Historische rotspieken, Meteora

Een aantal hoge, steile rotsen in de schaduw van het Griekse Pindusgebergte vormt al meer dan duizend jaar het toevluchtsoord voor monniken, die er rust en afzondering zoeken om te mediteren over de Wil van God. Eens waren er 24 kloosters, nu zijn er nog vijf bewoond.

24 loodrechte rotsen

Op de flank van het Pindusgebergte (aan de westrand van de vlakte van Thessalie, midden in Noord-Griekenland) staan 24 loodrechte rotsen. Deze door wind en regen grillig gevormde monolieten weerklinken van het gezang en de gebeden van een religieuze broederschap. Al sinds de negende eeuw leiden ascetische monniken een hachelijk bestaan boven op deze oude rotspieken.

Meteora

Het Griekse woord 'meteora' betekent 'boven in de hemel'. Het is de toepasselijke omschrijving voor een klooster van de Heilige Drie-eenheid, dat in 1458 werd gebouwd. Meteora is wel het 'rotswoud van Griekenland' genoemd. In de donkergrijze steenmassa's (waar die rotspieken uit bestaan) zijn verticale groeven uitgesleten door regenwater dat langs de rotswand naar beneden sijpelde. De horizontale lijnen zijn veel ouder en ontstonden door golven die tegen de rotswand sloegen toen de vlakte van Thessalie de bodem van een zee was.

Ontstaansgeschiedenis

De reusachtige, gemiddeld 300 meter hoge rotsen (monolieten) van Meteora bestaan uit een mengeling van zandsteen en conglomeraat (door water gladgeslepen stukken steen, samengekit met natuurlijk cement).Sommige van die monolieten lijken op naalden, andere op slagtanden en weer andere op enorme grijze stalagmieten. Ongeveer 60 miljoen jaar geleden maakten zij deel uit van de rotsige bodem van een zee die zich daar bevond. Een reeks krachtige aardschokken stuwde de zeebedding omhoog, waarbij een hoog plateau ontstond met ontelbare breuken in de dikke zandsteenlaag. Verwering van de gebroken zandsteen door water, wind en sterke temperatuurwisselingen deed vervolgens de enorme rotskolommen met de horizontale randen ontstaan, die er volgens de geologen zijn ingesleten door een prehistorische zee.

Herodotus

De Griekse historicus Herodotus schreef in de 5de eeuw voor Christus dat volgens de plaatselijke bevolking de vlakte van Thessalie ooit door een zee overstroomd was en omringd door rotskusten. Als dat zo is, kwam de vlakte waarschijnlijk aan het einde van de laatste ijstijd (omstreeks 8000 voor Christus) onder water te staan. Echter Herodotus noch enige andere auteur uit de Griekse oudheid maakte melding van de rotsen van Meteora. Dit enigszins verbazingwekkende feit hebben sommigen als bewijs opgevat dat die rotsen er 2000 jaar geleden dus nog niet waren. Het is een theorie die door de hedendaagse geologen wordt verworpen.

Kluizenaars

De eerste mensen die op Meteora woonden waren kluizenaars, die voor de elementen schuilden in holten en spleten in de soms wel 550 meter hoge rotsen. Deze grote hoogte en de steilheid van de wanden zorgde ervoor dat alleen de hardnekkigste bezoekers de kluizenaars konden storen. Aanvankelijk leidden zij een leven van afzondering. Men kwam alleen bij elkaar op zon- en feestdagen, waarop gebeden werd in een kapel aan de voet van de rots Dhoupiani. Aan het eind van de 12de eeuw was er een losse ascetische gemeenschap ontstaan, waarvan de leden de afzondering nog steeds hoog in het vaandel droegen.

Athanasios Koinovitis

Tegen het begin van de 14de eeuw dreigde er aan de al 800 jaar durende suprematie van het Byzantijnse Keizerrijk over Noord-Griekenland een einde te komen, toen Servische koningen en Turkse invastielegers elkaar de macht over de vruchtvbare vlakte van Thessalie betwistten. Vooral de vreedzaam levende monniken waren kwetsbaar. In 1344 kwam er een groep monniken van de berg Athos onder leiding van Athanasios Koinovitis naar Meteora. Tussen 1356 en 1372 stichtte hij het Grote Klooster van Meteora boven op de 'Brede Rots'. Toen de monniken het klooster bouwden beschikten ze slechts over touwen en netten om de stenen en houtblokken van het 400 meter lager gelegen plateau op te hijsen. Maar het was een ideale plaats, waar ze veilig waren voor politiek geweld en zelf de toegang tot het klooster beheersten. Bezoekers konden er alleen komen via een lange ladder, die opgehaald werd bij dreigend gevaar.

De tocht omhoog

In de 15de en 16de eeuw volstonden de paar eenvoudige woningen niet meer om de vele mannen te huisvesten die hun toevlucht op Meteora zochten. Er werd een groter en meer comfortabel onderkomen gebouwd. Ook de ladder werd vervangen en wel door een zenuwslopend touwnet dat door middel van een lier op een overhangend stuk rots bediend werd. Hoe zenuwslopend het touwnet was beschreef een Russische godsdienstgeleerde in 1896 toen hij in het net naar boven werd getakeld. Hij schreef: "Het was een martelgang, het touw ging alle kanten uit en sleepte me mee tot ik eindelijk boven was. Zijn avontuur was echter nog niet voorbij, want (...) terwijl ze me naar het houten platform trokken, kwam ik ondersteboven te hangen boven de afgrond. In doodsangst sloot ik mijn ogen en viel bijna flauw' . Tegenwoordig is de tocht naar boven via de 115 uitgehakte treden heel wat minder gevaarlijk.

Het Varlaamklooster

In 1517 bouwden de monniken Nectarios en Theophanes het Varlaamklooster (zo genoemd naar een 14de eeuwse kluizenaar die deze plek uitkoos om zich terug te trekken). De monniken stichtten een van de strengste kloosterorden van Meteora. Er werden lange nachtelijke gebedsdiensten gehouden en men deed aan rituele zelfkastijding. Het klooster was befaamd vanwege twee relikwieen: de vinger van de Heilige Johannes en het schouderblad van de Heilige Andreas. Het klooster is eenvoudig van uitvoering. Het kale interieur van het hout-met-stenen woongedeelte van het Varlaamklooster is een afspiegeling van het sobere bestaan dat de monniken die hier woonden, leidden. Desondanks bevatten de Kapel van Alle Heiligen en die van de Drie Hierarchen fresco's, die in 1548 zijn aangebracht door Franco Catellano. Ze beelden scenes uit het leven van Jezus Christus en de Maagd Maria uit. Tezamen met even prachtige kunstwerken (fijn geschilderde ikonen)op de muren van het Nicolaasklooster van de hand van Theophanes van Kreta uit 1527 geven zij een goed beeld van de stijl en technieken van kunstenaars uit het Byzantijnse Rijk.

24 kloosters op Meteora

Ondanks de beperkte ruimte stichtte men tussen de 13de en 16de eeuw 24 kloosters op Meteora, die allemaal bestaan uit een of twee gebouwen met cellen voor de monniken, een refter, een kerk of kapel en soms een bibliotheek. Tegenwoordig staan ze allemaal (op vijf na) leeg: in Varlaam, het Grote Meteoraklooster en de Heilige Drie-eenheid wonen nog monniken, in het Stefansklooster en Roussanou nonnen. Het Varlaamklooster werd beschadigd in de Tweede Wereldoorlog en de daarop volgende burgeroorlog. Het is net als de andere kloosters in Meteora herbouwd en vormt nu een grote toeristenattractie.

Teruggang in het religieuze leven

De boeiende geologie van de omgeving en de spirituele sfeer van Meteora hebben voornamelijk voor de teruggang van het religieuze leven gezorgd. Nu Meteora steeds meer een bezienswaardigheid wordt, waar jaarlijks duizenden toeristen op afkomen, zijn jonge monniken en nonnen steeds minder geneigd zich er te vestigen, terwijl de oudere er wegvluchtten om hun heil elders te zoeken.