Geschiedenis van de melkveehouderij in Nederland tot 1940

Runderen zijn zo'n 10.000 jaar geleden gedomesticeerd. In Nederland zijn de eerste koeien gezien rond 5000 v.Chr. De melkveehouderij was in het begin nog heel erg kleinschalig, in de meeste gevallen waren het gemengde bedrijven. Ook de zuivelproductie was anders dan tegenwoordig. Eerst melkmeisjes en daarna melkventers verkochten de melk huis aan huis of op markten.

Melkveehouderij tot 1940

Het rund is naar schatting zo'n 10.000 jaar geleden gedomesticeerd. De veehouderij is rond 7000 v.Chr ontstaan in het Midden Oosten. De bevolking in dat gebied ging oerrunderen houden om zo te voorzien in hun behoefte aan vlees. Al snel ontdekten de mensen dat runderen op meerdere gebieden nuttig konden zijn. Ze werden later ook gebruikt voor hun trekkracht en voor hun melk. De eerste runderen in Nederland werden rond 5000 v.Chr. gezien.

In steeds meer landen werd de koe een boerderijdier. Doordat ze niet meer met elkaar in aanraking kwamen zijn de koeien in verschillende streken er steeds anders uit gaan zien, ook het gebruiksdoel van de koe zorgde voor vormveranderingen. In het begin van de 19de eeuw ging men over rassen spreken.

Tot aan de Tweede Wereldoorlog werd de melkveehouderij in Nederland gekenmerkt door kleinschaligheid. Er waren nog geen gespecialiseerde bedrijven en de meeste bedrijven hadden naast koeien ook nog varkens, kippen, schapen en akkerbouw. Het waren dus allemaal sterk gemengde bedrijven. Hoeveel akkerbouw en tuinbouw er in een bepaald gebied mogelijk was, was compleet afhankelijk van de grondsoort.

Stamboek

In Nederland werd in 1874 het Nederlandse Rundvee Stamboek opgericht. Enkele jaren later werd in 1873 het Friese Rundvee Stamboek opgericht. In deze twee stamboeken konden drie hoofdgroepen worden onderscheiden: het zwartbont vee, het roodbont Maas-Rijn-IJsselvee en de blaarkoppen. In Friesland kwam vooral de Fries-Hollandse koe voor, in Groningen vooral de Blaarkop en in het rivierenland vooral de Maas-Rijn-IJssel.

Veranderingen

De koeien van tegenwoordig zijn een stuk anders dan de koeien van vroeger. De oerrunderen waren bijvoorbeeld een stuk groter dan onze gedomesticeerde koeien. Ook waren de koeien vroeger een stuk kleurrijker, ze bestonden in kleuren die we tegenwoordig vrijwel niet meer kennen. Deze kleuren zijn bijvoorbeeld: gele, muiskleurige en witte koeien. De koeien zoals wij ze kennen geven veel meer melk dan de oerrunderen. Tegenwoordig geeft een koe ongeveer 9000 liter melk per jaar, in de middeleeuwen was dit 1000 liter en in 1800 was dit 2000-3000 liter.

Zuivelproductie tot 1940

Tot aan het einde van de 19e eeuw werd melk niet gekoeld en bewaard. Wanneer een koe melk had gegeven werd deze melk in een kan gedaan en direct naar de stad gebracht door een melkmeisje. Pas aan het einde van de 19de eeuw werden er manieren bedacht waarop de melk beter bewaard, gekoeld en vervoerd kon worden. Vanaf dit moment waren de melkmeisjes niet meer nodig en werd de melk in de steden verkocht door melkventers, dit gebeurde huis aan huis en op markten. Het vervoeren van de melk gebeurde op een speciaal type fiets waarop een ruimte was gemaakt waar twee bussen melk konden staan. In sommige steden was er ook een café waar gekoelde melk in glazen werd verkocht.

Regelgeving

Aan het einde van de 19de eeuw heersten er in Nederland veel verschillende ziektes, tyfus en tbc zijn hier voorbeelden van. Na enkele onderzoeken ontdekte men dat de melk een van de veroorzakers van de ziekten kon zijn. Vaak was er namelijk een slechte hygiëne op de boerderijen en tijdens de verkoop. Om verdere verspreiding van de ziektes te voorkomen werd in 1925 overal in Nederland een melkkeuring verplicht. In 1932 werd er een crisis-zuivelwet aangenomen waarin de melkprijzen werden vastgelegd, waarin verschillende regels stonden wat betreft de hygiëne van de productieplaats van de melk en er stonden ook een aantal dingen in waaraan een melkveehouder moest voldoen. In 1933 werd de crisis-zuivelwet samengevoegd met de crisis-varkenswet en de crisis-tarwewet tot een algemene landbouw-crisiswet.