De grote veenbes (cranberry) geoogst en de kleine veenbes

Cranberry's zijn prachtige karmijnrode bessen. Cranberry's groeien aan ranken welke zeven tot tien centimeter lang zijn. De cranberry is bol- of peervormig met een doorsnee tot 2 centimeter. Rauw geplukt zijn cranberry's keihard en niet lekker om te eten. De oogst vindt ook plaats na de eerste nachtvorst, omdat ze dan sappiger zijn. Als groeiplek geeft de cranberry de voorkeur aan zure, natte grond. De cranberry's die we in de supermarkt kopen, komen veelal uit Amerika.

• Oorsprong
• Oogsten van cranberry’s
• De kleine veenbes
• Cranberry's horen bij kerst
• De cranberry verwerkt

Oorsprong

De cranberry (Vaccinium macrocarpon Ait.) of grote veenbes, is familie van verschillende heideplanten (Ericaceae). De cranberry vindt zijn oorsprong in Noord-Amerika. Onder ander in Massachusetts en Wisconsin. Maar ook in Nederland is de cranberry te vinden. Ver van de oorspronkelijke bakermat Noord Amerika, vinden we ook cranberry struiken in de duinen op Terschelling. De oorzaak is een schipbreuk rond 1845. Vaten met cranberry’s spoelden aan op het strand van Terschelling. Jutters die dachten dat het vaten wijn waren, leegden teleurgesteld de vaten met bessen leeg. De grond waar de bessen op terecht kwamen, bleek voor de cranberry perfect en ruim twintig jaar later waren duinvalleien op Terschelling bedekt met heideachtige cranberry struiken. Ook op Vlieland, Texel en in een duinvallei in Den Helder zijn cranberry struiken waar genomen. Eveneens in het Fochteloërveen (bij de grens van Friesland en Drenthe). Waarschijnlijk verspreid door vogels.

Oogsten van cranberry’s

Vanaf midden september tot half november begint de cranberry-oogst. Op twee manieren worden de cranberry’s geoogst:

• de natte oogst;
• de droge oogst.

De natte oogst

De Amerikaanse teler laat de avond voordat de cranberry’s geoogst worden, het cranberryland onderlopen met water. Door de beweging van het water (welke kunstmatig op gang wordt gebracht) laten de bessen los van de ranken en komen boven drijven. De cranberry bezit namelijk vier luchtkamers en blijven dus op het water drijven in plaats van terug naar de bodem te zinken. De volgende dag worden de cranberry’s door een drijfband, gestuurd en vastgehouden door mannen met hoge lieslaarzen aan, bijeen gebracht en in kisten gedaan voor verder vervoer naar verwerkingsbedrijven.

De droge oogst

Op verschillende manieren kunnen de bessen droog geoogst worden:

• Met de hand. In Terschelling en Texel wordt een gedeelte van de cranberry’s met de hand geplukt. De plukbak onder de arm en voorzichtig plukken. Onbeschadigd moeten ze aankomen bij de winkelier.
• harkbakken. Een bak met de onderkant metalen pinnen met een ruimte van een à twee centimeter ertussen. De onderkant gaat over de cranberry struiken en de bessen worden er zo afgerist.
• Machinaal. Een machine welke lijkt op een grasmaaier. De metalen pinnen bewegen automatisch en ‘kammen’ zo de cranberry’s van de rank. De bessen worden opgevangen in een juten zak achter de machine. Zware vrachtwagens zullen de kwetsbare cranberry struik vernielen en daarom worden de volle jute zakken getransporteerd met een helikopter naar de verwerkingsbedrijven.

De kleine veenbes

Naast de grote veenbes (cranberry) kennen we de kleine veenbes (Vaccinium oxycoccos, synoniem: Oxycoccus palustris.) Gelijk de cranberry maar net alles een beetje kleiner. Prachtige rode, eetbare bessen en roze bloemen in mei-juni. De bolronde bessen (8-10 mm) zitten aan zeer dunne draadvormige ranken. De plant groeit tussen het veenmos in levend hoogveen en heivennen. Een zeldzame plant, net als de grote veenbes.

Cranberry's horen bij kerst

Een rijpe cranberry is fris-zuur. Maar een rijpe cranberry is hard. Juist daarom maakt het een cranberry geschikt om te verwerken.
Rond de kerst zijn de cranberry's volop vers te koop. Ze zijn mooi om een kerstversiering mee te maken maar nog lekkerder om te gebruiken voor een heerlijke compote van cranberry's. In Amerika is cranberry saus onlosmakelijk verbonden met Thanksgiving en kalkoen. Een saus met een fris zurige en kruidige smaak.

De benodigdheden

• 500 gram verse cranberry;
• Rasp van een halve citroen;
• Sap van een halve citroen;
• Suiker naar smaak.

Bereidingswijze

Was de cranberry's en doe ze in een pan en doe de rasp en het sap van de halve citroen erbij. Voeg een kopje water toe en breng dit aan alles de kook. Wanneer het kookt zet het vuur lager en roer regelmatig door tot de cranberry's zacht zijn. Laat de compote afkoelen tot het lauw is en voeg suiker naar behoefte toe.

De cranberry verwerkt

Niet alleen rond de kerstdagen waar de warme cranberry's prima passen bij wildgerechten maar ook kunnen cranberry's verwerkt worden tot:

• jam;
• cranberrysap (dit blijkt goed te werken om blaasontsteking te minderen en te stoppen of om preventief een blaasontsteking te voorkomen);
• decoratie in de bloemsierkunst;
• koud over vla;
• gedroogd. Een heerlijke snack bomvol vitaminen en antioxidanten.

Lees verder

• Planten: Inheemse en uitheemse planten (special)