Huislook of donderbaert

In ons Franse huis hebben we een heel dakje vol met Sempervivumsoorten. Deze vetplanten kunnen goed tegen de afwezigheid van hun eigenaar. Met weinig water overleven ze zelfs in de zomer, al kan een beetje vertroetelen nooit kwaad. Dat is zowel voor deze vetplanten als voor de menselijke vertroetelaar heilzaam. In de geneeskunde van de Grieken en de Romeinen was de echte huislook vanwege zijn verkoelende en samentrekkende werking bekend. Dioscorides gebruikte het al bij brandwonden, zweren en ontstekingen aan de ogen. Het sap van de verse plant werd tegen wormen, bij diarree, maagklachten en na een slangenbeet gedronken.

Namen en geschiedenis

De Grieken en Romeinen plantten de huislook al op de daken van hun huizen, om ze tegen blikseminslag te beschermen. Van daaruit kwam dit gebruik ook naar het noorden. Bij de Germanen was het huislook aan de god Donar gewijd. Daarom wordt hij ook vaak 'Donnerbart' of 'donderlook' genoemd en zou volgens het bijgeloof tegen onweer en bliksem beschermen. Keizer Karel de Grote heeft in zijn „Landgoederenverordening", Capitulare de villis, zijn onderdanen bevolen dat de boeren huislook op hun daken moesten planten.

De naam kan mogelijk heel nuchter ontstaan zijn omdat de planten de met leem bedekte nokken van de daken tegen uitspoelen beschermden . Ook tegenwoordig kan men nog de huislook op daken aantreffen. Hij wordt ook steeds meer bewust aangeplant. In het Alpengebied gelooft men dat de plant tegen blikseminslag beschermt. Wetenschappelijke onderzoeken geven aan dat door de fijne, bijna naaldvormige bladpunten er een evenwicht in de elektrische spanning tussen lucht en aarde ontstaat, waardoor er minder blikseminslag zou zijn.

Een andere verklaring voor de naam 'donderlook'. Heksen plukten de huislook op de dag van Donar, dus de donderdag, omdat alleen op deze dag de huislook de echte krachten zou bezitten om in allerlei brouwsels verwerkt te kunnen worden. In Engeland en Ierland bestaat nog tot vandaag de dag bij bepaalde bevolkingsgroepen de mening, dat in een huis waar op het dak de huislook groeit, de man steeds zin in vrijen zou hebben. Daarom wordt de plant daar nu nog in de volksmond „welcome-home-husband-however-drunk-you-be", genoemd.

Verhalen over huislook

Het verhaal dat door het verdorren van de huislook de dood van één van de bewoners wordt aangekondigd, lijkt mij bijzonder vreemd. Want waarom zouden we dan nog huislook op onze daken planten?

Een merkwaardig recept vind je ook regelmatig terug in de oude literatuur, een mengsel van huislooksap, rode arsenicum, rubber en aluin was een geheim middel dat op de blote hand gestreken, de mens in staat stelde, zonder beschadiging gloeiend ijzer te kunnen vasthouden. Sraffe verhalen, niet uitproberen zou ik zeggen, maar toch zit er enige logica in, ook deze verhalen verwijzen naar de beschermende, verzachtende en wondgenezende werking van de Huislook.

Dodonaeus over Donderbaert

De klassieke kruidendokters van de middeleeuwen volgden bij het toedienen van de huislook de voorbeelden uit de oudheid. Dodoens, mijn grote voorbeeld , moet ik hier dus weer citeren:Groot Donderbaert ghesoden oft tsap daer af ghedroncken es goet tsegen dat root melizoen ende alle loop des buycx/ tseghen die wormen/ ende tseghen die steeck van den Phalangien. Tsap van Donderbaert met meel van gersten mout ende olie van Roosen ghemenght es goet gheleyt op die pijne ende weedom des hoofts. Tselve sap alleene es goet ghedruypt in die heete roode ende loopende ooghen/ daer oock het cruyt ghestooten ende van buyten op die ooghen gheleyt goet toe es.Tsap van Donderbaert met een pessus van cattoen oft wolle in die moeder gheset/ stelpt die overvloedighe natuerlijcke cranckheyt ende die vloet der vrouwen. Donderbaert ghestooten alleen oft met meel van gersten mout vermenght/ es goet gheleyt op dwilt vier/ op heete ende voorts etende sweeringhen/ op verbrantheyt ende op alle verhitheyt/ Dijsghelijck oock op het heet fledercij (jicht).

