Bultrug - stranding op de Razende Bol

Op 12 december 2012 strandt een bultrug op de Razende Bol bij Texel. Het dier was de weg kwijt en stuitte op zoek naar dieper water op de zandplaat. De reddingsacties die volgden mislukten en een discussie over communicatie tussen walvisredders, verantwoordelijken voor het gebied en deskundigheid van gezagdragers betreffende de acties laaide op. Dierenliefhebbers, dierenbeschermers, politici, nieuwsgierigen, stuurlui aan wal: ze mengden zich allemaal in het debat en gaven commentaar. We beschrijven de gebeurtenis vanaf stranding tot aan stille tocht en wat daarna nog kwam.

Een bultrug is de weg kwijt

• Bultrug op Razende Bol
• Noodverordening van Texel
• Zieltogende walvis
• Slaapmiddel voor de bultrug
• De bultrug is dood
• Berging van de bultrug
• Berging van de potvis
• Spierbeschadiging bij de bultrug
• Betrokkenen
• Meer bultruggen

Bultrug op Razende Bol

Een twaalf meter lange en twintig ton zware bultrug strandt op woensdag 12 december 2012 op de zandplaat onder Texel, in het Molengat tussen de Razende Bol en het eiland. Het dier ziet er gaaf uit. De bultrug wordt gespot vanuit de lucht door Jan Willem van Buren, waarna Ecomare wordt gealarmeerd. Het dier ligt binnen de gemeentegrens van Texel. De KNRM krijgt een oproep. De Helderse reddingboot Joke Dijkstra van de KNRM vaart uit om assistentie te verlenen en de KNRM vraagt advies aan het Dolfinarium in Harderwijk. Medewerkers van het NIOZ instituut voor zeeonderzoek, Imares onderzoeksinstituut en natuurcentrum Ecomare zijn al aanwezig op andere schepen. De Joost Dourlein Kazerne op Texel, kustwacht en SOS Dolfijn zijn gealarmeerd en een reddingsactie wordt op touw gezet.

Desoriëntatie van de walvis

Na overleg wordt besloten afstand te bewaren om het dier niet te desoriënteren met scheepslawaai. Ook het aanwezige landingsvaartuig van het Korps Mariniers trekt zich terug. Er is goede hoop dat de walvis met hoog water los komt en zelfstandig verder kan zwemmen. Het dier raakt met de vloed vlot en verdwijnt onder water. Een coastguard helikopter ontdekt het dier weer, net boven de Razende Bol. In dat gebied kan reddingboot Joke Dijkstra niet komen. De helikopterbemanning ziet hoe de bultrug de verkeerde kant op zwemt. Wind, golven en stroom werpen het dier verder op het droge deel van de Razende Bol. De reddingboot kan hier niet bij en blaast verdere acties af. Als het donker wordt trekken alle hulpverleners zich terug om er het beste van te hopen en de volgende dag terug te komen. De energie van de walvis neemt af en daarmee ook de hoop op een goede afloop. Bultruggen zijn stressgevoelige dieren.

Ondiep water bij de Waddeneilanden

Bultruggen kunnen normaal gesproken hun weg in de Noordzee wel vinden. Ze zijn gewend om in ondiepe zeeën te zwemmen. Waarom het dier dan toch op een zandplaat is gestrand, is een raadsel. Het is zeer ongebruikelijk, vooral ook omdat het weer geen rol kan hebben gespeeld. De zee was betrekkelijk rustig. Bij een stranding bezwijkt een bultrug onder zijn eigen gewicht. Zijn lichaam drukt op vitale organen, zoals de longen en dat trauma kan dodelijk zijn. Met een dier dat alleen is, verdwaalt en strandt is meestal iets aan de hand: hij is doorgaans ziek en verzwakt.

Noodverordening van Texel

Op donderdag 13 december 2012 kondigt de gemeente Texel een noodverordening af. Niemand mag zonder toestemming van de autoriteiten bij de bultrug in de buurt komen. Een politieboot houdt de wacht. De bultrug klappert af en toe met zijn staart en maakt zo nu en dan een fonteintje. Hij leeft nog. De walvis is inmiddels door zijn gewicht weggezakt in het zand. De experts van NIOZ, Ecomare en Imares bekijken wat er nog gedaan kan worden. Ze maken bekend dat de bultrug niet meer is te redden en zal sterven. Een stressvolle actie met zwaar materieel heeft geen enkele zin meer. Het is in het belang van het dier om het in rust te laten sterven. Af en toe is de zwakke ademhaling van de walvis te zien. Zijn ene oog dat zichtbaar is traant vanwege het zand dat er in waait. Als door de vloed het dier dieper in het water komt te liggen, slaat hij met zijn staart. Het is alsof er nieuw leven in het beest komt. KNRM-fotograaf Arie van Dijk, die dan aanwezig is, dringt aan op nog een reddingspoging.

