Het leven van een regenworm

Na een regenbui komen ze massaal tevoorschijn en kruipen er vaak regenwormen over de stoep. Ook door trillen van de bodem komen ze boven de grond. Dit komt door een regenbui, door dieren die wormen eten en de grond laten trillen of door mensen die een schop in de grond te steken ernee schudden. Regenwormen zijn goed voor de grond. Ze graven tunnels en breken plantaardig materiaal af wat goed is voor de bodem. Waarom zijn regenwormen nuttig en hoe ziet hun leven eruit?

Oorsprong

Regenwormen (Lumbricidae) behoren tot de ongewervelde dieren. Ze vallen onder de groep Oligochaeta en vormen een onderklasse binnen de ringwormen. Deze groep wormen hebben de zee verlaten en kunnen in zoet water en op land leven. Ze komen over de hele wereld voor, behalve in droge klimaten en op Antarctica. Enkele soorten zijn wereldwijd uitgezet omdat ze de bodemstructuur verbeteren. Wereldwijd komen er meer dan 600 soorten regenwormen voor, die variëren in lengte van enkele centimeters tot decimeters. In Nederland en België komen er 22 soorten voor, waaronder de bekendste de gewone regenworm, ook wel pier genoemd is.

Leefgebied

Veel soorten leven onder de grond en graven lange gangen onder de grond. De gewone regenworm leeft vlak onder het grondoppervlak en laat hoopjes uitwerpselen achter. Als de bodem trilt kruipen regenwormen boven het grondoppervlak. Dit kan door loopbewegingen van dieren worden veroorzaakt of door graafbewegingen van mollen. Als het regent komt de regenworm boven de grond om te paren. Ook kan de regenworm door de regen in de war raken en boven de grond komen door trillingen omdat hij denkt dat er een mol aan het graven is. De mens kan ook wormen boven de grond lokken door met een schop in de grond te schudden. In de winter kruipen ze dieper de grond in en houden een soort winterslaap.

Uiterlijk

Regenwormen hebben een langwerpig lichaam zonder poten. Het lichaam bestaat uit segmenten. Bij de gewone regenworm zijn dit er ongeveer 150. Bij volwassen regenwormen zit er aan de voorzijde een verdikking, ook wel clitellum genoemd. De huid van de worm bevat een verharde wasachtige laag die de worm tegen uitdroging beschermt. Net onder de huid zit een laag huidspieren waardoor de hij kan voortbewegen. Het voorste segment bevat de mondopening. Vanaf het vierde of vijfde segment, zitten er gepaarde openingen aan de buikzijde. Deze poriën zijn de uitscheidingskliertjes die een rol spelen bij de waterhuishouding en bij de stofwisseling. De lichaamssegmenten van de regenworm bevat kleine, verharde uitsteeksels. De borstels worden gebruikt tijdens de paring zodat de wormen zich aan elkaar vast kunnen houden. Regenwormen zijn gevoelig voor licht en proberen licht te vermijden.

Voortbeweging

Een regenworm beweegt zich voort door spiersamentrekkingen waardoor het lichaam wordt verplaatst. De stand van de borstels spelen hierbij een rol. Deze zorgen voor grip. De worm dan de borstels wat uitsteken zodat de grip wordt vergroot. Doordat de borstels verhinderen dat het lichaam naar achteren wordt geplaatst, kruipt hij vanzelf naar voren. Als de worm achteruit wil, door weer terug te gaan het holletje in, zal hij de stand van de borstels naar voren veranderen. De manier waarop wormen zich voortbewegen heet peristalsis.

Voedsel

De regenworm eet voornamelijk dood organisch plantaardig materiaal. Dit zijn vooral rottende plantenresten of blad dat op de bodem ligt. Tijdens het graven van de gangen zal de worm het meeste voedsel opnemen, maar een ander deel van het voedsel bestaat uit plantendelen die het hol worden ingetrokken. Door de afscheiding van de mond en bodembacteriën wordt dit materiaal voorverteerd waarna het verder wordt opgenomen in het spijsverteringsstelsel. Een regenworm vermijdt het eten van uitwerpselen van soortgenoten. Ze eten soms wel uitwerpselen van andere dieren, omdat daar verteerbare stoffen in zitten. Weke delen van dode dieren, waaronder ook afgestorven andere regenwormen worden ook gegeten. Een worm heeft geen ogen of oren, maar hij kan waarschijnlijk wel bepaalde chemische verbindingen waarnemen zodat hij weet of het voedsel gegeten kan worden.