Vooral het uitwendig gebruik en de looistofwerking van de plant, stoppend, bloedstelpend en wondgenezend, vind je dus veel terug bij Dodoens. Het waren ook problemen die in die tijd veelvuldig voorkwamen en waar men dus vele middeltjes voor nodig had.

Veel verhalen, vreemde gebruiken en volkse toepassingen zijn niet verwonderlijk bij zo'n makkelijk te kweken en bij-de-handse plant. De nieuwe onderzoeken bewijzen nu ook dat de verse blaadjes wel degelijk een pijnstillende, onstekingswerende en verzachtende werking hebben. En dus hebben we er weer een eerste hulpmiddel bij dat zomaar van het dak te plukken is.

Namen van Sempervivum tectorum

• Dodonaeus: Sempervivum maius, Sedum magnum, Vitalis, Stegethion, Zoophthalmon (Barba Iovis), groot Donderbaert
• Frans: artichaut-bâtard, artichaut des murailles, artichaut sauvage, artichaut des toits, barbajou, barbe de Jupiter, herbe aux cors, herbe du tonnerre, joubarbe des toits, grande-joubarbe
• Duits: Dachlauch, Dachwurz, Hauslauch, dach-Hauswurz, echte
• Engels: house-leek, hens and chicks, catalonian houseleek

Andere soorten

• Sempervivum arachnoideum - Spinnenwebhuislook genoemd. Met erg kleine rozetjes en een spinnenwebbeharing.
• Sempervivum calcareum – Kalkhuislook. Deze soort draagt lichtrode bloempjes en lichtgroene rozetjes. Van nature komt hij vooral voor in het Alpengebied in het zuiden van Frankrijk en Italië op een kalkachtige bodem.
• Sempervivum montanum - Berghuislook. Purperkleurige, kleine rozetjes draagt deze soort uit bergstreken.
• Sempervivum tectorum – Huislook. Afkomstig van de alpenweiden brengt deze soort opstaande uitlopers met mooie roze bloemrozetten van zo’n tien centimeter voort. De puntige blaadjes zijn groen met een rode rand.

Voor verdere studie

• Szentmihályi K, Fehér E, Vinkler P, et al. Metabolic alterations of toxic and nonessential elements by the treatment of Sempervivum tectorum extract in a hyperlipidemic rat model. Toxicol Pathol 2004 Jan-Feb; 32(1):50-7.The favorable action of the extract (protecting the liver in hyperlipidemic rats) was verified by morphological studies, and its detoxicating property was shown by the elimination of Al, Ba, Ni, and Ti from the liver.
• Pieroni A, Giusti ME, Münz H, et al. Ethnobotanical knowledge of the Istro-Romanians of Zejane in Croatia. Fitoterapia 2003 Dec; 74(7-8):710-9.
• Kekesi G, Dobos I, Benedek G, et al. Antinociceptive activity of Sempervivum tectorum L. extract in rats. Phytother Res 2003 Nov; 17(9):1032-6.
• Sentjurc M, Nemec M, Connor HD, et al. Antioxidant activity of Sempervivum tectorum and its components. J Agric Food Chem 2003 Apr 23; 51(9):2766-71.
• Blázovics A, Lugasi A, Kemény T, et al. Membrane stabilising effects of natural polyphenols and flavonoids from Sempervivum tectorum on hepatic microsomal mixed-function oxidase system in hyperlipidemic rats. J Ethnopharmacol 2000 Dec; 73(3):479-85.
• Abram V, Donko M. Tentative identification of polyphenols in Sempervivum tectorum and assessment of the antimicrobial activity of Sempervivum L. J Agric Food Chem 1999 Feb; 47(2):485-9. Antimicrobial activity of Sempervivum L. leaves against six of seven selected microorganisms was observed.