Valse salie, vreemdeling in Vlaanderen

Valse salie, niet direct een sympathieke naam voor een plant. Dit onopvallend, groenig bloeiend plantje groeiend aan de rand van dennenbossen, is dus niet echt mooi noch bekend om zijn geneeskrachtig of ander gebruik. Volgens de mensen speelt hij zelfs wat vals. Hij doet alsof hij een salie is, terwijl hij tot de gamanderfamilie behoort. Dus echt wel een 'valse' salie! En toch, als we lang genoeg zoeken, blijkt het kruid interessanter dan op het eerste zicht lijkt.

Naamgeving Teucrium

De Latijnse naam van het geslacht is dus niet Salvia maar Teucrium en onze soort is Teucrium scorodonia. Klinkt toch wel krachtig! Volgens een sage zou de naam „Teucrium" slaan op de Trojaanse koning Teukros die als eerste de betekenis van deze plant zou hebben ingezien. Een verwante soort zoals teucrium scordium (watergamander), reukt naar knoflook, en teucrium marum veroorzaakt een prikkelende geur in de neus en trekt met zijn amberachtige geur katten, maar de bekendste van de teucriumsoorten is natuurlijk de echte gamander Maar ik wil het hier toch hebben over de Valse salie en de watergamander.

Dodoens en Gamander

Bij Dodoens wordt de Valse salie, Teucrium scorodonia niet besproken, maar wel een nauw verwante soort Teucrium scordium, Moerasgamander. Hij noemt het zelfs mithridatum, wat eeuwen als mythisch mengsel in gebruik geweest is en waar deze gamander ook in opgenomen was. Moerasgamander werd, zo te zien aan de indicaties, als bloedstelpend en wondgenezend beschouwt voor 'oude verergerde ende vervuylde wonden' en 'het stelpt dat root melizoen'. Verder vooral ook goed voor de luchtwegen 'gedroocht ghepoedert ende met huenich vermenght ende inghenomen, suyvert die borst van alle fluymen ende es seer goet voor alle verouderde hoest.

Verder snuffelend in mijn 'omgevallen' boekenkast vind ik dat Valse salie in de 19e eeuw nog in gebruikt geweest is bij de behandeling van tuberculose. Over de ontdekking van die geneeskrachtige werking schrijft de Revue. Hom. Belge (1895): ,,Dr. Martiny onderzocht in de Ardennen een tuberculoselijder in het laatste stadium van zijn ziekte. Hij had een caverne in de ene longtop en de dokter had hem opgegeven. Een jaar later trof diezelfde dokter de allang dood gewaande patiënt in blakende welstand aan. De patiënt schreef zijn genezing toe aan het innemen van de daar in de buurt groeiende valse salie, die een oude vrouw hem aangeraden had om in te nemen. Na die tijd gebruikte Dr. Martiny dit kruid met veel succes bij longtuberculose; hij schreef enkele malen per dag 5-10 druppels van de essence voor om in te nemen. Ook andere artsen verhaalden van hun successen en adviseerden teucrium niet alleen bij longtuberculose maar ook bij prostaat en beendertuberculose".

Nu, 110 jaar later wordt Teucrium in Belgïe en Nederland in de praktijk nauwelijks nog gebruikt. Al lezen we bij Furlenmeier, dat het in de jaren '70 van de vorige eeuw nog voorgeschreven werd bij chronische neus-en bronchiale catarren, hardnekkige hoesten, bronchiale astma en bij de bestaande tuberculostatica als begeleidende therapie bij tuberculose. Bovendien bij een trage functie van de spijsverteringsorganen met leververstopping (bitterstofwerking).

Recent onderzoek

En nog recenter, in Ethnomed 2007 dat Mastitis bij koeien ' is treated with Achillea millefolium, Arctium lappa, Salix alba, Teucrium scorodonia (Valse salie) and Galium aparine'. En verder in Plant for a future dat de 'herb is alterative, astringent, carminative, diaphoretic, diuretic, emmenagogue, tonic and vulnerary. It is harvested in July and can be dried for later use. The herb is often used in domestic herbal practice in the treatment of skin afflictions, diseases of the blood, fevers, colds etc. It is an appetizer of the first order and is equal to gentian root as a tonic.

Zo te lezen, wel wat mogelijkheden, zelfs wat wat te veel mogelijkheden om helemaal waar te zijn. Giftig is de plant in elk geval niet en dus kunnen we er wel eens thee of tinctuur mee maken.

Bereiding

Thee: 1 flinke theelepel van de kleingesneden verse, of gedroogde plant opschenken met een kop kokend water, 5-15 min. laten trekken, zeven, iets laten afkoelen en dan, met honing gezoet, enkele malen per dag drinken als hoestthee, of, ongezoet 1 uur voor de maaltijd drinken ter bevordering van de galsecretie. Aftreksel: 2 flinke theelepels van het fijngesneden kruid opgieten met 2 koppen koud water, 8 uur (nacht) laten trekken, zeven en gedurende de dag drinken.

Voor verdere studie

• Lans C, Turner N, Khan T, Brauer G, Boepple W. Ethnoveterinary medicines used for ruminants in British Columbia, Canada. [Journal Article, Research Support, Non-U.S. Gov't]
• J Ethnobiol Ethnomed 2007.:11.
• Essential oil of Teucrium scorodonia L. ssp. scorodonia from Italystar.