Ademhaling en circulatie

Regenwormen hebben geen speciale ademhalingsorganen, maar ze beschikken over een sterk vertakt gesloten bloedvatensysteem waarmee zuurstof via de huid wordt opgenomen. Ze hebben twee bloedvaten die door het hele lijf lopen. Aan de bovenkant loopt een bloedvat dat het bloed van achteren naar voren stuwt en aan de buikzijde loopt het bloedvat dat het bloed van voren naar achteren stuwt. De bloedvaten bevatten ringvaten die op bepaalde plaatsen zijn vergroot en ze hebben een pompfunctie. Dit is een soort hart. Een gewone regenworm heeft hier 5 paar van waardoor hij dus tien harten heeft. Het uitscheidingsorgaan van het voedsel bevindt zich aan de achterzijde. Dit wordt de anus genoemd en zit aan de achterzijde van het laatste segment.

Geslachtsorganen

Wat erg bijzonder is aan een regenworm is dat het een hermafrodiet is. Dit houdt in dat ze zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen bezitten. Het mannelijke orgaan wordt gevormd door een inwendige testis en een uitwendige opening. Het vrouwelijke orgaan wordt gevormd door de inwendige ovaria, eileider en een uitwendige opening. Daarnaast bezit de worm spermazakjes waarin het sperma van de partner wordt opgevangen.

Voortplanting

De voortplanting gebeurt geslachtelijk waarbij er eitjes worden geproduceerd en worden afgezet in een slijmerige massa. Hoewel een regenworm tweeslachtig is, heeft hij een andere worm nodig om zich voort te planten. Wormen paren met elkaar, maar de eitjes worden buiten het lichaam bevrucht tijdens de vorming van de cocon. Regenwormen kunnen zich het hele jaar door voortplanten. Als het in de winter te koud is of in de zomer te droog, dan zal de worm zich niet voortplanten. Voortplanting vindt vooral in de herfst en lente plaats.

Ontwikkeling

Als de eieren verder zijn ontwikkeld, vindt er pas een uiteindelijke bevruchting plaats. Uiteindelijk vormt er zich een cocon die de vorm heeft van een citroen. De kleur van deze cocon is geel tot roodbruin. De cocon bevat meerdere eitjes, maar meestal komt er maar één jonge worm uit. Na één tot vijf maanden kruipt de regenworm uit de cocon, afhankelijk van de omstandigheden. Na een half jaar tot anderhalf jaar is de worm geslachtsrijp. De regenworm kan wel tot enkele jaren leven en wel tot dertig centimeter lang te worden, maar de meeste wormen halen dit niet. In gevangenschap kan het voorkomen dat de worm wel een leeftijd van zes jaar halen.

Bodemstructuur

Doordat de worm tunneltjes graaft in de bodem, komt er atmosferische lucht in de bodem. Hierdoor kunnen bacteriën beter de organische stoffen afbreken. Dit is goed voor de bodem en maakt de grond geschikt voor het groeien van planten. De planten kunnen gemakkelijker hun wortels de grond in laten groeien. Ook komt dit ten goede voor de waterhuishouding. Door de tunnels kan de bodem meer water opnemen, afvoeren en vasthouden. De worm zet dode plantenresten om in mineralen die goed zijn voor de planten. Omdat de regenworm met enorme aantallen voorkomt, spelen ze een belangrijke rol in de ecologie van de grond. In een humusarme grond kunnen gemiddeld 62 wormen per vierkante meter voorkomen, maar in humusrijke grond kan dit gemiddeld oplopen tot meer dan 430 wormen per vierkante meter. Akkers die veel wormen bevatten, leveren een aanmerkelijk hogere opbrengst dan akkers waarin geen wormen leven.

Regeneratie

Een regenworm is in staat om een verloren stuk van het lichaam weer aan te laten groeien. Als de regenworm een stukje van zijn lichaam verliest door roofdieren of door mechanische landbouwtechnieken, kan dit weer aangroeien. Maar als de worm door midden wordt gehakt, is de lichaamsbreuk meestal te groot en zal de worm meestal sterven. Als de inwendige schade door een breuk te groot is zoals bijvoorbeeld door een vogel die de worm uit elkaar trekt, dan zal de worm dit niet overleven. Alleen als het afgenomen deel niet te groot is of teveel schade heeft aangericht zal de worm kunnen herstellen.

Vijanden

De regenworm staat onder aan de voedselketen en heeft veel vijanden. Zo dienen ze als voedsel voor vogels, egels, muizen, dassen, mollen en insecten. Regenwormen kunnen last hebben van parasieten zoals algen, platwormen en aaltjes. Deze komen voor bij de regenworm in het bloed, spieren, maag en darmen. Er komen ook bloedzuigers voor die de worm in één keer opslokt. Sommige soorten huisvliegen planten zich voort door de eitjes te leggen op de regenworm. Regenwormen worden ook bedreigd door het gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen.