De duif in godsdienst, mythe en symboliek

Al duizenden jaren is de duif een metgezel van de mens. Niet in alle culturen werd de duif alleen maar gehouden voor consumptie. Er zijn zelfs theorieën dat de domesticatie van de duif geen economische maar vooral religieuze motieven heeft gehad. Zijn eigenschappen zoals snelheid, sierlijkheid, huiselijkheid, partnertrouw, de vele broedsels en zelfs het ontbreken van de gal, waren eigenschappen die tot de verbeelding spraken. Hierdoor was de duif in vele culturen een verschijning welke ver het niveau van een consumptiedier oversteeg.

De duif in antieke culturen

Veelal speelde de duif in de antieke culturen een positieve rol. Bij de oude Indiërs was de donkergekleurde wilde duif minder geliefd. Hier gold deze duif als een ongeluksvogel. Het was daar een bode van de god van de dood en de geest van het verderf. In het oosten is deze donkere duif nog steeds het symbool van onkuisheid. In Egypte echter gold de zwarte duif juist als symbool voor een kuise weduwe.

Het is vooral de domesticatie van de duif geweest die heeft bijgedragen dat de duif een plaats kon krijgen in de geestelijke wereld van de mens. Al vroeg in de geschiedenis van de mensheid zien we de duif in relatie tot de grote moedergodin, de Magna Mater, de Grote Moeder. In de oudheid werd de Grote Moeder in Europa en Voor-Azië als hoogste godheid vereerd. Onverklaarbare natuurverschijnselen boezemden mensen angst in. Dit zien we bij alle culturen. In oude religies golden holen en grotten waarin bronnen ontsprongen als heilige plaatsen die vaak aan een god gewijd waren en al snel werd dan een goddelijke betekenis aan gegeven. Deze plaatsen waren ook vaak plaatsen die bewoond werden door rotsduiven. Een godheid die de dieren in bescherming neemt die vrijwillig bij hem verblijven moesten wel bijzonder zijn en zo werden de rotsduiven vaak symbool van deze goden. In die gevallen waar een spontane albino (witte duif) in de kolonie voorkwam, dan werd deze als de belichaming van de godheid zelf gezien.

Liefdesgodin Ištar

Al 6000 jaar geleden werd in Mesopetanische Babylon (Irak) de eerste aanwijzing gevonden voor de verering van de duif als vogel van de liefdesgodin Ištar. Ištar was een vruchtbaarheidsgodin, maar ook godin van de liefde, seks en oorlog.
In de tempels die aan Ištar waren gewijd werd de heilige tempelprostitutie bedreven. In de kunst kunnen we beelden van deze tempels zien waar de tempelprostituees witte heilige duiven voeren. In Babylon werden in de tempels van Ištar, volgens Herodotus, de liefde bedreven. Iedere vrouw in dit land zou in het heiligdom van Aphrodite (de Griekse naam voor de godin Ištar) eenmaal in haar leven zich aan een vreemde man moeten geven. In het oude Griekenland werd Ištar, Aphrodite, de Griekse liefdesgodin. In de Aphroditetempel van Korinthië zouden meer dan 1000 tempelprostituees gewerkt hebben. De oude Grieken namen ook de duif over als heilig dier van de Liefdesgodin en gaven deze een plaats in hun eigen mythologie. De Romeinen namen Aphrodite weer over als Venus in hun godenkring en wel als de godin Venus. Ook de duif werd als haar symbool overgenomen. Van de Romeinen komt het idee dat de duif geen gal heeft en daarom een vogel was zonder boosheid en kwaadaardigheid.

Hyppocrates

Overigens produceert de duif wel degelijk gal, alleen ontbreekt de galblaas. De lever produceert wel terdege gal die noodzakelijk is voor de vertering van vetten. Tot in de middeleeuwen leefde echter het idee van het ontbreken van de gal bij de duif. De lichaamssappen speelde al vroeg in de geschiedenis een belangrijke rol in de karakterkunde. Zo zocht Hippocrates al een verband met de lichaamssappen (slijm, groene gal, zwarte gal en bloed) en temperament. Hiermee liep hij vooruit op de latere hormonenleer. Vanuit deze wortels samen met het beroemde bijbelverhaal van Noach is waarschijnlijk de duif ontstaan als symbool van de vrede.

Bijbel

De bijbel is een boek met tal van verwijzingen naar de duif als symbool van vele zaken. Al in de eerste passages van het scheppingsverhaal treffen we een eerste verwijzing die door de mens vaak als duif wordt voorgesteld.

In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was woest en leeg en er lag duisternis op het oppervlak van de waterdiepte; en de geest van God zweefde over de wateren. (Genesis 1, 1-2)

De geest van God die over het oerwater zweeft wordt vaak als een witte duif voorgesteld. In Genesis (8, 7-12) kunnen we ook het verhaal van Noach lezen. Noach zat op een ark met zijn vrouw, zijn zonen en de vrouwen van zijn zonen en van alle overige levende schepsels waar er meerdere van aanwezig waren. God die vertoornd was liet een geweldige vloed van water over de aarde komen waardoor alle andere schepsel verloren gingen. Het water bedekte de aarde 150 dagen en toen dacht God aan Noach en alle andere levende wezens die bij hem waren en liet een wind over de aarde strijken die het water deed zakken. Na eerst een raaf te hebben weggezonden om te zien of de aarde weer bewoonbaar was, zond hij later een duif uit. Deze keerde terug omdat hij nog geen rustplaats vond. Na zeven dagen zond hij de duif weer uit en tegen de avond keerde duif terug met een vers geplukt olijfblad in zijn snavel. Weer zeven dagen later werd de duif nog eens uitgezonden, maar deze kwam niet meer terug. Dit was voor Noach het teken dat de aarde weer bewoonbaar was geworden.

Muzikale inspirator

De Heilige Geest wordt altijd gesymboliseerd in de verschijning van een duif die een inspiratiebron voor velen bleek te zijn. Zo wordt het gehele repertoire aan gregoriaanse muziek aan paus Gregorius I (540-604) toegeschreven. De Heilige Geest zou in de vorm van een duif op de schouder van Gregorius zijn geland en vervolgens zou hij hem het gehele gregoriaanse repertoire hebben ingefluisterd. In werkelijkheid was hier een proces van eeuwen aan voorafgegaan waarbij gezangen uit Joodse synagogen, Griekse stijlen en stijlen uit het Midden-Oosten invloed hebben uitgeoefend. Het verhaal van Gregorius was een fabel verzonnen door middeleeuwse geleerden. Het hele christendom is in verhalen en Bijbelteksten doordrenkt met de duif als belangrijk symbool. Ook nu nog neemt de duif als symbool een belangrijke plaats in, vooral als symbool van de vrede. Postzegels zijn een dankbaar object om de duif als vredessymbool af te beelden en vooral de zegels die de verenigde naties als thema hebben maken overvloedig van de duif als symbool gebruik.

Christelijk symbool door de eeuwen heen

De belangrijke rol van de duif in de christelijke traditie verkreeg allerlei betekenissen. De duif stond voor de eeuwige trouw tussen geliefden. Ook nu nog is 'mijn duifje' een bekend kooswoorje bij geliefden. Maar gelijktijdig werden snavelende duiven tot in de 18e eeuw gebruikt als teken van bordelen. In gebouwen waar op gevelstenen snavelende duiven waren te zien was een bordeel gevestigd. Het is bijna onvoorstelbaar dat de duif vele duizenden jarenlang als symbool van al dan niet heilige prostitutie heeft kunnen overleven. Ook nu nog worden bij huwelijken vaak witte duiven door het bruidspaar losgelaten als bezegeling van een huwelijk. Dan weer als symbool van eeuwige trouw en dan zijn het niet alleen meer bruidsparen met een christelijke overtuiging. De duif is en was duizendenjarenlang een diersoort die in staat bleek dominant te zijn in diverse religies en levensovertuigingen.