Litouwen - het land van duizenden meren

Litouwen wordt wel het "land van de meren" genoemd. Schoonheid en mysteries omringen de vele duizenden meren die Litouwen rijk is. Degene die de kans heeft gehad om in een luchtballon of in een privé-vliegtuig over bepaalde regio's te vliegen hebben de uitgestrekte watervlaktes van Litouwen gezien, afgewisseld met bossen en weiden, met kleine nederzettingen of boerderijen, en kronkelende wegen langs de oevers van de rivieren. Vanuit de lucht ziet men de kleine ogen van de meren, die als edelstenen over het landschap zijn verspreid en de eilanden van de droge gronden op het blauwe tapijt van het water.

Litouwen wordt "het land van de meren" genoemd. Mensen houden zoveel van de meren dat zij zich geen vakantie zonder kunnen voorstellen. De files in het weekend op de wegen die leiden tot de meren zijn geen belemmering voor een gang naar het zomerhuis, kamperen bij een meer, of on te gaan zeilen. De meeste meren zijn zeer schoon en goed voor zwemmen of vissen. Het landelijk toerisme is zo populair dat men een huisje al heel vroeg moet boeken. Statistieken tonen aan dat veel mensen de voorkeur geven aan een vakantie bij een meer dan een vakantie aan zee.

Een veranderlijk aantal meren in Litouwen

Volgens geografen zijn er zoveel meren in Litouwen dat zij niet te tellen zijn. Het officiële aantal is 9.000 natuurlijke meren (meer dan 4.000 groter dan een halve hectare). Deze aantallen veranderen voortdurend. Tot nu toe zijn de meest veranderlijke kleine meren in rivierdalen en in oude rivierbeddingen niet meegeteld. Het aantal meren veranderd ook om andere redenen. Gips smelt in de grond, het land valt in, en er verschijnt een nieuw meer.

Meren bedekking ongeveer 1,5 procent van het landoppervlakte. Hierin is de Curonian Lagoon niet meegeteld. Sommige wetenschappers zijn ervan overtuigd dat dit echt een meer is. Verwarring over de indeling van meren bestaat ook in andere landen waar een meer soms ook al zee wordt aangeduid vanwege de grootte, zoals de Kaspische zee, het Aralmeer en het Baikal meer.

Er zijn meer dan tien miljoen meren in de wereld en meer dan driekwart van hen ontstond tijdens de laatste ijstijd. In Litouwen zijn er geen vulkanische meren, of meren die verschenen na een aardbeving of een aardverschuiving. In de Baltische staten kan alleen Estland bogen op meren die zijn veroorzaakt door meteorieten.

Alle meren in Litouwen zijn van glaciale oorsprong. De grootsten zijn gemaakt door het uiteinde van een gletsjer, zoals de meren Dysnai en Dusia en de meren in het Zarasai district.

Het diepste meer

De diepste meren werden gevormd op plaatsen waar het water van de gletsjer in krachtige schachten viel platen van ijs terecht kwam, die op het zelfde moment smolten. Het Tauragnas meer geniet de reputatie van 's lands diepste meer. De eerste wetenschappelijke meting van het meer werd uitgevoerd in 1934, zonder het te koppelen aan het geodetisch netwerk (wat op dat moment nog niet bestond), en sindsdien zijn er alleen amateur-metingen gedaan. Het is onbekend hoeveel diepe delen het meer heeft en waarom soms uit het meer stroomt, soms zelfs verdwijnt.

Sommige mensen die amateur-metingen van de diepte hebben uitgevoerd kwamen nergens dieper dan vijfenvijftig meter, terwijl anderen resultaten hebben van zelfs vijfenzestig meter. Recente moderne metingen hebben aangetoond dat Tauragnas twee meter dieper ligt dan de eerdere records en het ligt nu op 62,5 meter.

Dergelijke meren, zoals het kleine 57-meter diepe Malkestaitis meer in het Molėtai district, worden als uniek beschouwd. Ze werden gevormd aan het einde van de laatste ijstijd, 10.000 tot 14.000 jaar geleden, toen de gletsjers zich terug trokken en er smeltwater in de gevormde holten in de grond liep. Ze zijn meestal bescheiden in omvang, maar wel heel diep. Vijftig jaar geleden daalde het waterpeil van het meer met twee meter en in het Sovjet-tijd werden er twee boerderijen in de buurt geëxploiteerd welke het meer aanzienlijk verontreinigden is het meer aanzienlijk door de grote hoeveelheid mest die in het water terecht kwam.

De grootste en de langste meren in Litouwen

Fouten doen zich niet alleen voor bij de vaststelling van de diepte. Soms doen zich moeilijkheden voor bij het meten van een schijnbaar eenvoudiger parameter, de grootte van een meer.

Het Drūkšiai meer wordt beschouwd als het grootste meer, met een oppervlakte van bijna 4.500 hectare. Sommige geografen zijn het hier echter niet mee eens met het argument dat dit meer dat in drie landen ligt, niet geheel aan Litouwen toebehoord. In dat geval is het 2.400 hectare (en slechts zes meter diepe) Dysnai meer in het Ignalina district het grootste. Dit gebied met open water, waar de wind snelheden bereikt van bijna acht kilometer per uur, is zeer geschikt voor zeilen. De westelijke wind slaat zulke krachtige golven tegen de steile oostelijke oever dat keien afbrokkelen en de grond wordt weggevoerd. Dit is een zeer atypische verschijnsel vergeleken met de vreedzame en rustige oevers van de andere meren.

Als we het hebben over het langste meer, komen we weer tegenstrijdige meningen tegen.

Officieel is Asveja of Dubingiai, een meer met twee namen, de langste. Haar lengte is bijna 22 kilometer. Toch is een aantal wetenschappers van mening dat dit meer uit verschillende afzonderlijke delen bestaat, gescheiden door een beekje dat daartussen stroomt. In 1934 werd een brug van 76 meter lang en 6 meter breed over het meer gebouwd in de buurt van het kleine stadje Dubingiai. Als we deze argumenten laten meewegen zou het langste meer het 15,5 kilometer lange Aisetas zijn, een meertje met prachtige oevers en vele inhammen en baaien.

Verloren meren

Een weg dwars door een meer naar een boerderij, mannen met seizen op de bodem van een meer: dit zijn niet noodzakelijkerwijs sprookjes, het gebeurt bij het Lygucis meer in het Dzūkija National Park. Het meer verschijnt en verdwijnt periodiek. Soms, in een droge zomer als het meer krimpt, maken mannen hooi in de groene weiden van het droog gevallen deel omdat gras is altijd schaars is in deze bosrijke regio.

In het Aukštaitija Nationaal Park, niet ver van het Bijenteelt Museum, is er een meertje met de naam Išdagos. Alleen de oevers zijn behouden. Het bed is geplaveid met witte stenen, en een weg leidt dwars door het meer naar een boerderij, die daar al een paar honderd jaar staat. Een man die in het huis aan de oever van het nu waterloos meer woont, zegt dat het meer tijdens zijn leven vier keer is verdwenen en weer terg gekeerd.Geologen hebben hier een eenvoudige verklaring voor. Er ligt een soort van grind-strip aan de oever, die werd gevormd door de gletsjers. Gemaakt van stenen en grind gedraagt het zich als een hevel. Van tijd tot tijd vult het meer zich met water, flora groeit, en vogels brengen vissen mee.

De eigenaar van het huis vertelde hoe in 1940 het meer, dat toen meer dan twee meter diep was, plotseling verdween, recht voor zijn ogen. Het liep leeg alsof er een stop uit een zwembad werd getrokken. Hij hoefde de vissen slechts van de bodem te rapen.

Eilanden

Er zijn vele legendes en mythen over meren. Vaak is de ontknoping van een sprookje: "De heerlijkheid [of het kasteel], zonk met het hele eiland naar de bodem van het meer en werd nooit meer gezien." Wetenschappers zeggen dat die verhalen zijn niet uit de lucht zijn gegrepen. Er zijn nog steeds vele eilanden in de meren.

