Cappadocie: een vlakte in Midden Turkije

De vlakte van Cappadocie in Midden-Turkije staat vol met rotspieken. De vreemdvormige rotskegels rijzen op uit de vlakte bij de plaats Urgup. De rotspieken worden hoger naarmate de bodem van het dal meer wegslijt door de werking van water en vorst. Daarna slijpt de wind ze af tot ze uiteindelijk instorten.

Afschrikwekkend, onaards landschap

In Anatolie (in het hart van Turkije) ligt die aloude landstreek Cappadocie. Hoewel het ooit een belangrijk kruispunt van handelswegen was, is het thans een plateau vol dalen en dode vulkanen. Ten zuiden van de hoofdstad Kayseri ligt een groot gebied, een vreemd spookachtig landschap vol rotskegels die zijn afgeslepen door de jagende wind. Juist die rotspieken creëeren dit afschrikwekkende, bijna onaardse landschap. Hier zochten de vroege Christenen hun toevlucht en pasten hun leefomstandigheden op ongewone wijze aan de omgeving aan.

Geschiedenis van Cappadocie

Het proces dat dit unieke landschap vormgaf, begon toen ongeveer 8 miljoen jaar geleden de vulkanen van Cappadocie uitbarstten. Daardoor werden talloze lagen as, lava, puin en modder afgezet en ontstond een ruim 300 m hoog plateau. Miljoenen jaren van druk veranderden de vulkanische as in een zacht, licht gesteente dat tufsteen wordt genoemd. Hier overheen kwam een dikke laag donker, hard geworden lava, het basalt. Tijdens het afkoelen trok het basalt samen en spleet, waardoor weersinvloeden vrij spel hadden. Overal op het plateau sleten stroompjes en rivieren een steeds diepere bedding uit, terwijl aardschokken en winterse vorst de lagen tufsteen en basalt nog verder aantastten.

Eeuwig durend erosieproces

Het erosieproces gaat nog altijd door en daarom slijt het puntige landschap langzaam af. Daarbij komen de veelkleurige aardlagen van lichtgeel naar okergeel, bruinrood en kastanjebruin tufsteen tot (afhankelijk van de aanwezigheid van mineralen) zwart basalt, bloot te liggen. Het trieste landschap verhult dat de bodem rijk is aan minerale voedingsstoffen. Wanneer er zorgvuldig geirrigeerd wordt, is er in de dalen een overvloedige oogst aan fruit, graan en groente.

Ongewone bewoningssporen

Wordt dit buitengewone landschap nader beschouwd, dan ontdek je heel ongewone bewoningssporen. In de zachte tufsteen zijn holten en gangen uitgehakt, waar lang geleden mensen woonden en hun geloof beleden. De grootste concentratie rotswoningen bevindt zich 90 km ten zuidwesten van de hoofdstad Kayseri.

Vroege Christenen

De meest bekende bewoners van de rotsen en de kegelbergen waren de vroege Christenen. In de 1e eeuw na Christus bracht de apostel Petrus het Christendom naar Anatolie. In de 4de eeuw (de begintijd van het Byzantijnse Rijk) werd een Cappadocier, namelijk Basilius de Grote, bisschop van Caesarea (het huidige Kayseri). Deze bisschop moedigde de monniken aan om zich in Cappadocie te vestigen en in de duizend jaar die daarop volgde werd er lustig op los gehakt. Zo ontstonden er in de tufsteen vele kerken en kluizenaarscellen.

Bouwstijlen

De bouwers imiteerden de vrijstaande bouw van de Byzantijnse tijd. De eerste kerken hadden een simpel grondplan: een tongewelf, een rechthoekig schip en een kleine apsis, waarbij het totaal hooguit 8 meter lang was. In de 10de en 11de eeuw construeerde men grotere kerken in Byzantijnse kruisvorm, met een middenkoepel en zijkoepels. De Christenen die de kerken van Goreme bouwden hakten koepels, bogen, zuilen en zelfs banken en tafels uit in de zachte tufsteen en brachten muurschilderingen aan. De muurschilderingen met scenes uit het leven van Christus en de heiligen zijn vandaag de dag nog steeds te zien. Dit dankzij de conserverende werking van duisternis en de droogte in de kerkinterieurs.

Vernielingen en vervanging

In de 8ste eeuw vernielde een Christelijke sekte (de iconoclasten) vele van de oudste fresco's. Deze sekte verbood namelijk beeltenissen te aanbidden. De fresco's werden vervangen door geometrische patronen. Tegen de 10e eeuw echter maakte men alweer (kleur)rijke voorstellingen.

De beste muurschilders

De uitvoerders streden om het hardst wie de beste muurschilders kon vinden en in de kerken in het dal van Goreme en Urgup zijn de prachtigste voorbeelden uit deze periode te zien. De Turkse invasies uit de 13de eeuw maakten een einde aan de bouw van kerken.

Ondergrondse rotssteden

Ten zuiden van Nevsehir bevindt zich een aantal ondergrondse steden met verschillende niveaus. Zo ook de wijkplaats Derinkuyu, een onderaardse nederzetting waarheen vroege Christenen vluchten voor Romeinse, Arabische en Turkse legers. Er waren vele ondergrondse steden in Cappadocië. Soms waren die steden onderling met elkaar verbonden door kilometers lange tunnels. Ook waren er opslagruimten, woonwijken, putten, luchtschachten, valkuilen en een netwerk van gangen. Wanneer de ingangen werden afgesloten met stenen, waren het onneembare, maar wel donkere en oncomfortabele vestingen. Al deze gangenstelsels huisvestten een paar duizend onderduikers die men troglodyten (holbewoners) noemden. Het waren oorspronkelijk toevluchtsoorden voor de eerste Christenen, maar de laatste bewoners waren de 19de eeuwse Turken, die op de vlucht waren voor de Egyptische troepen. Bedoelde rotsnederzettingen waren uiterst geavanceerd. Schachten gaven toegang tot de stad en zorgden voor ventilatie. Water kwam uit een schacht die doorliep tot het grondwater. De diverse gedeelten waren onderling door straten verbonden. Roldeuren sloten - waar dat nodig was - de doorgang af. Kamers (inclusief de voornaamste meubelstukken, zoals bedden) werden gehakt uit de tufsteen. Nissen dienden als bergruimte en boden plaats aan olielampen.

Het plaatsje Zelve

Het plaatsje Zelve (dat een paar kilometer ten noordoosten van Goreme ligt) is bekend vanwege de Christelijke rotskerken en de puntige rotsen, die men schoorstenen noemt. Dit zijn hoge zuilen van zachte steen die voor een deel tegen erosie beschermd worden door de zwarte konische rotsblokken van hard basalt, die er bovenop liggen.

Opmerking
De grotkerken en ondergrondse steden geven Cappadocië een menselijk aspect, maar het uitgestrekte landschap met zijn eigenaardig gevormde rotsen (die in de loop van miljoenen jaren zijn ontstaan) blijft toch het meest adembenemend!