Salie is medicinaal en te gebruiken in de keuken

“Salie is bijzonder goed voor hoofd en hersenen, het verlevendigt de zintuigen en het geheugen”. Dit schreef John Gerard, de zestiende-eeuwse kruidenkenner al. Wat vroeger goed was voor de mens, zal ook nu nog goed zijn voor de mensen. Onze voorouders waren zo dom nog niet. Salie is naast een krachtige genezende plant ook een belangrijk kruid in de keuken. Geen kruidentuin? Salie heeft een sierwaarde in de border en ook binnen in potjes.

• Echte salie
• Het uiterlijk van salie
• Vermeerderen en snoeien
• Zaad
• Stekken
• Snoeien
• De medicinale rijkdom van salie
• Salie en geneeskunde
• Salie in de keuken
• Wat te maken met salie uit de kruidentuin
• Weetjes

Echte salie

De echte salie (Salvia officinalis) is een plant die hoort bij de lipbloemfamilie (Lamiaceae). Net als de citroenmelisse, echte tijm en de rozemarijn bijvoorbeeld. Een geneeskrachtig kruid. De Latijnse naam Salvere, waar Salvia van afgeleid is, betekent geneeskruid. Ook officinalis geeft aan dat het medicinale gebruik van salie, in vroegere tijden al bekend was. De plant komt van oorsprong uit het zonnige zuiden van Europa en is door kloosterordes verspreid over de rest van Europa.

Het uiterlijk van salie

Salie is een laag blijvende heester met kruidachtige stengelsen een houtige basis. De plant kan 30 tot 100 centimeter hoog worden. Dicht bij elkaar staan de stengels met de dikke, grijsachtige bladeren. Bladeren die een lekkere aromatische geur verspreiden wanneer je er lichtjes overheen wrijft. Lange, ovale, groengrijzige, behaarde bladeren waar de nerven diep ingezonken zijn. Bijna gaafrandig aan de randen of iets fijn gekarteld. De bovenkant van het salieblad is viltig behaard en door de diepliggende nerven geeft dit een wonderlijke structuur. De onderkant is viltig behaard en liggen de nerven er bovenop. De vierkante stengel van salie heeft aanvankelijk een groene kleur met fijne haartjes. In het tweede jaar verhout de stengel.

De bloemen van de echte salie komen op het oude hout. Ze hebben een opgaande bloeiwijze (beginnen met een kleine bloemknop en deze worden steeds langer) en bloeien gemiddeld in juni met blauwpaarse, roze of witte bloemen. De bloeiwijze bestaat uit twee schijnkransen van vier tot acht bloemen rondom de stengel. De plant staat het liefst op een zonnige plaats, in niet te vochtige, kalkrijke grond. Echte salie is redelijk tot goed winterhard maar bij strenge vorst is het raadzaam om de plant een bescherming te geven. Salie kan winters tot -10°C goed overleven.

Vermeerderen en snoeien

Vermeerderen van salie kan door:

• zaad;
• stekken.

Zaad

Het zaad van echte salie is donkerbruin, eivormig en klein. Het is kant-en-klaar te bestellen maar ook van de salieplant die al in de kruidentuin staat, kan zaad gewonnen worden. Na bloei is het zaad te oogsten. In het voorjaar binnenhuis of in de kas het zaad zaaien. Geen aarde meer over de zaadjes doen omdat saliezaad beter ontkiemt met het (zon)licht erop. Is de temperatuur gemiddeld boven de 15 °C dan kunnen de jonge plantjes buiten op de gewenste plek uitgeplant worden. Binnen in potten kan salie het hele jaar gekweekt worden.

Stekken

Knip in juli-augustus van een jonge, nog een niet verharde stengel zonder bloem, ongeveer zes centimeter af. Verwijder de onderste bladeren en doe de stengeltop in potgrond (stekgrond) of water. Zet dit op een schaduwrijke plek binnenhuis of in de kas. Doe er een plastic zakje (of een halve petfles omgekeerd) over om teveel verdamping te voorkomen (af en toe verwijderen om rotting te voorkomen en om water te geven). De stek kan in de volle grond (het liefst in het voorjaar) wanneer er voldoende wortels zijn en de plant het goed doet.

Snoeien

Salie in de kruidentuin wordt erg bossig en wil nog weleens buiten de paden treden. Om de vorm te behouden kan de salie gesnoeid worden na de bloei. Snoei niet te ver in de houtige takken, de plant loopt dan niet meer goed uit. Na vier à vijf jaar is de salieplant houtig en is het zinvol om de plant vervangen. Vermeerder de plant op tijd en vervang de ‘oude’ echte salie met een nieuwe verse plant.

De medicinale rijkdom van salie

Al vele duizenden jaren staat salie bekend om de geneeskrachtige werking. In een kruidenboek uit 1546 staat al: “onder alle kruiden overtroeft nauwelijks een gewas de salie, want ze dient de arts, de kok, kelner, armen en rijken.”
In salie zitten de volgende stoffen:

• etherische olie (thujon, cineol, linalol, borneol, kamfer, salveen en pineen)
• bitterstoffen (tannines, di- en triterpenoïeden)
• looistoffen (salviatinne)
• fenolzuren (rozemarijnzuur)
• flavonoïden
• saponines
• phyto-oestrogenen
• hars
• choline

Salie en geneeskunde

Het arsenaal van de medicinale werking van salie is groot. De meest bekende werkingen van salie zijn dat salie:

• het geheugen versterkt. Het rozemarijnzuur uit de plant beschermt hersencellen tegen schade die vrijkomen door vrije radikalen.
• het een natuurlijk antibioticum is. Salie remt de groei van schadelijke bacteriën. De etherische olie thujon, is het belangrijkste werkzame bestanddeel. Het werkt tegen een zeer grote groep bacteriën, virussen en schimmels.
• samentrekkend (adstringend) is. Salie is adstringend en helpt om een bloeding of vochtafscheiding van huid of slijmvliezen (mond keel, maag en darmen) tegen te gaan door de aanwezige looistoffen. Echte salie remt de eccriene secretie (de speeksel, traan- en de zweetklieren). Het vermindert de overmatige productie van moedermelk (bij het stoppen van borstvoeding geven).
• een hormoon stimulerend middel is. Door onder andere de etherische stoffen (thujon, bornylacetaat en kamper) is gebruik van salie menstruatie-bevorderend en geeft het vermindering van opvliegers in de menopauze. Ook is salie een versterker van het natuurlijk oestrogeen.
• bloedsuikerverlagend is.
• de leverfunctie verbeterd en spijsvertering bevordert. Salie heeft een waardevol spijsverterings bevorderend middel tegen oprispend maagzuur, is maagversterkend, werkt galvormend door de bitterstoffen die het bevat, verminderd winderigheid en bestrijdt maag- en darmkrampen.

Salie in de keuken

Naast het veelzijdig medicinaal gebruik kan salie ook heel goed in de keuken gebruikt worden. Salie heeft een heel uitgesproken smaak. Het gedroogde blad heeft een nog sterkere smaak dan het verse blad. Gebruik met mate is aan te raden qua smaak maar ook voor de gezondheid. De etherische oliën in salie bestaan namelijk voor een heel groot deel uit thujon, het menthol aroma. Dit kan in hoge dosis bij gebruik, via het centraal zenuwstelsel (hersenen en zenuwstelsel) prikkels geven tot verlammingen, epileptische aanvallen en hartklachten. Salie hoort bij de harde kruiden en de aroma’s komen vrij bij het meekoken of braden. Gebruik salie onder andere bij:

