De negatieve gevolgen van verstening

Globalisatie is in volle gang: het stedelijk gebied wordt steeds groter. Niet gek als je bedenk dat er jaarlijks zo’n 60 miljoen mensen bijkomen die zich in een stad vestigen. Naar verwachting zal in 2050 maar liefst 70% van de wereldbevolking in een stad wonen. De groei van de steden zorgt echter ook voor een toename in verhard oppervlak: dit wordt verstening genoemd. Deze verstening brengt een aantal negatieve effecten met zich mee.

Wat is verstening?

Onder het begrip “verstening” verstaat men dat er een toename is van verhard oppervlak. Hierbij kun je letterlijk aan stenen denken, maar ook andere vormen van bestrating en bebouwing vallen hieronder.
Verstening gaat hand in hand met een groeiende welvaart. In Nederland bestaat een groot deel van het land uit stedelijk gebied, maar ook in ontwikkelingslanden worden steden steeds groter door een toename van de welvaart. Hoewel deze verstedelijking onvermijdelijk lijkt met oog op de explosief groeiende wereldbevolking, brengt het ook een hoop nadelen met zich mee. Deze nadelen hebben effect op zowel mens, milieu als natuur.

Hogere temperatuur in de stad

Je hebt op een warme zomerdag misschien wel eens gemerkt tijdens een fietstochtje: de temperatuur in bebouwd gebied is meestal een stuk hoger dan de temperatuur in het gebied rondom de stad. Dit komt omdat steen en asfalt als eigenschap hebben dat zij warmte erg goed vasthouden. Ook zorgt de dichte bebouwing in de stad ervoor dat er minder wind is, waardoor de temperatuur in stedelijke gebieden makkelijker oploopt.Op het platteland heeft de wind echter vrij spel. Daarnaast is er vaak veel groen aanwezig waardoor er verdamping mogelijk is: hierdoor valt de temperatuur een stuk lager uit dan in de stad.

Het verschijnsel dat de temperatuur in stedelijke gebieden hoger is dan de temperatuur in de omringende gebieden wordt met een duur woord ook wel “hitte-eilandeffect” genoemd. Vooral in de zomer is dit effect goed merkbaar: in dit jaargetijde zijn de temperatuurverschillen het grootst. Met name ‘s nachts is het effect erg duidelijk waarneembaar omdat de hitte in de stad blijft hangen, terwijl de temperatuur op het platteland snel afneemt wanneer de zon onder is. Het verschil in temperatuur kan in Nederlandse steden oplopen tot wel 10 graden Celsius.

Hoewel een paar graden extra op het eerste gezicht geen probleem lijkt te zijn, brengt de hogere temperatuur problemen met zich mee voor de gezondheid van de mens. Vooral risicogroepen zoals ouderen en jonge kinderen zijn zeer kwetsbaar als het gaat om hoge temperaturen. Wanneer de temperatuur in de stad op een toch al warme zomerdag nog een paar graden hoger uitvalt kan dit voor hen verstrekkende gevolgen hebben en zelfs leiden tot (meer) sterfgevallen.
Ook voor mensen die niet tot deze risicogroepen behoren is een hoge temperatuur niet altijd aangenaam. Veel mensen voelen zich bij hoge temperaturen sloom tot ronduit ellendig, en kunnen last krijgen van kwalen als hoofdpijn en duizeligheid.

Problemen met waterafvoer

Vegetatie, waaronder bomen, struiken en gras, heeft als eigenschap dat het grote hoeveelheden water op kan slaan en weer kan verdampen. Deze watervasthoudende capaciteit wordt ook wel waterretentie genoemd. Voor stenen oppervlaktes geldt echter het tegenovergestelde: hier ontbreekt juist de capaciteit om water op te slaan.Een toename van versteend oppervlak, en daarmee ook de afname van vegetatie, zorgt ervoor dat water niet eerst wordt vastgehouden door vegetatie en door de bodem, maar juist direct afgevoerd wordt naar het riool. Op deze manier komt er dus steeds meer regenwater in het riool terecht en eindigt er minder water als grondwater.

Vanwege de toenemende afvoer van regenwater komt er een grote druk op de aanwezige riolering te staan. Met name tijdens langdurige of hevige regenbuien kan het lastiger worden om al het water af te voeren: dit kan zorgen voor meer wateroverlast. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een toename in het aantal overstromingen. Zeker nu er steeds meer regen lijkt te vallen ten gevolge van de wereldwijde klimaatverandering wordt dit probleem steeds meer aanwezig en zullen er duidelijke effecten zijn op de leefbaarheid van de stad.

Minder natuur en biodiversiteit

De snelle uitbreiding van stedelijke gebieden gaat vaak ten koste van de natuur rondom de stad. Ook binnen de stad zorgt verstening voor verminderde mogelijkheden voor flora en fauna om zich te vestigen: bij nieuwe bouwprojecten worden vaak (monumentale) bomen verwijderd of groene gebieden verkleind. Ook het feit dat mensen hun achtertuintjes steeds vaker betegelen draagt bij aan verstening en aan een vermindering van bijvoorbeeld vogels, vlinders en egels in de stad.

Daarnaast zorgt verstening er vaak voor dat de aanwezige groengebieden als het ware versnipperd raken. Het is door de aanbouw van bijvoorbeeld wegen en nieuwe woonwijken niet altijd even gemakkelijk voor dieren om van het ene in het andere park te komen, of om vanuit het platteland de groene gebieden in de stad te bereiken. Deze beperking van het leefgebied van de dieren kan hun overlevingskans sterk verminderen omdat zij minder mogelijkheden hebben om voedsel, schuilplaatsen en partners te vinden, en juist meer blootgesteld worden aan de gevaren die een stedelijke omgeving met zich meebrengt.

Wat kunnen we doen tegen deze negatieve effecten?

Zoals in bovenstaande naar voren is gekomen is het vaak ook de afname van vegetatie die de negatieve effecten van verstening veroorzaakt of versterkt. De implementatie van meer planten, bomen en struiken in stedelijke gebieden is dan ook een belangrijk middel om de effecten van verstening te compenseren. Groen zorgt immers voor een lagere temperatuur, houdt veel regenwater vast en biedt een leefomgeving voor verschillende diersoorten. Om deze redenen zijn in verschillende Nederlandse steden initiatieven gestart om burgers te motiveren hun tuin groen in te richten en minder te betegelen.
Ook watervoorzieningen, waaronder bijvoorbeeld vijvers, kunnen een bijdrage leveren. Vooral op het gebied van waterretentie scoren deze voorzieningen hoog. Daarnaast kunnen zij ook helpen om de temperatuur in de stad lokaal te verlagen.