De geneeskracht van de brandnetel en de brandharen

De brandnetel (Urtica) prikt en geeft jeuk. De brandnetel in de tuin willen we liever niet. En toch misstaat de brandnetel in een apart stukje tuin of in de moestuin niet. De kracht van een brandnetel is dat het een plant is vol vitamines en mineralen. De gedroogde bovenste bladeren met stengel van de grote en kleine brandnetel zijn namelijk geneeskrachtig. Tegen de jeuk en de brandnetelbultjes van de brandharen bij het plukken, daar kunnen we voorzorgsmaatregelen tegen nemen.

• Brandharen
• Twee soorten
• Mierenzuur en jeuk
• Uiterlijk brandnetel
• Geneeskracht en goede stoffen in de brandnetels
• Brandnetel in de keuken
• Verwerking van de brandnetel
• Weetjes

Brandharen

We kunnen er niet omheen. De brandnetel veroorzaakt jeuk. Per ongeluk of onachtzaamheid door het niet zien dat er brandnetels staan. Een brandnetel heeft brandharen. Alle haren zichtbaar op de onderkant van de bladeren en rond de stengel zijn brandharen bij de kleine brandnetel. De brandharen van een brandnetel geven jeuk en bultjes. Bij aanraking met de huid breekt het weerhaakje aan de top van de brandhaar af en komt vast te zitten in de huid.

De holle brandharen

Een mengsel van stoffen, die opgeslagen zitten in de holle brandharen van de plant, komen in de huid en veroorzaken pijn en bultjes. Een jeukende pijn die elke keer weer opvlamt en bultjes geeft. Waar je moet jeuken of je wilt of niet. Hondsdraf is vaak te vinden in de buurt van brandnetels, of anders misschien de weegbree of de witte dovennetel. Kneus enkele blaadjes van hondsdraf, weegbree of dovenetel en wrijf hiermee over je huid, waar de brandnetel jeuk veroorzaakt. Oppassen zegt ons systeem en vermijden. Ook voor de brandnetel zijn de brandharen een verdedigingssysteem. Juist de brandharen geven de brandnetel kans om te overleven want ook dieren schrikken zo terug om een brandnetel op te peuzelen.

Mengsel van stoffen

Brandharen bevatten:

• mierenzuur;
• histamine;
• acetylcholine;
• serotine.

Twee soorten

Het geslacht Urtica kent tussen de 30 en 45 soorten, waarvan er vier in Midden-Europa voorkomen en twee in Nederland en België. In Nederland en België komen voor:

• de grote brandnetel (Urtica dioica);
• de kleine brandnetel (Urtica urens).

Ook de zuidelijke brandnetel komt voor in Nederland en België maar het is een plant die hoort in het Middellandse Zeegebied. Met potgrond komt de plant mee naar Nederland en België.

Mierenzuur en jeuk

Het mierenzuur zou de belangrijkste veroorzaker van de jeukende bultjes op de huid zijn. Helemaal zeker weten wetenschappers dit (nog) niet. Wel is duidelijk dat een brandhaar een zakje met mierenzuur bevat. Dit komt in de huid en de reactie van het lichaam is: aanvallen! Een lichaamsvreemde stof is het mierenzuur en ook ons lichaam maakt histamine aan om de lichaamsvreemde stof (mierenzuur) af te breken met jeuk als gevolg. Krabben na contact met brandnetels maakt de jeuk alleen maar erger. Maar ja, blijf er maar eens af.

Uiterlijk brandnetel

De bladeren van de brandnetel zijn groen en zaagvormig ingesneden. De kleine brandnetel heet met zijn botanische naam Urtica urens. De naam Uro betekent in het Latijns ‘ik brand’, wat duidelijk verwijst naar brandharen van de plant. In Nederland kunnen we de grote en de kleine brandnetel vinden. De verschillen tussen de grote – en kleine brandnetel zijn:

• de grote brandnetel (Urtica dioica) geeft in de naam al aan dat deze groter is dan de kleine brandnetel. De kleine brandnetel bereikt een hoogte tot 50 centimeter terwijl de grote brandnetel wel 2,5 meter kan worden;
• Wortelbouw: de kleine brandnetel heeft een penwortel en de grote brandnetel heeft wortelstokken;
• Brandharen: de brandharen van de kleine brandnetel zijn de pijnlijkste van deze twee soorten. De haren bij de kleine brandnetel zijn allemaal brandharen terwijl er bij de grote brandnetel ook gewone haren zijn;
• Bloemen: de bloemtrossen van de grote brandnetel hangen naar beneden en van de kleine brandnetel staan ze rechtop. Bij de grote brandnetel zijn de bloemen meestal tweehuizig en bij de kleine brandnetel altijd eenhuizig (mannelijke en vrouwelijke bloemen zitten op dezelfde plant);
• Standplaats: de kleine brandnetel komt voor in moestuinen, ruigte, bermen en akkerlanden. De grote brandnetel is te vinden op droge tot natte, stikstofrijke, vaak half beschaduwde plaatsen op humusrijke grond.

