Kalebas en fleskalebas, van servies tot medicijn

Zowel de fleskalebas als de gewone kalebas worden gebruikt om allerlei huishoudelijke voorwerpen van te maken. De bittere kalebas is oneetbaar maar wordt wel als basis voor enkele medicijnen gebruikt. De eetbare kalebas wordt veel in de Zuidoost-Aziatische keuken gebruikt. Kalebas behoort tot de meest multifunctionele vruchten op de planeet aarde.

Inhoud:

• Gebruikstoepassingen kalebas
• Naamgeving kalebas
• Fleskalebas
• Bewerking kalebas
• Het mysterie van de kalebas
• Voedzaamheid kalebas
• Medicinale eigenschappen kalebas
• Kalebas tegen de hoest

Gebruikstoepassingen kalebas

De Kalabas is een veelgebruikte vrucht in Afrika, Nieuw Guinea en Zuid-Amerika. Omdat de vrucht groeit in een mooie ronde vorm worden er veel gebruiksvoorwerpen van gemaakt. Je kunt er een drinkkruik, lepel, bord, schaaltje, kom, drinkbeker, doosjes, voedselbewaardozen, spintol, tabakspijp, hoed ter bescherming tegen de zon, soms zelfs als bromfietshelm, waterschep om het lichaam te reinigen en muziekinstrumenten van maken. Tegenwoordig worden er allerlei decoratieve objecten gemaakt van kalebas zoals vogelhuisjes, lampen en windklokken. In armoedige tijden of voordat contact met westerlingen was gemaakt, hadden veel volkeren ter wereld servies van kalebas. Jagers op watervogels in tropische gebieden gebruiken soms een helm van kalebas om onopgemerkt dichtbij een watervogel te komen zodat ze deze konden vangen. De Papua´s in Nieuw Guinea maken van kalebas peniskokers. De kalebassoort die daar groeit is minder rond en heeft meer een kokervorm maar hij wordt ook bij gevormd door er stenen aan te hangen tijdens de groei.

Naamgeving kalebas

De botanische naam van de Surinaamse variëteit is Crescentia Cujete maar er zijn veel meer soorten. Ze vallen allemaal onder de botanische familie genaamd cucurbita. Meestal wordt de fleskalebas bedoeld met de soort Lagenaria siceraria. Overigens zijn pompoenen en courgettes eveneens familie van de kalebas; deze groenten worden door velen zelfs als kalebassoort gezien. Ook de sierpompoen is familie van cucurbita. Kalebas komt van het Perzische woord kharabuz. De kalebas heet geen kalebas omdat hij een kale bast heeft, mochten er mensen zijn die dat dachten.

Fleskalebas

Naast de kalebas is er een speciale soort; de fleskalebas. Deze groeit een beetje anders. Hij groeit als het ware aan een tuitje, een langgerekte flessehals. Hij ziet eruit zoals sommige flessen eruit zien met een bol reservoir en een lange hals. Deze fleskalebas wordt bij uitstek gebruikt om dranken in te bewaren. Het water blijft langer koel in een fleskalebas dan in modern glaswerk of plastic kruikjes.

Bewerking kalebas

Kalebas is een vrucht die je kan laten groeien in de vorm die je zelf wenst. Wanneer je er een steen aan hangt zul je een lange kokervorm verkrijgen. Door een touw te spannen rond de hals groeit hij iets krommer. Wanneer de kalebas gedroogd is kun je er eenvoudig een schaal van maken, desgewenst met deksel. De kalabas zelf kan worden ingekerfd zodat je er versieringen op kan aanbrengen.

Het mysterie van de kalebas

Kalebas is inheems in Afrika en Eurazië. Toch zijn er bewijzen gevonden dat de kalebas minstens 8000 jaar geleden is verbouwd in de Amerika´s. Wetenschappers hebben verschillende theorieën over hoe de kalebas op de Amerikaanse continenten zijn terecht gekomen. Het kan zijn dat de vrucht in zee is gevallen en via de oceanen naar de Amerika´s is afgedreven. Het kan ook zijn dat de landtong van Siberië naar Alaska, die duizenden jaren terug voor mensen begaanbaar was, is gebruikt door de destijds toekomstige bewoners van de Amerika´s om kalebas mee te nemen. Een andere mogelijkheid, die in het algemeen niet door wetenschappers wordt geopperd maar die wel in in Suriname onder de Marrons wordt geopperd is dat de kalebas vanuit Afrika is aangekomen via Afrikaanse ontdekkingsreizigers die de Amerika´s al millennia voordat Columbus Amerika ontdekte. Daarnaast is er een vrij onbekende theorie dat de vrucht gewoon inheems is in de Amerika´s. Er zijn archeologische ontdekkingen in Mexico gedaan waaruit blijkt dat de mensheid al 1 miljoen jaar in Amerika leeft. Deze archeologische vondsten zijn een anomalie; ze passen niet in het wereldbeeld wat wetenschappers ons voorschotelen.

Voedzaamheid kalebas

Er zijn tientallen soorten kalebas. Sommige soorten kunnen gegeten worden en andere niet. In China en India worden vooral groentengerechten van kalebas gemaakt. De bittere soorten zijn vrij oneetbaar alhoewel lokale bevolking soms de zaden eet. In eetbare kalebas zit redelijk veel vitamine C, proteïnen, calcium, ijzer, kalium, natrium en vetten. Het wordt beschouwd als een gezonde vrucht.

Medicinale eigenschappen kalebas

In Suriname wordt de Crescentia Cujete kalebassoort gebruikt om zijn geneeskracht. Deze kalebas is bitter en bevat teveel blauwzuur om gegeten te worden. Toch wordt het soms gegeten door mensen die denken dat ze iets giftigs hebben gegeten; het is namelijk een braakmiddel. Daarnaast wordt het gebruikt als laxeermiddel om koorts uit te drijven. Volgens sommige bronnen werkt dat zeer effectief. De grijzige pulp wordt in de traditionele volksgeneeskunde van Suriname gebruikt bij wonden, eczeem, huidschimmels, tropische huidzweren en schurft. In al deze gevallen wordt het op de huid aangebracht. Javaanse kinderen met epilepsie en stuipen worden ingesmeerd met kalebaspulp.

Kalebas tegen de hoest

In diverse gebieden in de wereld wordt de kalebasvrucht bereid als hoestdrank; ook de giftige bittere variant wordt hiervoor gebruikt. Het giftige cyanide vervliegt tijdens het langdurige kookproces. In Suriname wordt kalebas samen met suiker, honing, nootmuskaat, steranijs en muntolie tot een hoestsiroop gekookt die wordt ingezet tijdens verkoudheid, astma, bronchitis en longontsteking.

Lees verder

• De kokospalm, een multifunctionele levensboom