• vlees en vis. Leg er wat salieblaadjes tijdens het bakken bij of hak de salie bij varkenshaasjes zéér fijn. Kruid na het braden de varkenshaasjes met peper en zout en strooi er dan de gehakte salie bovenop.
• soepen. In het bouquet garni voor een vegetarische basisbouillon voor soep is salie onmisbaar in. Samen met bijvoorbeeld tijm, rozemarijn, citroenmelisse en bonenkruid geeft dit bosje kruiden een natuurlijke en zuivere bouillon.
• saus. Gesmolten ongezouten roomboter (50 tot 80 gram) en hier ongeveer tien blaadjes salie in bakken.
• groenten. Takjes salie in water leggen waarin spinazie, uien of erwten gekookt worden.
• dranken. Bijvoorbeeld een groente smoothie maken van het vruchtvlees van een ananas, drie geschilde wortelen, een halve komkommer en zes blaadjes salie.
• enkele verse blaadjes bij vette gerechten (vissoorten, varkensvlees). Salie maakt vet eten licht verteerbaar.
• de bloemen van salie zijn geschikt om in salades te versnipperen.
• gebakken aardappelen. Gehakte salie toevoegen bij de nog te bakken aardappelen.
• tomatensaus. Versgemaakte tomatensaus smaakt heerlijk met een gehakt salieblad erdoor.
• de friteuse. Gefrituurde salieblaadjes serveren bij pasta’s of koude salades.

Wat te maken met salie uit de kruidentuin

Het blad van salie kan het hele jaar door gebruikt worden. Laat de winter maar komen met de influenza aanvallen. Bij keelpijn, hoest, griep maak je dan je eigen natuurlijke medicijndrankje.

Saliemelk
Om lekker te slapen: laat ongeveer 5 salieblaadjes in 1 liter melk koken en de salieblaadjes eruit halen. De drank eventueel zoeten met honing. Voor het slapen gaan een glas saliemelk drinken.

Saliethee
Bij een griepgevoel of keelpijn: neem 1 theelepel gedroogde of 2 theelepels (thee takjes) verse salie. Giet hier gekookt water overheen en laat zeven minuten staan voordat het genuttigd wordt. De thee kan naar behoefte verder op smaak gebracht worden met bijvoorbeeld honing. Om de spijsvertering te stimuleren: drink de saliethee na de maaltijd.

Gorgeldrankje
Neem een eetlepel fijngehakte saliebladeren en kokend water voor twee kopjes. Giet het kokende water over de gesneden bladeren en laat tien minuten trekken. Zeven, gorgelen en uitspugen.

Kauwen op een salieblad
De ontsmettende en samentrekkende werking helpen bij keelontsteking, aften in de mond, heesheid en bloedend tandvlees.

Saliewijn
In een witte wijn tien dagen ongeveer twintig saliebladeren laten ‘meetrekken’. Een glas wijn voor het slapen gaan heeft een kalmerende uitwerking op het zenuwstelsel en helpt bij een lage bloeddruk. Ook saliethee heeft deze uitwerking voor wie geen wijndrinker is. Een andere manier is om 200 gram of 100 gram verse saliebladeren met een liter witte wijn in een sapkan of glazen pot te doen. Twee tot zes weken laten trekken, zeven en de versterkende kruidenwijn is klaar. Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, kunnen beter geen salie gebruiken.

Weetjes

• Lodewijk de veertiende, de zonnekoning, zou in 1715 overleden zijn door een teveel aan saliethee.
• De salieplant bij koolplanten (spruitkool, boerenkool), verdrijft het koolwitje (de eitjes worden dan niet afgezet en er komen geen rupsen die de koolplanten gebruiken als voedsel)
• salieplanten tussen de sla houdt slakken weg
• als je met salieblaadjes over je tanden wrijft, krijg je wittere tanden.
• het gezegde is: "Daar waar salie is, kunnen boze geesten niet binnenkomen!"
• een andere spreuk van vroeger is:"Hoe kan een mensch sterven, die salie in zijn tuin kweekt?"