Johannes de bultrug

Er worden verwoede pogingen gedaan het dier naar open zee te trekken. Ecomare en de KNRM doen in de duisternis een ultieme reddingspoging, met vijf boten en een helikopter. Er wordt een net om het dier gelegd in een poging hem vlot te trekken. De missie mislukt omdat het net waarmee het dier door een geul naar zee moet worden gesleept, knapt. Ook raakt de accu van de helikopter leeg, zodat er geen licht meer op het werk kan schijnen. Vijfentwintig vrijwilligers zijn uren in touw. Er is nog even sprake van een allerlaatste poging op vrijdagmorgen, maar die is na het debacle van donderdagavond afgeblazen. De bultrug heeft intussen een naam gekregen: Johannes.

Surfer maakt een sprong

Surfer Ruben Lenten surft naar de Razende Bol en maakt met een camera op zijn helm beelden van de bultrug. Hij surft langs het dier en maakt een sprong over hem heen.

Zieltogende walvis

In de morgen van vrijdag 14 december 2012 worden er toch weer pogingen ondernomen om de gestrande bultrug te redden. Men meldt aan de ene kant dat er overlevingskansen zijn, ook al zijn die klein, en aan de andere kant zegt Ecomare dat het dier niet meer te redden is. Beelden van een zieltogende walvis die dan weer in het water en dan weer bijna droog op de zandplaat ligt, afhankelijk van het tij in de Waddenzee, vliegen via de beeldbuis de huiskamers binnen. Alle media berichten over de kwestie.

KNRM reddingboten blazen met hun jetmotoren een geul richting bultrug. De diepte is ongeveer twee meter. Ze kunnen geen zand onder het dier vandaan blazen, want dan krijgt hij zijn bek en blaasgat vol zand. De bultrug wijkt geen centimeter; hij ligt te hoog op de plaat.

Rederij Noordgat van Terschelling

Rederij Noordgat van Terschelling wil helpen. De walvisredders van Terschelling hebben ervaring met potvissen op hun Waddeneiland: ze redden twee keer walvissen die op het droge lagen. Die dieren lagen op een beter bereikbare plek in vergelijking tot de plek waar de bultrug ligt. Lenie ’t Hart van de Zeehondencrèche in Pieterburen beveelt Noordgat aan. Texel accepteert de hulp van Noordgat niet en de waterpolitie houdt het schip tegen.

Verantwoordelijk ministerie

Ecomare meldt dat het dier in een soort slaaptoestand verkeert en niet veel meer van zijn naderende dood merkt. Het ministerie van EZ geeft de gemeente Texel toestemming het dier te doden.
Euthanasie bij een walvis kan door:

• een granaat in de bek te laten ontploffen
• dodelijke injectie te geven

De eerste optie geeft een bloedbad. Het Ministerie kiest voor de injectie. Gemeente Texel is de verantwoordelijke autoriteit voor de verdere gang van zaken. Naturalis uit Leiden is het verantwoordelijke instituut vanwege haar opdracht. Dierenartsen geven het dier een sterk slaapmiddel om het uit zijn lijden te verlossen.

Slaapmiddel voor de bultrug

De bultrug leeft op zaterdag 15 december 2012 nog, ondanks het slaapmiddel. Overwogen wordt vandaag nog een keer een dosis toe te dienen. Het tweede spuitje wordt niet gegeven, vanwege angst voor de zwiepende staart. Inzetten van zwaar materieel om het dier te redden kan niet, vanwege het moeilijk begaanbare gebied en de zandplaat waar het dier op ligt. Sjorren en trekken kan het dier beschadigen en het geluid van motoren hinderen de walvis enorm. Bultruggen hebben zeer gevoelige gehoororganen.

Onfortuinlijke potvis

Op de Razende Bol spoelt nog een groot zeezoogdier aan. Op ongeveer een kilometer van de bultrug ligt een dode potvis. Het dier wordt door een surfer ontdekt. Het gebied is afgezet en het strand van Texel is afgesloten voor bezoekers. De waterpolitie handhaaft het gebiedsverbod. De oude potvisstier is enkele meters langer dan de bultrug. Later, bij het uitbenen van het skelet, wordt er ambergrijs ontdekt in de darmen van de potvis. Dit is zeer veel geld waard, zoveel, dat Ecomare er een Walviszaal van kan laten bouwen.

