Heide, type landschap en populair recreatiegebied

Heide wordt gekenmerkt door zure en onvruchtbare grond. Oorspronkelijk werd heide aangetroffen in duinen, berggebieden boven de boomgrens en aan de randen van hoogveen. Heide komt voor zowel in gebieden met een hoge vochtigheidsgraad als in droge gebieden maar met niet te hete zomers en geen strenge winters. Vooral in de bloeitijd zijn heidegebieden heel populair voor het maken van wandelingen en fietstochten.

Planten op natte en droge heide

Planten die op natte heidegrond groeien zijn vooral dophei (Erica tetralix) en pijpenstrootje (Molinia caerulea). De Erica tetralix kent wereldwijd zeer veel geslachten en vele honderden soorten. Sommige soorten worden ook gebruikt als sierplanten en voor het vervaardigen van geneesmiddelen. Op droge heide zijn vooral de struikhei (Calluna vulgaris) en smele (Deschampsia flexuosa) te vinden. Naast heideplanten bevinden zich op de heide dikwijls brem (Cytisus scoparius) en de jeneverbes (Juniperus communis) die tot het geslacht van de Cypressenfamilie behoort.

Ontstaan van heide door menselijk toedoen

Ontbossing

Er zijn verschillende manieren hoe heiden zijn ontstaan. Sommige gebieden waren voorheen wijdverbreide bossen. Veel van die bosgebieden zijn ontgonnen door houtkap, grazende dieren en brand met als gevolg dat planten die licht nodig hadden er konden groeien. Door grazende dieren werd voorkomen dat jonge boomplantjes konden doorgroeien. Bij extreme ontginning ontstond stuifzand.

Onttrekking voedingsstoffen

Voor een deel zijn heidelandschappen ook ontstaan door het onttrekken van voedingsstoffen door plaggen te steken. Daardoor werd de bovenlaag samen met alle wortels verwijderd. De gestoken plaggen werden gebruikt als brandstof en ook als strooisel in stallen. Na gebruik in stallen werd het samen met mest vermengd en over de velden gespreid. De overige vruchtbare grondstoffen in de afgestoken grond verdwenen door begrazing en regen. Deze heidegronden zijn meestal alleen nog vruchtbaar voor Erica en jeneverbes.

Grazende dieren

Heiden zijn ook gevormd door intensieve schapenhouderij wat vanaf de middeleeuwen gebeurde. Vooral afgelegen gebieden werden begraasd door schapen. Elk jaar werd de meststof uit de schapenstallen over de velden gestrooid waardoor die steeds hoger werden. Deze vorm van landbouw handhaafde zich tot in de negentiende eeuw. Maar tegenwoordig wordt de heide ook weer begraasd door schapen en Schotse Hooglanders en wilde paarden zodat bomen en gras geen kans hebben om weelderig te groeien.

Posbank drukbezocht in bloeitijd

Nederland telt een aantal heidegebieden. Een veel bezocht heidegebied is de Posbank. Dit gebied ligt bij Rheden in de provincie Gelderland. De naam Posbank heeft te maken met het monument op een markant uitzichtpunt negentig meter boven NAP. Het monument bestaat uit een halfronde bank die is vernoemd naar G.A. Pos (oud-voorzitter van de ANWB). Bij helder zicht is vanaf de plek een uitzicht mogelijk over het IJsseldal, de Achterhoek en de Liemers tot in Duitsland. De Posbank vormt een onderdeel van het Nationaal Park Veluwezoom en trekt het hele jaar door veel bezoekers maar vooral veel natuurliefhebbers in de periode dat de heide bloeit van ongeveer half augustus tot in september.

Lüneburger Heide bekend toeristengebied

Niet alleen in Nederland kennen we diverse heidegebieden. Een zeer bekend gebied in Duitsland is de Lüneburger heide. Het is een groot gebied met hoofdzakelijk golvend landschap in het noordoosten van Neder-Saksen. Tot het begin van de negentiende eeuw waren grote delen van Noord-Duitsland nog bedekt met heide maar die zijn nu voor het merendeel verdwenen op de Lüneburger Heide na. Het is een belangrijk gebied voor het toerisme in Noord-Duitsland door zijn unieke natuurlandschap. Het gebied wordt voornamelijk open gehouden door begrazing met Heidschnucken. Die Heidschnucken eten onder meer de jonge scheuten van berken en zorgen zo voor het behoud van de heide. Het is, zoals in alle heidegebieden, voor wandelaars wel belangrijk om de routes te blijven, honden aan de lijn te houden en afval mee te nemen.

Inzet van natuurbeschermers

Maar er zijn nog meer belangrijke heidegebieden in Europa. Dank zij de inspanningen van natuurbeschermers worden veel gebieden beschermd. Het zijn overigens niet alleen populaire gebieden voor natuurgenieters maar heiden zijn ook toevluchtsoorden voor veel diersoorten zoals zeldzame vogels, vossen, hazen, herten of zeldzame reptielen en insecten.