Reptielen, vogels en dinosaurussen

Reptielen en vogels behoren net als de zoogdieren tot de grote klassen van gewervelde dieren op aarde. Meer dan 60 miljoen jaar geleden beleefden deze groepen een grote bloei met een enorme verscheidenheid aan vormen en formaten: vleeseters en planteneters. Het lijkt of hier maar weinig van over is. Dit is slechts ten dele waar, de vogels zijn gebleven, de reptielen zijn er nog steeds, beide groepen zijn rijk aan soorten.

Het begin na de aftak van de zoogdierachtige reptielen

Sauropsiden zijn de voorouders van de nu nog levende reptielen en vogels. Daarna gaan de voorouders van de zoogdieren hun eigen weg. Vervolgens gaan de voorouders van de reptielen zoals wij die nu nog kennen en de vogels uit elkaar. Dat gebeurt in het Trias, meer dan 200 miljoen jaar geleden (200 mj BP). Van de reptielen blijven uiteindelijk de schildpadden, hagedisachtigen en de slangen over en van de andere takken de krokodillen en de vogels. Wat is hier aan de hand? Heel veel, want gedurende een zeer lange tijd (200 miljoen jaar) was de Aarde bevolkt door een enorme waaier van soorten in allerlei formaten waarvan nu alleen de vogels en de krokodillen over zijn: de archosauriërs. Zij ontstonden in het Trias (247 mj BP ). De eersten die aftakten uit deze groep waren de voorouders van de krokodillen, vervolgens takken de vliegende reptielen af, de pterosauriërs en dan de dinosaurussen. Binnen de dinosaurussen onderscheidt men eerst twee grote groepen.
[OLIST]
Saurischianen
Ornithischianen: zowel vier- als tweevoetige planteneters[/OLIST]

Binnen de Saurischianen worden weer een paar opvallende groepen onderscheiden:

Therapoden: vleesetende tweevoeters, bijvoorbeeld Tyrannosaurus
Sauropodomorphen: viervoetige planteneters, bijvoorbeeld brontosaurus (de die tegenwoordig Apatosaurus heet)

Opvallende vertegenwoordigers de hier genoemde groepen kent bijna iedereen. Zo behoort de reusachtige Tyrannosaurus rex tot de saurischianen, grote vleesetende monsters op twee poten.

Diverse reusachtige vertegenwoordigers van de saurischianen / Bron: Dropzink, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.5)

Voorbeeld van een sauropodomorf / Bron: Dropzink, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.5)

Voorbeeld van een ornithischiaan / Bron: LadyofHats, Wikimedia Commons (Publiek domein)

De Apatosuarus is waarschijnlijk het grootste landdier dat ooit geleefd heeft (afbeelding) behoort tot de sauropodomorphen.

Dan zijn er de gepantserde neushoornachtige monsters uit de groep van de ornithschinanen. Ze zien er afschrikwekkend uit, maar dat was slechts verdediging, want het waren planteneters. Al deze dieren zijn vaak te zien als voorbeelden van prehistorische gedrochten.

Vogels zijn Therapoden

De vogels zijn volgens de grote meerderheid van de paleontologen de afstammelingen van de therapoden, de maniraptoren. Sinds 1990 zijn er vondsten van fossielen uit het Krijt in de provincie Liaoning in Noordoost China. Dit zijn overblijfselen van therapoden met veren en vleugels zoals de Confuciusornis .
Dus zeer waarschijnlijk zijn onze gevederde vrienden, die nu nog vrolijk over de aarde rondvliegen, de enige nakomelingen van de dinosaurussen. De vliegende reptielen, de pterosauriërs worden niet tot de dinosaurussen gerekend en ze zijn dan ook beslist niet de voorouders van de vogels. Vliegende reptielen stierven samen met de meeste dinosaurussen uit.

Uitsterven heel gewoon

Geen enkele diersoort heeft het eeuwige leven. Eigenlijk is uitsterven een vrij normaal proces. In de geschiedenis van de aarde zijn er diverse perioden geweest waarop een groot deel van de levende dieren in korte tijd dood ging. Aan het einde van het Ordovicium (444 mj BP), laat Devoon (364 mj BP) en aan het einde Perm (250 mj BP) stierf 70 tot 90% van de bestaande fauna uit. Meest bekend is echter het uitsterven van de praktisch alle dinosaurussen en de pterosauriërs 65 mj jaar geleden, aan het einde van het Krijt.

Over kansen op grote rampen

Omdat de mensheid betrekkelijk jong is, pakweg 100.000 jaar oud, hebben we weinig benul van de enorme rampen die de Aarde kunnen teisteren. Er zijn nu eenmaal rampen met een verschrikkelijk kleine kans van optreden. Een voorbeeld: in Nederland voelen we ons veilig achter dijken die een kans van een op de 7000 jaar hebben om door te breken. In 100.000 jaar kan dat theoretisch, gemiddeld, zo’n 14 keer gebeuren. Sterker nog, de kans dat dit in 100.000 jaar nooit gebeurt is verwaarloosbaar klein, de kans dat dit zeven keer of meer in 100.000 jaar gebeurt is 95%. Voor veel grotere rampen zoals megavulkanisme is de kans 1 op de 500.000 jaar. Hierbij kan een land als de Verenigde Staten voor de helft met lava en een dikke laag as worden bedekt . In de loop van 10 miljoen jaar kan dit gemakkelijk 20 keer gebeuren! Ook de kans van een meteorietinslag is verschrikkelijk klein, en niet iets om je zorgen over te maken. Alleen is de kans dat er een plaatsvindt in de loop van 100 miljoen jaar praktisch 100%.

Wie overleefden deze laatste ramp?

Van de gewervelde dieren die afstammen van de saurospiden overleefden dus de voorouders van de schildpadden, hagedisachtigen, leguanen, kameleons, slangen, gekko’s, krokodillen en de vogels. Bij elkaar bijna 15000 soorten dieren. En het meest wonderlijke van deze ramp is de overleving van de zoogdieren. Zij ontwikkelden zich in de laatste 60 miljoen jaar tot grote opvallende dieren zoals de olifanten op het land en de blauwe vinvis in het water. Deze walvis is het grootste gewervelde dier dat ooit leefde, dus ook groter dan de brontosaurus uit het Krijt. In de laatste 2000 jaar plantte de mens zijn biomassa op ieder denkbaar plekje op de aarde. Geen enkel gewerveld dier van het formaat van een mens is zo nadrukkelijk op de aarde aanwezig als de moderne mens. Echter, het totaal aantal zoogdiersoorten is niet opvallend groot: 4600 soorten, dus geen reden tot triomf in de trant van de zoogdieren veroverden na het Krijt de aarde. En of ze het ook 200 miljoen jaar zullen uithouden zoals de archosauriërs, is nog meer de vraag!