Migratie bij dieren

Vogels in V-formatie of in grote groepen die voorbijtrekken: het is een bekend gezicht. Voor de winter aanbreekt, migreren vele vogels naar warmere gebieden dan waar ze in de zomer leven. Als de lente weer begint, trekken ze weer terug. Vogels zijn echter niet de enige dieren die migreren. Ook sommige vlinders, walvissen en andere dieren doen dit. Maar waarom? En waar gaan ze heen?

Welke dieren migreren?

Een bekend gezicht is dat van vogels die in de herfst wegtrekken naar het zuiden, of die van het noorden hierheen komen. Er zijn vele verschillende soorten vogels die migreren, zoals sneeuwganzen, flamingo’s, spreeuwen, kraanvogels en regenwulpen. Er zijn echter ook veel vogels die het hele jaar op één plek blijven. Zij hebben geen last van de lagere temperaturen en weten nog genoeg voedsel te vinden. Dit geldt bijvoorbeeld voor huismussen, buizerds en alpensneeuwhoenders. Het alpensneeuwhoen leeft wel in koude gebieden, maar weet hier ook in de winter te overleven door zijn warme verenpak en door zijn menu te veranderen. In de zomer eet hij insecten en knoppen, in de winter zaden en twijgjes. Naast vele vogels zijn er ook andere dieren die migreren. Voorbeelden hiervan zijn sommige soorten vlinders, padden, palingen, walvissen, rendieren, gnoes en zeeschildpadden. Vlinders die migreren zijn de monarchvlinder, de oranje luzernevlinder en de bogongvlinder. Migrerende walvissen zijn onder andere de grijze walvis en de bultrug. Een schildpaddensoort die zich elk jaar vele kilometers verplaatst is de soepschildpad.

Waarom migreren dieren?

Een belangrijke reden voor dieren om te migreren is het weer. Veel dieren migreren tegen de winter naar warmere gebieden en in de zomer naar koudere gebieden. Dit kan zijn omdat een dier simpelweg niet bestand is tegen koude temperaturen, maar daarnaast is het voedselaanbod in een bepaalde streek ook van essentieel belang. Het voedselaanbod wordt echter weer beïnvloed door de seizoenen. Zo reizen zwaluwen bijvoorbeeld van Europa naar Afrika, omdat in Afrika ook in de winter voldoende insecten zijn. Insecten vormen voor zwaluwen een belangrijke voedselbron, maar in de winter zijn in Europa te weinig insecten te vinden. Bevriezend water kan ook een reden zijn om te overwinteren in warmere streken. Dit geldt bijvoorbeeld voor verschillende vogels die langs de kust leven. Wanneer de lente weer aanbreekt, begint de terugtocht voor de dieren. Veel vogelsoorten gaan dan juist naar de koele noordelijke toendra’s. De reden hiervoor is dat de vegetatie in deze gebieden zeer proteïnerijk is. Daarnaast is het veiliger omdat er weinig roofdieren zijn. Een andere reden om elk jaar te migreren is de voortplanting. De plek waar dieren heen gaan om hun jongen voort te brengen is in dat geval geschikter dan de normale leefomgeving. Het kan zijn dat het hier veiliger is, wat het geval is bij de vogels die naar de toendra’s trekken waar weinig roofdieren zijn. Ook is een goed voedselaanbod voor jonge dieren natuurlijk van belang.

Waarheen en hoe ver migreren dieren?

Vogels

De Noordse stern is de vogel die de allergrootste afstand aflegt. In de zomer bevindt hij zich in de buurt van de Noordpool. Hier plant hij zich voort. Wanneer de zomer voorbij is en de nog koudere winter eraan komt, begint hij aan een tocht van zo’n 20.000 kilometer richting de Zuidpool. Hier blijft hij tot op dit halfrond de winter weer in aantocht is. Dan is het tijd om weer naar de noordelijke zomer te trekken. Andere vogels trekken minder ver, hoewel ze nog steeds vele kilometers vliegen. Er vliegen bijvoorbeeld elk jaar kraanvogels van Zweden naar Afrika. Andere vogels die naar Afrika migreren in de winter zijn ooievaars, de zwarte wouw, de kwartelkoning en de Somalische tapuit. Vaak vliegen deze vogels rond de 10.000 kilometer voor ze op hun bestemming zijn. De zwarte wouw komt vanuit Europa, de kwartelkoning uit Siberië en de Somalische tapuit uit Europa, Canada, Groenland en Alaska. Wilde zwanen, rotganzen en ivoormeeuwen zijn vogels die vanuit noordelijke gebieden overwinteren in Europa. Amerikaanse blauwe reigers uit Canada en witbuikreigers uit Texas en Maine (VS) brengen de winter door in Mexico. Aasgieren uit Oost-Europa migreren naar het Midden-Oosten en de Noordse boszanger vertrekt naar Zuidoost-Azië.