Burgemeester

Burgemeester Francine Giskes van Texel neemt in gezelschap van een vertegenwoordiger van het ministerie een kijkje op de Razende Bol.

Witte pakken en mysteries

Zaterdagavond worden ‘mannen in witte pakken’ gesignaleerd op de Razende Bol. Zij worden overgezet door snelle politieboten en bijgeschenen door twee helikopters. In de rug van de bultrug worden daarna drie gaten geconstateerd. Lenie 't Hart vermoedt dat de bultrug bij deze actie is afgemaakt.

Marianne Thieme

Marianne Thieme roept de burgemeester op het gebiedsverbod op te heffen, om alsnog met springtij van zaterdag een reddingspoging te doen.

De bultrug is dood

The Black Fish vaart op zondag 16 december 2012 met een medisch team en een medewerker van de Zeehondencrèche naar de bultrug. Daar zien ze dat het dier inmiddels is overleden. Het is Lenie ’t Hart die daarop 's ochtends vroeg aan de media meldt dat de bultrug dood is. Medewerkers van de zeehondencrèche hebben dat geconstateerd. Zij zijn ondanks het verbod bij de bultrug geweest. De bultrug wordt die ochtend officieel dood verklaard. De meningen zijn verdeeld of de dood van de bultrug voorkomen had kunnen worden. Greenpeace en Ecomare blijven erbij dat hij niet te redden was. Sea Shepherd Nederland, Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren en Lenie 't Hart van Zeehondencentrum Pieterburen, beweren het tegendeel. Verkeerde deskundigen adviseerden de overheid, menen zij.

Kamervragen van de Partij voor de Dieren

Marianne Thieme stelt Kamervragen stellen. Voor omgang met gestrande zeezoogdieren moet een overheidsprotocol komen, vindt Thieme. Bovendien wil ze dat het Dolfinarium en Naturalis geen actieve rol meer krijgen wanneer er weer eens een zeezoogdier op de Nederlandse kust strandt. Thieme wil ook dat het karkas op de zandplaat blijft liggen om het over te geven aan de natuur. De restanten van de bultrug kunnen andere dieren tot voedsel dienen, meent de politica.

Ecomare bedreigd

Ecomare wordt via Twitter bedreigd en doet aangifte. Over Ecomare staat in een tweet dat 'Zij zelf maar een spuitje moeten krijgen,' en dat terwijl Ecomare niet verantwoordelijk is voor het spuitje. Burgemeester Francine Giskes van Texel en Naturalis krijgen er op Twitter ook van langs. Via Facebook volgt een oproep van Sea Shepard om een stille tocht te houden voor Johannes. Uiteindelijk ziet Sea Shepard er van af. Ongeveer zestig inwoners van Den Helder lopen toch, niet op Texel maar op het vaste land, in Den Helder.

Naturalis en de walvisbottencollectie

Naturalis gaat het kadaver onderzoeken en ontleden en hoopt meer te weten te komen over de gezondheidstoestand en doodsoorzaak. Onduidelijk is hoe het dier aan drie gaten in zijn rug komt. Naturalis onderzoekt deze 'verdachte gaten'. Het bultrugskelet gaat naar museum Naturalis en wordt onderdeel van de wetenschappelijke walvisbottencollectie.

Lenie 't Hart en het gif

Ongeveer dertig zeehonden zwemmen in de buurt van de Razende Bol en kijken nieuwsgierig toe naar de verrichtingen bij het kadaver. Lenie 't Hart waarschuwt voor het gif dat gebruikt is bij het doden van de bultrug. Dat zou wel eens schadelijk voor de zeehonden kunnen zijn.

Berging van de bultrug

In de nacht van maandag 17 december 2012 wordt de bultrug met hoog water door een bergingsbedrijf uit Harlingen naar de haven van Texel gesleept. Er wordt een tros om zijn staart gelegd en de sleep gaat gemakkelijk. Dit had niet gekund met een levend dier, vanwege de interne verwondingen die door het trekken optreden; het dier zou een dwarsleasie opgelopen. Bovendien kun je niet in de buurt van de staart van een levend dier komen. Daar zwiept de walvis zo mee, dat hij er dodelijke klappen mee kan uitdelen.
Rond middernacht komt het kadaver aan bij de haven van het NIOZ. Naturalis en Universiteit Utrecht mogen de kade gebruiken voor het verrichten van sectie.

Ecomare beklad

Het pand van Ecomare is met verf beklad. Het wordt maandagochtend ontdekt en meteen verwijderd.

