Wilde cichorei, vergeten wegenwachter

Wilde cichorei! Deze stijve groene plant is weinig opvallend, om niet te zeggen slordig maar als de stengel doorschiet en dan uiteindelijk zijn hemelsblauwe bloemen vertoond, ontdekken we heel even de verborgen schoonheid van onze wegenwachter. Cichorei is zo wie zo een plant die vele gedaanteveranderingen kan ondergaan. Is het niet de verborgen moederplant van groenten zoals Andijvie, Groenlof en de succesvolle Witloof. Alleen als geneeskrachtige plant is hij uit de actualiteit verdwenen.

Cichorium intybus

Zijn wetenschappelijke naam Cichorium intybus verwijst mogelijk naar zijn klassieke groeiplaats langs de wegen. Daar is uiteraard de Nederlandse naam cichorei van afgeleid en omdat die nogal moeilijk uit te spreken was, werd hij gemakkelijk vervormd tot Suikerij, hoewel de plant niets met suiker te maken heeft. De wortel smaakt zelfs bitter. Het is dus zuiver een klankverbastering. Deze naam is op vele plaatsen in ons land in gebruik geweest, met de nodige dialectische en gewestelijke vormen zoals Soekerij, Sokerij, Sokkerei, Succoreye, Suikerijlof, Sükerei, Sukereiwoartel, Tsukerei. Deze verbasterde namen zijn van ten andere van alle tijden, we komen ze al tegen in 1514 als Succoreie en als Zukorey.

Bittere, zwijnensla

De naam Molsla, die ook aan paardenbloem gegeven werd, slaat op het verbleekte blad dat eveneens wordt gegeten. De namen Bitter pee, Bitterpeen, Bitterij en Bittere, zoals wij hem als kind kenden, verwijzen weer naar de bitter smakende wortel, het deel van de plant dat ook medicinaal, voor de lever en als spijsverteringbevorderend middel gebruikt wordt. Dezelfde wortel werd ook als voer voor varkens beschouwd. Hierop wijzen de volksnamen Zwijnensalade en Zwijnensla. De naam Korenbloem, duidt alleen op de overeenkomst met de echte korenbloem, beiden bezitten hemelsblauwe bloemen.

De naam Duitse koffie heeft de volgende geschiedenis: Vanwege de hoge prijs van koffie zocht men naar een vervangingsmiddel. Zo vonden in 1775 twee Franse artsen, Harpong en Brunon, de geroosterde en gemalen wortel goed om als surrogaat voor koffie te dienen. Vanwege het continentale stelsel, in het Napoleontische tijdperk, kreeg deze pee-koffie grote bekendheid, want import van echte koffie was niet mogelijk. Dr. Uittien (1946) sprak over het gebruik van cichorei ter vervanging van koffie over 'het verdriet voor de menschen'. Ze spraken zelfs over Chagrin in plaats van cichorei. Het ging soms zover dat er gesproken werd van een pakje Sacherijn of een pakje Verdriet.

Hemelsleutel, Hupaardje

Op Walcheren maakten ze het zich ook gemakkelijk, daar noemen ze de plant Hupaardje, Heukels zegt dat men van het Paardje sprak, omdat de grootste cichoreifabriek.een paardje als merk had. De naam hemelsleutel, reeds in 1514 als Hemelslotel, Hemelslotele in de Ortis Sanitatis opgenomen, is te verklaren omdat men geloofde dat een plant met zulke prachtige hemelsblauwe bloemen, uit de hemel gevallen moest zijn. Ook vertelde men elkaar dat Petrus eens zijn sleutels op de aarde had laten vallen. Toen de engelen de sleutels terughaalden, groeide op die plaats waar de sleutels de grond geraakt hadden, de Cichorei.

Dat het een hemelsbloem is vind je ook terug in volgende legende: Een kindje loopt langs de akker op een stralende zomermorgen. Diep blauw welft zich de hernelkoepel over het gelende korenveld. En hier en daar tussen de wuivende aren ziet het bloemhoofdjes verscholen, oh kijk! Ook langs de kant! Even blauw als de hemel daarboven. Pakken wil het kind al die kopjes van stralend diep blauw en het rukt aan de taaie stengels, oh het trekt de hele planten uit de grond! Moeder! Korenbloemen! Kijk eens hoe blauw! En de moeder neemt het veldboeket en vertelt hoe die blauwe bloemen; korenbloemen, cichorei, vergeet-mij-nietjes, druppels van het hemelblauw, op de aarde gevallen zijn. En hoe zij altijd weer naar de hemel terug verlangen, en daarom zich rekken op hoge stelen en maar heel losjes wortelen in de aarde. Hemelbloemen zijn het, de cichorei een druppel zacht lenteblauw.

Wegenwachter

De naam Wegewachter heeft zeer oude papieren. Vroeger was het kruid dan ook symbool van trouw. De namen Wegenwachter, Wegwarte, Wegenwaarte en Verwenste Juffer zijn vele sagen in omloop, ook in andere landen. Een legende van een middeleeuwse ziel klinkt zo: 'Een jonkvrouw was verloofd met een dappere ridder, die met een kruistocht mede ging, en niets meer van zich liet horen. Haar vader wilde haar dwingen met een andere man te trouwen of in een klooster te gaan. Maar zij wilde op haar bruidegom wachten. Haar vader vervloekte haar; 'Blijf dan in alle eeuwigheid aan de weg staan om hem op te wachten!' daarop veranderde de trouwe jonkvrouw in de hemelsblauwe wegenwachter.

En daar, langs de weg, wachten zij nog altijd, al beginnen die blauwe bloemen wel hun geduld te verliezen. We vinden ze in elk geval steeds minder langs onze wegen. Wegewachter! Wegenwachter! Op wie moet jij nog wachten? Wie heeft jou nog nodig?