De Madonna-lelie als blikvanger in huis en tuin

De Madonna-lelie of witte lelie is een bolplant. Kenmerkend voor de Madonna-lelie zijn de lange knoppen op de steel, de helder en zuiverwitte bloemen en de bladeren die opmerkelijk langs de steel groeien. De bloeiende plant is een ware blikvanger in de tuin of in de vaas. De grote witte en geurende bloemen met in het midden zes opvallend gekleurde meeldraden staan om de lange vrouwelijke stempel heen. De Madonna-lelie is een plant die gekweekt wordt, maar ook af en toe verwilderd in Nederland en België wordt waargenomen.

• De Madonna-lelie (Lilium candidum) is een cultuurplant
• Oorsprong van de Madonna-lelie
• De Madonna-lelie is veel gekweekt
• Verwilderde lelies
• De Madonna-lelie is een ware lelie
• Kenmerk Madonna-lelie
• Bloemen van de Madonna-lelie en geur
• Het stuifmeel van de Madonna-lelie
• Speciale plantinstructies voor de Madonna-lelie
• Vermeerdering van de Madonna-lelie
• De Madonna-lelie is giftig voor katten
• Het leliehaantje en lelies
• Symboliek

De Madonna-lelie (Lilium candidum) is een cultuurplant

De Madonna-lelie is een plantensoort uit het geslacht Lilium en is familie van de Liliaceae (lelies). Het geslacht Lilium heeft meer dan honderd soorten die vooral voorkomen ten noorden van de evenaar. De Madonna-lelie is een van de oudste cultuurplanten van Europa. Afbeeldingen van de Madonna-lelie werden 4000 jaar geleden (in de bronstijd) al gebruikt in de oude beschaving van Egypte, in de Minoïsche cultuur Assyrië en in de tempel van Salomo in Jeruzalem. In de Middeleeuwen werd de Madonna-lelie het symbool voor zuiverheid en onschuld en gewijd aan de maagd Maria, de moeder van Jezus. De lelie verschijnt in de tiende eeuw op munten en vaandels en werd gebruikt door koningen om hun macht aan te tonen. De lelie werd rond de twaalfde eeuw als een heraldisch motief gebruikt om wapenuitrustingen van ridders te versieren en waaruit later de wapens zijn ontstaan. De fleur de lis als een lelie in eenvoudige vorm weergegeven met drie bloemblaadjes. De fleur de lis (of Franse lelie) is een lelie in eenvoudige vorm weergegeven met drie bloemblaadjes. De fleur des lis wordt in de 21ste eeuw nog veel gezien in o.a. familiewapens, wapens van Nederlandse steden en provinciewapens.

Oorsprong van de Madonna-lelie

De Madonna-lelie of witte lelie is een inheemse plant van het Balkanschiereiland in Zuid-Europa en landen uit het Midden-Oosten. De lelie groeit daar in het wild. In Nederland en België zijn het veelal gekweekte tuinplanten en heel zelden is er een verwilderde plant in de natuur te zien.

Twee variëteiten
Van de Madonna-lelie bestaan twee variëteiten met kleinere bloemen en smallere bladeren dan de Madonna-lelie. De:

• Lilium candidum variatie salonikae, een inheemse lelie in Zuidwest-Azië met een langere stengel en meer bloemen dan de Madonna-lelie;
• Lilium candidum variatie cernuum, een inheemse lelie in het Verre Oosten. De lelie heeft puntige bloembladeren en een zwarte steel.

De Madonna-lelie is veel gekweekt

Door de oorspronkelijke Madonna-lelie en hun variëteiten te kruisen, ontstonden nieuwe lelies met de gewenste eigenschappen die het goed doen in Nederland en België. Deze lelies worden hybriden genoemd. De hybriden worden gekweekt door weefselkweek. De schubben van de bollen worden bij weefselkweek in kleine stukjes gesneden en in een steriel laboratorium groeien er plantjes uit.

In de leliesector worden hybridegroepen gebruikt op basis van herkomst en kruisingen tussen de groepen. Hybridegroepen als:

• Aziatische hybriden (Divisie I). Lelies met middelgrote, naar buiten gerichte of rechtopstaande bloemen die vaak niet geuren zoals de Lilium bulbiferum of oranje lelie, vuurlelie en tijgerlelie valt;
• Martagon hybriden (Division II). Een plant met knikkende bloemen en sterk gebogen bloemblaadjes met de bloemblaadjes zoals de Lilium hansonii of Hansons lelie;
• Candidum (Euro-Kaukasische) hybriden (Divisie III). De voornamelijk Europese soorten zoals de Lilium candidum of Madonna-lelie en de Lilium pomponium of tulband lelie;
• American hybriden (Division IV). Dit zijn meestal hogere leliesoorten waaronder de Lilium canadense of de Canada-lelie, wilde gele lelie of weidelelie valt;
• Longiflorum hybriden (Division V). Dit zijn gecultiveerde vormen van deze soort en worden alleen gekweekt voor de bloemen;
• Trompetlelies (Divisie VI), inclusief de Aureliaanse hybriden zoals de o.a. de Lilium henryi of Tiger Lily of Henry’s lily;
• Oriental hybriden (Division VII). Met geurige en grote bloemen die meestal naar buiten zijn gericht, zoals de Lilium speciosum of Japanse lelie;
• Andere hybriden (Divisie VIII) waaronder alle andere tuinhybriden;
• Species (Division IX). Naast alle hybriden bestaat ook een groep lelies die in het wild voorkomen en zich spontaan gekruist hebben.