Andere dieren

Monarchvlinders leggen ook enorme afstanden af met hun kleine lijfjes. Deze vlinder leeft in de zomer in Noord-Amerika. Als de zomer ten einde loopt vliegt hij zo’n 3000 kilometer naar Mexico, waar hij zich voortplant. Oranje luzernevlinders vliegen vanuit Europa richting de Noordpool om daar hun eitjes op een geschikte plek te leggen. Bogongvlinders trekken weg voor de hitte in Zuidoost-Australië. De zomer brengen ze door in grotten, waarna ze in de herfst terug gaan naar de laagvlaktes.

Padden en kikkers keren voor elke voortplanting terug naar de plek waar ze zelf geboren zijn. Ook Europese palingen migreren vanwege de voortplanting. Ze worden geboren in de Sargassozee, waarna ze aan een lange reis beginnen. De palingen zwemmen noordoostelijk richting de kust van Europa. Hier trekken ze naar rivieren en wetlands waar ze jarenlang blijven. Als ze klaar zijn om zich voort te planten, begint de terugreis stroomafwaarts, waar ze uiteindelijk hun jongen voortbrengen.

Soepschildpadden migreren eveneens voor de voortplanting. Ze leven in de zee, maar zwemmen soms wel 1500 kilometer om hun eieren op een geschikt strand te leggen. Verschillende walvissen bevinden zich in de zomer in één van beide poolzeeën, waar dan genoeg voedsel te vinden is. Tegen de winter migreren ze naar tropische wateren, waar ze hun jongen ook ter wereld brengen. De grijze walvis zwemt elk jaar ongeveer 15.000 kilometer voor deze reis van de wateren voor Mexico en Californië naar de Beringzee (noordelijk in de Grote Oceaan) en terug.

In Afrika trekt een enorme kudde zoogdieren vanwege het voedselaanbod elk jaar op en neer. Wanneer het regenseizoen begint, trekken vele gnoes, zebra’s en gazelles naar de open graslanden. Als het droge seizoen aanbreekt migreren ze weer terug naar de savanne, waar bomen groeien. Rendieren migreren eveneens honderden kilometers in grote kuddes richting iets zuidelijker gelegen gebieden om daar de winter door te brengen.

Hoe verloopt de tocht bij vogels?

Vogels migreren over het algemeen in groepen, soms met vele exemplaren bij elkaar. Zo verzamelen zich in Zweden duizenden kraanvogels voor ze naar Afrika gaan. Vervolgens groeperen ze zich in V-formaties, waarbij de vogels van elkaars luchtstromen kunnen profiteren. Ook spreeuwen verzamelen zich. Zij vliegen niet in V-formatie maar in zeer grote groepen die een grote wolk vormen. Sommige vogels vliegen vele kilometers zonder te stoppen, andere soorten nemen vaker een pauze. Gierzwaluwen leggen duizenden kilometers af zonder ook maar één keer te landen, waarbij ze per dag zo’n 750 kilometer afleggen. De gierzwaluw is dus in staat meerdere dagen achter elkaar te vliegen zonder tussenstop. Veel roofvogels kunnen niet in één keer zo’n lange tocht maken. Zij verdelen de reis in meerdere kleine etappes. Vogels die bij het water leven, vinden het geen probleem om grote stukken over zee te vliegen. Veel landvogels daarentegen volgen liever de kust en steken de wateren over op een plek waar het het minst breed is. Vogels vinden de weg naar hun bestemming onder andere door gebruik te maken van het magnetisch veld van de aarde. Ze lijken hier een zintuig voor te hebben, zodat ze door middel van het aardmagnetisch veld weten waar ze ongeveer zijn. Daarnaast maken ze ook gebruik van herkenningspunten onderweg. Ook de zon, de maan en de sterren helpen bij de navigatie. Hoe dit allemaal precies werkt bij vogels, is echter nog niet bekend.