Muskus: over de geur en het kruid

Niet alle bloemen ruiken lekker. Bloei­ende planten verspreiden twee ty­pen van geuren. Het meest algeme­ne type is dat wat dieren in staat stelt bloemen te herkennen als voedselbron. Een zoete geur wordt door bijen, hom­mels, vliegen en vlinders geassocieerd met nectar en stuifmeel. Voor hen betekent het bloemenparfum een overheerlijk gedekte tafel. Het andere geurtype, daarentegen, verkondigt niet de waarheid, maar een leu­gen. Het misleidt de voorbijvlieger door naar iets anders te ruiken dan datgene waarnaar het insect op zoek is. Zo zijn er bloemen die naar rottend vlees stinken, terwijl ze helemaal geen aas in de aanbieding hebben. De insecten die zulke bloemen binnengaan en zo stuifmeel op zich laden om bij een volgend bloembezoek voor bevruchting te zorgen, krijgen stank voor dank: een smakelijk hapje bedorven vlees is er niet bij.

De die­ren zijn om de tuin(plant) geleid en komen be­drogen uit. Dit mag ook worden gezegd met betrekking tot bijvoorbeeld de vliegenorchis, die de geur verspreidt van een paringsrijp vliegenwijfje, maar zo'n vrouwtje niet kan aanbieden aan de man­netjes die zich gretig op de bloemen stor­ten. Leugen en bedrog: ook de plantenwe­reld staat er bol van.

Muskuskruid/Adoxa

In het vroege voorjaar dient zich in onze flora een klein en teer plantje aan, dat eveneens gebruik maakt van muskusgeur. Het is het muskuskruid, dat zo onopvallend is dat de Zweedse botanicus Linnaeus het de geslachtsnaam Adoxa gaf, wat "roemloos" betekent. Niettemin zorgde dit onooglijk plantje voor opschudding in de wetenschappelijke wereld, omdat het blijkbaar geen familie bezit. Het vormt een familie op zich, bestaande uit slechts een geslacht en één soort: Adoxa moschatellina.

Muskusgeur

Muskusgeur naar waar dit bosplantje genoemd is. Is een beruchte, beroemde geur, die nauwelijks te beschrijven is maar slechts te ruiken. Een geur, die uitermate doordringend is en, vreemd genoeg, vooral in grote verdunning sterk waarneembaar is. Echte muskus - afkomstig van de mannelijke exemplaren van een Aziatische hertensoort - is zeer kostbaar en wordt gebruikt in de parfumerie. In minder geprononceerde vorm dan in deze herten, komt muskus echter in de gehele die­renwereld voor en speelt een belangrijke rol in het geurverkeer tussen mannetjes en vrouwtjes. Maar ze oefent bovendien een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op vooral vliegen. Overal waar het naar muskus ruikt zijn grote zwermen vliegen aanwezig. Het is dus zo'n slechte vondst nog niet dat sommige planten zich van deze geur bedienen: ze weten zich verzekerd van massa's bestuivers.

Over muskuskruid

Het merkwaardige muskuskruid bloeit al in maart, op vochtige plaatsen in bossen en tussen struikgewas, en vormt vaak grote kolonies, die eruit zien als geel bespikkelde, groene tapijten. Het geel wordt gevormd door de kubusvormige bloemhoofdjes, waarvan de individuele bloempjes verschillend van bouw zijn. Meer excentriek gedrag legt de kleine eenling aan den dag door het ver­spreiden van de muskusgeur, die voornamelijk van de bladeren afkomstig is zich vooral manifesteert in de schemering en bij vochtig weer. Uit de mini bloempjes stijgt bovendien een rottingslucht op. Het een en ander lokt vliegen en mieren aan, die de bloemhoofdjes driftig inspecteren op dood vlees. Uiteindelijk vertrekken ze onverrichter zake, maar wel met stuifmeel bepoederd. Het samenspel tussen plant en dier behelst dus niet meer dan dat voorzien is in het stuif-meeltransport van het muskuskruid en dat de insecten als beloning een poosje lekker mochten snuffelen. Veel levert dit samenspel dan ook niet op: de zaadvorming van het muskus­kruid is zeer gering. De plant verspreidt zich voornamelijk door lange, draadvormige wortelstokken. Een groep deelnemers aan het sa­menspel mag overigens niet onver­meld blijven: slakken. Ook deze schepselen komen op de muskus- en rottingsgeur af om licht gepaneerd met stuifmeel huiswaarts te keren.

Gebruik muskuskruid?

Niet dat ik dit onooglijk plantje wil opeten of medicinaal gebruiken toch vinden we het in de Flora Batava beschreven:
De Bloemen en Bladen geven een aangename geur van Muscus de bessen volkomen ryp zynde, hebben den reuk en smaak van aardperen, Helianthus tuberosus. Verder wordt de plant gegeten door Geiten, (Linn) en de bloemen worden gezocht door de bijen. Veel voedsel voor geiten zal dat wel niet opleveren maar bijen kunnen er zo vroeg in het jaar wel van genieten. En wij genieten met neus en ogen van de onooglijke bloemen en de vreemde geur.