De klokjesgentiaan is blauw, donker hemelsblauw

Hoe blauw kan blauw zijn? Zachtblauw, grijsblauw, of marineblauw. Diepblauw, staalblauw of azuurblauw. De bloem van de klokjesgentiaan is adembenemend blauw. Gewoon donkerhemelsblauw. Tussen zeggesoorten, grassoorten en heide, een niet te missen blauw. Een klein plantje wat gewoon móet opvallen door de kleur. Wanneer de klokjesgentiaan volop bloeit, vormt ze een donkerhemelsblauwe kelk als een klokje. En dan met vele klokjesgentianen bij elkaar, staan er vele donkerhemelsblauwe klokjes bij elkaar. De moeite van het even stilstaan helemaal waard.

• Gentiaan (Gentiana)
• Kenmerken van de klokjesgentiaan
• De lancetvormige bladeren
• Bloem
• Bevruchting
• Zelfbestuiving
• Habitat
• Toepassingen

Gentiaan (Gentiana)

De Gentiaan is een geslacht uit de gentiaanfamilie (Gentianaceae). Het geslacht bestaat uit ongeveer 400 soorten en de planten vinden hun oorsprong in gematigde bergstreken van het Noordelijk halfrond en de Andes. In Europa komen 35 soorten voor, hoofdzakelijk in de Alpen. Waaronder:

• Blaasgentiaan (Gentiana utriculosa);
• Gele gentiaan (Gentiana lutea);
• Grootbloemige gentiaan (Gentiana clusii);
• Klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe);
• Kochs gentiaan (Gentiana acaulis);
• Kruisbladgentiaan (Gentiana cruciata);
• Voorjaarsgentiaan (Gentiana verna);
• Purpergentiaan (Gentiana purpurea);
• Chinese herfstgentiaan (Gentiana sino-ornata).

Nederland en België
In Nederland en België zijn de volgende soorten te vinden:

• Draadgentiaan Cicendia filiformis;
• Duingentiaan Gentianella uliginosa;
• Duitse gentiaan Gentianella germanica;
• Franjegentiaan Gentianopsis ciliata;
• Franjegentiaan Gentianella ciliata;
• Gele gentiaan Gentiana lutea (alleen in België);
• Klokjesgentiaan Gentiana pneumonanthe;
• Kruisbladgentiaan Gentiana cruciata.

In Nederland en België komen van bovenstaande soorten de klokjesgentiaan en de kruisbladgentiaan het meest voor.

Kenmerken van de klokjesgentiaan

De klokjesgentiaan heeft een vrij dikke afgeknotte wortelstok tot 20 centimeter in de grond. Uit de oksels van de schubvormige bladeren komen een of meer slanke, min of meer vierkante stengels. De stengels vertakken zich meestal niet en hebben lancetvormige bladeren.

De lancetvormige bladeren

De gemiddeld 5 centimeter lange en 3 tot 6 millimeter brede bladeren, hebben een naar boven staande rand en zijn 1 tot 3 nerven in de volle lengte van het blad. De bloeiende plant bereikt een hoogte van 20 tot 50 centimeter.

Bloem

De klokjesgentiaan bloeit van juli tot september met alleenstaande of twee bij elkaar zittende, donkerhemelsblauwe, 4-5 cm grote bloemen. De bloemkroon heeft vijf bloembladeren die samen de klokachtige bloem maken (vijftandig) en zitten in de bladoksels en aan het eind van de stengel. Vaak ook valt de stengel door het gewicht op de grond. De rechtopstaande donkerhemelsblauwe bloemkroon heeft binnen in de kroon een groene ‘voet’ en vijf lichtgroene tot zachtgele, strepen en groene kleine cirkels. De strepen zijn ook zichtbaar aan de buitenkant. Het wil wel eens voorkomen dat in plaats van donkerhemelsblauw, de bloemen wit zijn.

Bevruchting

De tweeslachtige klokjesbloem heeft aan de voet van het vruchtbeginsel, in de bloemkroon, vijf punten die honing afscheiden. In de nacht en bij regen sluit de bloem zodat de honing beschut is tegen regen. De helmknoppen kleven samen en de stempels zijn omgerold. Eerst openen zich de helmknoppen en laten het stuifmeel in de bloemkelk vallen. De bloem is protrandisch: de stempel is pas geschikt is voor bevruchting wanneer de helmknoppen het stuifmeel hebben laten vallen. Hommels en insecten zorgen dan voor kruisbestuiving.

Zelfbestuiving

Ook maken de bloemen van de klokjesgentiaan zelfbestuiving mogelijk. s’ Morgens bij het opengaan en s’avonds bij het sluiten, draaien ze zich elke keer een beetje. De sluitende vouwen van de kelk komen zo in aanraking met de helmknoppen en het stuifmeel komt aan de binnenkant van de bloembladen. De stijl en de bloemkroon worden langer de volgende dagen en het stuifmeel aan de binnenkant komt ter hoogte van de stempel. Bij het sluiten van de bloembladen bereiken ze de stempel en bewerkstelligen de zelfbevruchting. De lang gesteelde doosvrucht zorgt voor vermeerdering van de plant. De kleine, lichte zaden zijn ongevleugeld.

Habitat

De klokjesgentiaan verlangt een zonnige, vochtige tot natte, zwak zure tot zure en voedselarme grond. We kunnen de plant in Nederland en België tegenkomen op blauwgraslanden,heidegebieden en veenstreken.

Toepassingen

Vroeger werd de klokjesgentiaan gebruikt als geneeskrachtig kruid tegen besmettelijke ziekten, tegen insectenbeten en als eetlustopwekkend middel. De wortels van sommige gentiaansoorten werden gebruikt voor het maken van likeur en de donkerhemelsblauwe klokjes zijn geschikt om er blauwe verfstof van te maken.

Weetjes

• Op het muntstuk van 1 eurocent in Oostenrijk, staat de gentiaan afgebeeld.
• De zeldzame dagvlinder, het gentiaanblauwtje heeft als waardplant de klokjesgentiaan.