Onder de meest indrukwekkende zijn die in de meren rond Trakai. Het Galvė meer herbergt trots het eiland met het 15de-eeuwse kasteel van de heersers van het Groothertogdom Litouwen als een kroon en het is nu een populaire toeristische attractie. Weinig mensen weten dat één van de oudste kerken van Litouwen met grote, ruime en dikke muren, werd gebouwd op een eiland in het Zarasas meer. Het eiland begon echter te zinken en de muren van de kerk begonnen te breken. Het reddingswerk werd zeer snel uitgevoerd en de kerk werd nar de oever verplaatst.

Het Grabuostas meer is één van de meer interessante meren met eilanden. Een zekere professor Pranciškus Šivickis kocht een vrij grote eiland op dit meer en zette er rond 1920 een landgoed op. Hij was een leidende figuur in de biologie en deed onderzoek naar schelpdieren rond de Filipijnen. Šivickis nam een enorme verzameling schelpen me terug, die nu de basis vormen voor het nieuwe museum op het eiland.

Luodis, een meer tussen Dūkštas en Salakas, is zeer bijzonder met zijn vele gecompliceerde schiereilanden en in verscheidenheid van de eilanden. Een groot eiland heet Slangeneiland. De plaatselijke bevolking zegt dat in het voorjaar alle grasslangen zich hier verzamelen om zich voort te planten.

Weinigen zullen de oorsprong van de naam van het stadje Salos (het Litouwse voor "eilanden") betwisten. Het eiland op het Dviragis meer, wat een schiereiland werd nadat het waterpeil honderden jaren geleden daalde, staat al eeuwen bekend als de stad van Salos, beroemd om zijn bijzonder mooie ligging.

Mens versus natuur

Er zijn ongeveer 80 meren waarvan het water door de mens wordt gecontroleerd. Meer dan ergens anders geldt dit voor het Drūkšiai meer. Haar water koelt de reactor van de kerncentrale van Ignalina. Het water wordt ingenomen aan één zijde van een schiereiland, gaat door de centrale en komt er aan de andere kant weer uit. Daarom wordt het waterpeil van dit meer zorgvuldig gecontroleerd.

Het Širvėna meer, dat tegen de stad Birzai aanligt, is ook door de mens gemaakt. Dit kunstmatig meer werd in de 16e eeuw gemaakt voor de verdediging van het kasteel van Birzai door twee rivieren af te dammen. Er kan worden gezegd dat dit de oudste vijver van het land is. Bij Elektrenai ligt een meer dat als koeler voor de grootste thermische centrale van het land dient. Het is gemaakt van een aantal meren, ingedamd tot een groot open water.

Een geheim in iedere meer

Er is een lange traditie van onderzoek naar de rivieren en meren. Het eerste geografische onderzoek begon in de vroege 20e eeuw. Kazys Pakštas schreef een proefschrift in Freiburg in Zwitserland over het klimaat van Litouwen en onderzocht de meren waarvoor hij grote expedities organiseerde. Er ontstond een hele groep van meren onderzoekers, wiens werk de wetenschappers vandaag de dag nog bezig houdt. Toch zijn er nog veel vragen onbeantwoord gebleven.Wetenschappers debatteren nog steeds over de Krokų Lanka, welke in de Nemunas delta van de Curonian Lagoon ligt. Het is een meer, een deel van de voormalige lagune, gescheiden door rivierslib en met een uitzonderlijk schone bodem en een bijzondere flora en fauna.

Veranderen meren in moerassen als gevolg van landaanwinning, door andere menselijke activiteiten of de klimaatverandering? Waarom werden nederzettingen op palen gebouwd in het Luokesai meer en in het Plateliai meer? Hoe kon amber zich op de bodem van een meer vormen en niet op die van de zee, zoals werd vastgesteld in het Lukštas meer? En hoe zit het met de grens meren, met de politieke strijd en geschillen over grondgebied?

Zolang er meren zijn, zullen mensen vragen blijven stellen.

Lees verder

• Litouwen aan de Baltische Zee
• Litouwen - het land van de kruisen