria en de Amazonerivier waar de lelie voorkomt;.

Wollemia noblis

Deze plant is als het ware een levend fossiel. Uit onderzoek is gebleken dat het stuifmeel van Wollemia noblis nauwelijks te onderscheiden is van fossiel stuifmeel afkomstig uit het late Krijt 91 miljoen jaren geleden. Door deze fossiele vondsten kan men dus stellen dat Wollemia-achtige planten al 91 miljoen jaar of zelfs langer bestaan. Wollemia noblis is de laatste vertegenwoordiger van deze groep en wordt daarom een levend fossiel of een relict genoemd. Ze werd in 1994 in een kloof in het Wollemia National Park in Nieuw-Zuid-Wales voor het eerst aangetroffen. Wollemia noblis is een groenblijvende boom die wel 40 meter hoog kan worden. Oudere bomen hebben een donkerbruine en knobbelige schors. Het is verboden om een in het wild groeiende Wollemia te beschadigen. Het is mogelijk om hiervoor een boete of gevangenisstraf te krijgen. De precieze locatie van de plant in het Wollemia National Park wordt geheim gehouden om de boom tegen ziektes te beschermen. Vanaf 1 juni 2006 is het mogelijk om de plant in Nederland en België te kopen. In juni 2006 kregen de Hortus Botanicus Amsterdam en het Arboretum Kalmthout als enigen de licentie voor de verkoop van de Wollemia. Een arboretum is een bomentuin.

Plannen voor een dierentuin

Lodewijk Napoleon was korte tijd koning van Nederland van 1806 tot 1810. Hoewel er in het begin vooral werd gedacht dat Lodewijk Napoleon alleen maar een stroman van zijn broer keizer Napoleon was, kwam hij op voor de belangen van Holland en nam hij vaak stelling tegen zijn broer. Dat is ook de reden dat keizer Napoleon hem in 1810 als koning heeft verwijderd en Holland verder rechtstreeks onder zijn bewind viel. Lodewijk Napoleon was vanwege zijn betrokkenheid met het volk ook erg geliefd bij het volk.

Dierentuin

Lodewijk Napoleon had plannen om de Hortus Botanicus uit te breiden met een dierentuin. Daarop vooruitlopend was de collectie dieren van Napoleon een jaar lang in de oranjerie gehuisvest. Met Lodewijk Napoleon zijn vertrek, waren ook de plannen voor een dierentuin in rook opgegaan.

Ontstaan Artis

Er kwam een dierentuin naast de Hortus Botanicus maar dat is eigenlijk toeval. In 1838 werd het Genootschap Natura Artis Magistra door Gerardus Frederik Westerman samen met Johann Wilhelm Heinrich Werlemann en Jacob Wijsmuller opgericht met als doel om liefde en zorg voor de natuur te stimuleren. Ze kochten een terrein in de Plantage en lieten er gebouwen neerzetten en een tuin inrichten. Toentertijd was dat de groene buitenwijk van Amsterdam.

Opheffen van de Hortus Botanicus Amsterdam

De tuin is driehonderdvijfenzeventig jaar een plek geweest waar botanie werd bestudeerd en waar wetenschappelijk onderzoek werd uitgevoerd. Vooral door grote namen uit de Nederlandse geschiedenis zoals Constantijn Huygens. De hortusbibliotheek die zich in de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam bevindt is daar getuige van. In de moderne tijd leek de tuin geen rol van betekenis meer te spelen voor wetenschappelijk onderzoek en had ook de Universiteit van Amsterdam geen interesse meer in die rol van de tuin waardoor er sluiting dreigde voor de Hortus Botanicus Amsterdam. De bijzondere tuin bleef voor Amsterdam behouden omdat er een stichting van vrienden van de Hortus Botanicus Amsterdam werd opgericht. Sinds 1990 heeft de tuin niets meer met de universiteit te maken.

De Hortus

Tegenwoordig heeft de tuin een website waar je, je voor allerlei activiteiten die er gehouden worden in kunt aanmelden. Er zijn exhibities, rondleidingen, speurtochten, concerten en je kunt je aanmelden voor een yogaklas. Ook voor een bezoek aan de tuin worden er kaartjes verkocht zowel online als bij de ingang van de tuin.