Berging van de potvis

De dode potvis die op de Razende Bol ligt wordt dinsdag 18 december 2012 geborgen. Ook dit kadaver wacht ontleding door Naturalis. Bioloog Midas Dekker verklaart de heftige reacties van sommige walvisliefhebbers: "Het is zelfhaat, vermomd als dierenliefde." In de Tweede Kamer vindt een spoeddebat plaats. Minister Henk Kamp van Economische Zaken zegt toe dat er een protocol komt over zeezoogdieren in nood. Kamerleden Dion Graus (PVV) en Marianne Thieme (PvdD) vinden dat de reddingswerkers hebben gestunteld en dat er een gebrekkig regie was. Bovendien zijn niet de juiste deskundigen ingeschakeld, volgens de Kamerleden.

Johanna

Medewerkers van Naturalis en de Universiteit van Utrecht ontleden de bultrug en constateren dat Johannes een vrouwtje is. De beenderen van het dier verhuizen daarna naar Leiden voor verdere preparatie.

Johannes (het werd Johanna) kreeg zijn (haar) naam van medewerkers van Ecomare.

Spierbeschadiging bij de bultrug

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht maken maandag 4 februari 2013 bekend dat de bultrug spierbeschadigingen had opgelopen in de tijd tussen één en zes dagen voor hij stierf. De beschadigingen waren veroorzaakt door de druk van het zware dier op het droge en door de worsteling om los te komen. De spieren waren zo zwaar beschadigd dat de bultrug niet meer had kunnen zwemmen.

Betrokkenen

• Bergingsbedrijf uit Harlingen – verslepen van bultrug en potvis
• Burgemeester Francine Giskes van Texel – gezagsdrager van het gebied
• Coastguard helikopter – verleent assistentie, kijken vanuit de lucht
• Dierenartsen Dolfinarium – toedienen slaapmiddel
• Dion Graus (PVV) – stelt Kamervragen en uit kritiek op de reddingswerkers
• Dolfinarium Harderwijk – advisering
• Ecomare – ter plekke advisering
• Jan Willem van Buren – zag de bultrug het eerst vanuit de lucht
• Imares – ter plekke advisering
• Joost Dourlein Kazerne Texel – verleent assistentie
• Greenpeace – advisering
• Groep van zestig mensen – lopen stille tocht in Den Helder
• KNRM-fotgraaf Arie van Dijk – dringt aan op nog een reddingspoging
• KNRM reddingboot Joke Dijkstra van Den Helder – verlenen assistentie en zorgen voor veilig transport
• KNRM reddingboot Francine Kroesen van Oudeschild op Texel – verlenen van assistentie, aflossing van Joke Dijkstra
• Korps Mariniers – verlenen assistentie
• Kustwacht – maritieme hulpverlening
• Lenie ’t Hart – biedt hulp aan, uit kritiek op gang van zaken
• Marianne Thieme (PvdD) – stelt Kamervragen, uit kritiek op gang van zaken
• Ministerie van Defensie
• Ministerie van Economische Zaken – geeft toestemming van dodelijke injectie
• Minister Henk Kamp van EZ – beantwoordt Kamervragen
• Midas Dekker – verklaart de heftige reacties
• Naturalis – verricht sectie en ontleedt de bultrug
• NIOZ, instituut voor zeeonderzoek – ter plekke advisering
• Rederij Noordgat Terschelling – biedt hulp aan, krijgt proces verbaal wegens ongeoorloofde gebiedsbetreding
• Rijkswaterstaat
• Sea Shepard – ligt klaar om te helpen bij redding, uit kritiek op gang van zaken
• SOS Dolfijn – advisering reddingsactie
• Surfer Ruben Lenten – maakt surfend beelden van stervende bultrug
• The Black Fish – vaart zondagmorgen zonder toestemming naar bultrug
• Universiteit Utrecht – verricht sectie
• Vrijwilligers – betrokken bij reddingspoging
• Waterpolitie – bewaakt het gebied rond Razende Bol

Meer bultruggen

Bultruggen worden steeds vaker in de Noordzee gezien. Sinds de stranding van deze bultrug zijn er diverse levende walvissen in de Noordzee en nabij de Waddeneilanden gesignaleerd.

Lees verder

• Bultrug op Ameland - walvis op het strand
• Potvisstrandingen op de Waddeneilanden - Dwaalgasten
• Bultrugstranding - Draaiboek walvisstrandingen
• Walvisvaarder Hidde Dirks Kat van Ameland
• Walvisvaarder en commandeur Marten Jansen van Ameland