Nieuwe aardappelen, een delicatesse!

Nieuwe aardappelen zijn de eerste aardappelen van het land, in het voorjaar. Ze hebben een fijne smaak en een heel dunne schil. Die dunne schil hebben ze omdat ze niet te lang in de grond gehouden worden. Nieuwe aardappelen worden meteen geconsumeerd en hoe langer ze in de grond zitten, hoe dikker de schil wordt. Eigen aardappelen in de moestuin en dan voelen met de vingers (vingeren) of ze al groot zijn. Zijn ze redelijk groot (klein tot middelgroot) dan worden ze geoogst, gestampt en geschrapt.

• De aardappel
• Wat zijn nieuwe aardappelen?
• Stampen en schrappen
• Seizoensgebonden
• Aardappelen poten en nieuwe oogst
• Gezond en lekker
• Solanine
• Gunstig klimaat

De aardappel

De aardappel (Solanum tuberosum) behoort tot de familie van de nachtschadeachtigen (Solanaceae) en tot het geslacht nachtschade (Solanum). De aardappel is een plant die ondergronds een energievoorraad in de vorm van zetmeel aanlegt. Het zetmeel wordt bewaard in de vorm van knollen, die aardappels worden genoemd

Wat zijn nieuwe aardappelen?

Nieuwe aardappelen zijn de eerst aardappelen in een nieuw jaar (de nieuwe oogst). Ze worden geoogst als ze nog niet helemaal uitgegroeid zijn en hebben een erg dunne schil en zijn o zo lekker. De eerste nieuwe aardappelen van eigen bodem komen pas in juni op de markt of supermarkt. Of je moet een moestuin hebben waar vroege aardappelen gepoot zijn. Heel voorzichtig kun je dan soms half mei (voor Moederdag) al ‘vingeren’. Voelen in de grond of de pootaardappel al jonge aardappelen geeft. Dan kán het wezen dat met Moederdag al het eerste maaltje met nieuwe aardappelen mogelijk is.

Stampen en schrappen

De eerste (nieuwe) aardappelen schillen met een mes is bijna niet mogelijk. De schil is erg dun en de aardappel klein tot middelgroot. De aardappel wordt daarom geschrapt! Met een aardappelschilmes wordt de dunne schil er letterlijk afgeschrapt. Een spons gebruiken om de dunne schil te verwijderen, is ook mogelijk. Om de schil alvast losser te maken wordt er eerst gestampt. De nieuwe aardappelen worden in een emmer of spoelbak gedaan. Vervolgens wordt er water bij gedaan zodat de aardappelen onder water staan, en met een voorwerp (afwasborstel of houten nagelborstel) wordt er beheerst in de emmer water gestoten met de borstel (stampen). Er wordt gestampt zodat de dunne schil op de aangeraakte plekken loslaat en er zo een begin is om straks te schrappen. Het stampen ging vroeger met een klomp. Klompen waren bijna gemeengoed en stonden overal in de schuur mooi op een rijtje, wanneer ze niet nodig waren. Het schrappen is een vies werkje waar je vingers dagenlang bruin van kleuren, maar de nieuwe aardappelen zijn, even gekookt, een delicatesse!

Seizoensgebonden

De periode waarin we de nieuwe aardappels kunnen schrappen is maar kort: in het voorjaar/vroegzomer. De schil wordt namelijk steeds dikker en dan kan schrappen niet meer, de aardappel moet dan geschild worden. Net zoals nieuwe aardappelen niet het hele jaar door verkrijgbaar zijn, zijn ook niet alle aardappelrassen het hele jaar door verkrijgbaar. We kunnen een onderscheid maken in:

• Vroege aardappelen, die in Nederland in juni en juli worden geoogst en die geschrapt kunnen worden.
• Middelvroege soorten, die in augustus en september worden geoogst.
• Middellate tot late soorten, die tussen half september en eind oktober worden geoogst. Geschikt om ver in de winter te bewaren.

Ook de aardappel zelf heeft bepaalde eigenschappen voor het gebruik. Vaste aardappelen zijn niet echt geschikt voor een stamppot en bloemige aardappelen niet echt om te bakken. Er zijn Rassen die zo snel mogelijk geconsumeerd moeten worden en rassen om te bewaren. Enkele soorten voor consumptiegebruik zijn:

• Vastkokende aardappelen: Nicola (middellaat tot laat), Ditta (middelvroeg), Lady Christl (vroeg), Inova (laat), Ballerina (vroeg), Opperdoezer-ronde (middelvroeg), Frieslander (vroeg).
• Redelijk vastkokende aardappelen: Bildtstar (laat), Mozart (middel laat), Platina (vroeg), Agria (middel laat).
• Kruimige aardappelen: Frieslander (vroeg), Milva (laat), Melody (laat), Victoria (middenvroeg tot middenlaat)
• Zeer kruimige aardappelen: Eigenheimer (middel vroeg), Irene (laat), Doré (vroeg).

Nieuwe aardappelrassen worden gemaakt door ze met elkaar te kruisen. Deze soorten zijn minder gevoelig voor ziekten, hebben een betere smaak, of zijn geschikter om er bijvoorbeeld frites van te maken.