Geneeskracht en goede stoffen in de brandnetels

Van brandnetelsoorten die niet in Nederland voorkomen zijn de gedroogde bovenste bladeren met stengel, geneeskrachtig. De grote- en kleine brandnetel, die in Nederland voorkomen, bevatten veel:

• vitamine C. Een vitamine die erg belangrijk is bij de opname van ijzer in het lichaam;
• vitamine A;
• vitamine B;
• antioxidanten;
• mineralen.

Brandnetels hebben een zuiverende werking, ze helpen het lichaam afvalstoffen te verdrijven. Fast food en voedsel uit supermarkten (met de onnatuurlijke E nummers) zorgen ervoor dat ons lichaam verzuurt en dat welvaartsziekten een kans krijgen. Brandnetel helpt het lichaam te ontzuren en de rijkdom aan vitamines en mineralen is nooit verkeerd.

Brandnetel in de keuken

Brandnetel kun je koken of roerbakken. Er zijn veel recepten mogelijk. Om brandnetels te plukken wapenen we ons met tuinhandschoenen, lange mouwen, een lange broek en een snoeischaar waar de jonge topjes snel mee gesnoeid worden. Kijk ook welke plant er staat om eventueel de jeukende plekjes mee in te smeren (witte dovenetel, weegbree of hondsdraf). Kneus het blad van de hondsdraf bijvoorbeeld en wrijf over de bultjes. Het zal niet altijd lukken maar een brandnetel prikt niet wanneer deze van onderen wordt geplukt. De brandharen staan namelijk naar boven en bij de aanpak vanaf de grond, kunnen weerhaakjes van de brandharen zich niet in de huid vastzetten.

Kookproces doet mierenzuur teniet

Tijdens de verwerking zorgt het kookproces dat de werking van de brandharen en het mierenzuur teniet gedaan worden. Brandnetels prikken dan niet meer. Pluk in de lente de bovenste toppen van de brandnetel. Ongeveer vijf centimeter. Deze zijn het lekkerst, rijkst aan vitamines en mineralen en het malst. Verwerk brandnetels meteen of laat ze drogen. Op een plek welke warm, luchtig en donker is. Een zolder waar de raampjes zolang worden afgeplakt. Maar drogen kan ook in een heteluchtoven. Zet de oven op de laagste stand en laat de ovendeur op een kier.

Verwerking van de brandnetel

Brandnetel kan verwerkt worden in:

Brandnetelthee

Neem een theelepel gedroogde brandnetel en giet hier kokend water op. Laat vijf minuten trekken. Doe dit dagelijks twee maal.

Brandnetelstamppot

Nodig: 1 kilo kruimige aardappelen, 500 gram brandneteltoppen, 1,5 liter warme melk (of bouillon), 20 gram roomboter, peper, zout en nootmuskaat. Kook de aardappelen in ongeveer 20 minuten gaar. Maak de brandnetel schoon, en laat even blancheren in kokend water. Hak deze dan fijn en maak de stamppot af.

Brandnetelsalade

100 gr gedroogde abrikozen en 500 gr jonge groene brandneteltopjes. De abrikozen een nacht in lauwwarm water weken en de volgende dag in smalle reepjes snijden. De brandneteltopjes goed wassen en een half uur in lauw water laten staan om de brandharen uit te schakelen. Dep de bladeren daarna droog en snijd dan in smalle repen (net als de abrikozen). Voeg voor het serveren een dressing naar keus toe.

Brandnetel-spinaziesoep

2 flinke handen vol brandneteltoppen, 2 flinke handen vol spinazie, 1 liter groentebouillon, 2 aardappels, 2 sjalotjes, 1 teentje knoflook, lente ui, peterselie, room of crème fraiche, kruiden (bijv. majoraan en peterselie), peper, zout en eventueel nootmuskaat. De jonge brandneteltopjes goed schoonmaken in ruim water. De uitjes en knoflook snijden en aanfruiten in een ruime pan. De aardappelen schillen en in blokjes snijden. Toevoegen bij de ui en knoflook en goed door elkaar roeren. Maak de bouillon naar gelieve en voeg deze bij de aardappelen en ui in de pan. Breng aan de kook en laat het vijf minuten koken en doe er vervolgens de brandneteltoppen bij. Na vijf minuten kan de gewassen spinazie erbij. Kijk na tien minuten of de aardappelen gaar zijn, zo ja, pureer ze dan met de staafmixer. Even proeven en zout, peper en eventueel nootmuskaat naar smaak toevoegen. Spatel vervolgens crème-fraîche door de groene soep en voor het serveren nog even in elke soepkom een scheutje crème-fraîche en eventueel gesnipperde peterselie of/ en lente ui als garnering.

Weetjes

• Niet alleen de brandharen van de brandnetel maken gebruik van mierenzuur. Ook mieren, bijen, wespen en hommels gebruiken mierenzuur om aan te vallen en om te verdedigen.
• De brandnetel is een waardplant voor veel vlinders om de eieren af te zetten.
• De brandnetel is een biologische manier om rupsen te bestrijden. Neem een regenton met vers regenwater en gooi hier brandnetels in. Laat drie staan rotten, haal de brandnetels eruit en gebruik dan het regenwater om over planten te sprenkelen waar rupsen in zitten.