De oorzaak van gedrag

Gedrag zijn allerlei handelingen in het dagelijks leven van mens en dier. Het is interessant je af te vragen waar dit gedrag dan vandaan komt. Wat beweegt een dier ertoe een bepaalde handeling uit te voeren? Hiervoor zijn twee factoren aan te wijzen: inwendige en uitwendige factoren.

Uitwendige factoren

De meest simpele uitleg waarom dieren zich zo gedragen als ze doen, is de uitleg over de uitwendige factoren. Dieren reageren simpelweg op de omgeving om hen heen. Een hond ziet bijvoorbeeld een andere hond. Zijn ogen registreren de informatie en sluizen die door naar de hersenen. Via de hersenen wordt de hond zich ervan bewust dat er aan de overkant van de sloot een concurrent loopt, waarop hij gaat blaffen. De prikkel voor het gedrag is dus het visuele beeld van de hond aan de overkant. Maar niet alle uitwendige prikkels zorgen voor gedrag. Als je bijvoorbeeld in de stad aan het winkelen bent, reageer je niet op al het geluid dat de mensen produceren. Pas als je heel dichtbij een toeter van een auto hoort, reageer je en deins je achteruit.

Inwendige factoren

Misschien niet meteen merkbaar, maar minstens zo belangrijk zijn de inwendige factoren. Inwendige prikkels komen vanuit het lichaam: je lijf registreert een verandering en stuurt daarop een prikkel naar je hersenen. Dit worden ook wel motiverende factoren genoemd. Een voorbeeld waar we allemaal wel eens mee te maken hebben is het gevoel van honger; je lichaam registreert een verandering (minder voedsel) in je maag, waarop de drang (de motivatie) om te eten vergroot wordt. Neem je een maaltijd tot je, dan merkt je lichaam ook dat, en neemt het hongergevoel weer af (negatieve terugkoppeling). Positieve terugkoppeling bestaat ook: als je lekker eten ziet staan, krijg je trek!

Bijzondere factoren

Bijzondere factoren zijn het licht en de temperatuur. Het gedrag van veel dieren staat onder invloed van het licht, de lengte van de dag, en bij amfibieën zelfs onder invloed van de temperatuur. Sommige vogels registreren bijvoorbeeld in het voorjaar dat de dagen langer worden. Hierop produceert hun lichaam meer hormonen, wat weer leidt tot voortplantingsgedrag. In het najaar neemt de hormoonproductie, en dus ook de voortplantingsdrang af. Dit verklaart waarom veel dieren in het voorjaar kindertjes krijgen! Bij amfibieën wordt ditzelfde proces veroorzaakt door een verhoogde temperatuur in het voorjaar.

Sleutelprikkels en supranormale prikkels

Een sleutelprikkel is een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het bepalen van gedrag. Hier kunnen we het voorbeeld van de stekelbaars gebruiken. Stekelbaarsmannetjes worden ontzettend agressief bij het zien van de rode buik van een ander mannetje. Een mannetje zonder gekleurde buik, of met een anders gekleurde buik, laat het mannetje koud. Blijkbaar is de rode kleur dus de sleutelprikkel voor het agressieve gedrag van het mannetje. Sommige prikkels maken het stekelbaars mannetje nog bozer dan alleen een rode buik. Namelijk bij het zien van een volledige rood mannetje heeft de stekelbaars het niet meer. Hij wordt witheet en probeert het volledig rode mannetje onmiddellijk uit zijn territorium te verdrijven. In zo’n geval spreken we van een supranormale prikkel, een prikkel die effectiever is dan de oorspronkelijke sleutelprikkel.