Aardappelen poten en nieuwe oogst

Speciaal geteelde en gecontroleerde aardappelen worden gebruikt als pootaardappel. Wil je een kruimige aardappel of juist een vaste aardappel? Daar koop je pootaardappelen van en die worden tussen maart en mei in de grond gedaan. Na het poten in de volle grond worden vrij snel erna, heuveltjes gemaakt. De aardappel komt nog dieper in de grond te liggen. Dit noemen we ‘ruggen’.
Deze ruggen bevorderen de knolvorming en beschermt de knollen tegen het licht. Wanneer de pootaardappel (de moederknol) gaat groeien in de grond komen er boven de grond bladeren. De kantige stengels uit de moederknol, vertakken zich boven de grond en gaan meestal bloeien. De groene bladeren zijn afgebroken geveerd, wat inhoudt dat het samengesteld geveerd blad wordt afgewisseld met grote en kleine deelbladeren. De deelbladeren zijn omgekeerd eirond en gaafrandig. De onderkant van het blad geeft de nerven duidelijk zichtbaar weer, net zoals bij de bovenkant de nerven nog duidelijk zichtbaar zijn. Aan de stengel komen bloemen en bessen. De bloemen zijn 5-hoekig, wit, lila of violet en sommige bloeiende aardappelvelden, geven een heerlijk zoete geur. De bessen zijn giftig en onder de grond in de rug groeien de nieuwe aardappelen. De stengels die onder de grond blijven noemt men stolonen. Aan de stolonen ontstaan verdikkingen, die uiteindelijk de knollen vormen: de aardappel. Eén pootaardappel brengt gemiddeld vijftien aardappelen voort.

Gezond en lekker

De eerste nieuwe aardappelen zijn gezond. Net zoals aardappelen het hele jaar. Een aardappel bevat veel zetmeel. Zetmeel behoort tot de koolhydraten en koolhydraten zijn een belangrijke energiebron voor het menselijk lichaam. Aardappelen zijn verder rijk aan vitamines (B1, B2 en vitamine C) en mineralen (calcium, kalium, ijzer en fosfor) vezels en eiwit. Voor de nieuwe-aardappelliefhebber: vooral nieuwe aardappelen bevatten veel vitamine C. Voor degenen die willen oppassen voor hun gewicht:

• Aardappelen zijn licht verteerbaar. Aardappels maken wel dik wanneer je ze frituurt, bakt of vette jus gebruikt.
• Aardappelen zijn geen dikmakers en veroorzaken geen overgewicht! Ze bevatten slechts 76 calorieën per 100 gram en bestaan voor 80 procent uit water.
• In aardappelen zit geen vet.
• De koolhydraten (zetmeel) verteren langzaam en gaan het hongergevoel tegen.
• Aardappelen hebben veel voedingsvezels. Voedingsvezels die belangrijk zijn voor een goede darmwerking.
• Aardappelen bevatten antioxidanten die vrije radicalen (agressieve stoffen die op den duur hart- en vaatziekten en kanker kunnen veroorzaken) tegen gaan.

Het leuke van eigen aardappelen in de moestuin, is dat je kunt kiezen om biologisch te werken. Geen kiemremmingsmiddelen en geen bestrijdingsmiddelen tegen ziekten.

Solanine

Wel kunnen alle aardappelen kleine hoeveelheden van de natuurlijke gifstof solanine bevatten. Groene plekken in een aardappel duiden op een verhoogde concentratie solanine en moet je niet opeten! Onder invloed van het licht ontstaan deze plekken of fraai gekleurde groene aardappel en is giftig! Solanine heeft als kenmerk de groene kleur en dat het bitter is. Een teveel aan solanie geeft een branderig en scherp gevoel in de keel, misselijkheid, diarree, versuftheid, angstgevoelens, uitbreken van zweet, ademnood, bewusteloosheid en krampen. Solanine kan tegen hitte en bij het koken van de groene aardappelen wordt het wel minder maar niet geheel afgebroken. 30 tot 80% van de solanine in een aardappelknol zit net onder de huid en wordt bij het schillen verwijderd. Voor aardappelen is er een toegelaten maximum gehalte vastgesteld van 20 milligram solanine per 100 gram aardappel.

Gunstig klimaat

De aardappelteelt heeft in ons land een grote exportwaarde, dankzij het voor de groei, gunstige klimaat.
We onderscheiden consumptieaardappelen, fabrieksaardappelen en pootgoedaardappelen.

• Consumptieaardappelen. Alleen al in Nederland zijn er al veel rassen, wat de keus groot maakt.
• Pootgoed aardappelen. Naast de teelt van consumptieaardappelen is er een belangrijke pootgoedteelt. Hiervan wordt meer dan de helft geëxporteerd naar veel landen wereldwijd.
• Fabrieksaardappel. De fabrieksaardappel is een vrij grof product, waar men zetmeel uit wint en daarnaast nog vele bijproducten zoals frites.

Bewaren van de oogst van late aardappelen, voor de winter, moet op een donkere, koele en droge plaats. Dit voorkomt de vorming van uitlopers en groene plekken met een hoog solanine-gehalte.