Verwilderde lelies

Waar lelies als tuinplanten bewust gekweekt en aangeplant werden, bestond er de mogelijkheid dat er in het verleden planten in de natuur terecht zijn gekomen. Lelies die af en toe nog voorkomen in de natuur van Nederland en België zijn de:

• Roggelelie-Lilium bulbiferum;
• Witte lelie-Lilium candidum;
• Turkse lelie-Lilium martagon.

De Madonna-lelie is een ware lelie

De soorten van het geslacht Lilium worden wel de ‘ware lelies’ genoemd of ‘echte lelies’ en hebben grote en opvallende bloemen. De echte lelies of de Candidum hybriden hebben een bol waaruit één stengel met bladeren groeit en in de top één bloem. Andere lelies zoals de daglelie (Hemerocallis) ook familie van de Liliaceae, hebben meerdere bladeren die uit een wortelkluit groeien.

Kenmerk Madonna-lelie

De Madonna-lelie is een bolgewas dat rond juni bloeit. In de geschubde bol worden voedingsstoffen en water opgeslagen en waar de stengel uit de bol komt maakt de bol ook wortels. De stengel is gemiddeld 1,2 meter lang en verschijnt in het voorjaar. De rechtopstaande stengel heeft verspreide vaalgroene lancetvormige bladeren die na de bloei verkleuren en in de herfst verdwijnen om het volgend voorjaar weer terug te komen. Uit de bol groeit een toefje bladeren waarmee de lelie in de winter krachten verzamelt.

Bloemen van de Madonna-lelie en geur

De Madonna-lelie bloeit ongeveer twee tot drie weken met vijf tot tien grote bloemen in trossen of schermen aan het uiteinde van de stengel. De zes bloembladeren van de bloem, zijn acht centimeter groot en zuiver wit. De bloembladeren hebben soms roze gekleurde strepen aan de buitenkant van het bloemblad, zijn klokvormig en licht naar beneden knikkend. De geurende Madonna-lelie verspreidt een heerlijk zoete geur. Niet alle mensen houden echter van de leliegeur of kunnen tegen de geur. Door Madonna-lelies te kruisen bestaan er in 2019 ook geurloze lelie-varianten in de Aziatische hybriden en de Oriëntal hybriden. De dubbelbloemige lelies zijn gekweekt zonder geur én zonder stuifmeel.

Het stuifmeel van de Madonna-lelie

Het stuifmeel (of pollen) vormende deel, de helmknop, zit bovenop de meeldraad en is een onderdeel van de mannelijke bloem. Als het stuifmeel op de stamper van de vrouwelijke bloem valt, die in het midden van de bloem staat, bevrucht het de bloem. Het vele stuifmeel van een rijpe helmknop is bruin/oranje van kleur en valt spontaan op de grond. Niet echt prettig bij snijbloemen want het gevolg is vaak geel of oranjebruine vlekken die niet of erg moeilijk uit het tapijt of kleding verwijderd kunnen worden. Een oplossing is om de helmknoppen te verwijderen met het stuifmeel en de helmdraad en de stijl met stempel te laten staan, voordat ze op de vaas worden gezet. Of om de helmknoppen met haarlak te vernevelen. Toch stuifmeel op de kleding gekregen? Met een stukje plakband voorzichtig deppen zodat het stuifmeel aan de plakkant blijft kleven. Wanneer de bloemen in de tuin zijn uitgebloeid mogen ze verwijderd worden zodat de voedingsstoffen in de bollen blijven zitten. Na de bloei zal zich mogelijk een zaaddoos ontwikkelen waarvan de zaden rijp zijn in de late zomer.

Speciale plantinstructies voor de Madonna-lelie

Wie een Madonna-lelie in de tuin wil moet de bol al laat in de nazomer de bollen planten om het voorjaar erop volgend lelies te hebben. Madonna-lelies houden van een zonnig plekje met op tijd een beetje schaduw. Een goed doorlaatbare, voedselrijke en kalkrijke grond. In de herfst groeien uit de bol van de Madonna-lelies een toefje bladeren waarmee de lelie in de winter krachten verzamelt. Gooi hier in de winter een winterbescherming overheen (bijvoorbeeld snoeimateriaal).

Vermeerdering van de Madonna-lelie

Omdat de grond uitgeput raakt is het nodig om de bol van de Madonna-lelie in de grond om de drie à vier jaar een andere plek te geven. De leliebol heeft, ter hoogte van de stengelwortels, kleine bolletjes met wortels. Deze bolletjes voorzichtig wegnemen en samen met de moederbol op de nieuwe plek planten. Ook kan van de opgegraven bol een aantal schubben afgehaald worden en samen weer in de grond geplaatst worden. Uit de schubben kan een volledig nieuwe geslachtsrijpe plant groeien (vegetatieve vermeerdering). Ook door weefselkweek is het mogelijk om een nieuwe bol van de Madonna-lelie te kweken. Weefselkweek moet echter wel onder steriele omstandigheden gebeuren, zoals in o.a. een laboratorium.

De Madonna-lelie is giftig voor katten

De Madonna-lelies zijn, net als alle lelies van het geslacht Lilium, erg giftig voor katten. De gehele plant, inclusief het stuifmeel en het water waarin de lelies staan, zijn giftig voor de kat. De lelies veroorzaken nierfalen bij de kat en in 2019 is het nog niet bekend welke stof in de plant de vergiftigingsverschijnselen bij katten veroorzaakt. Voor honden zijn lelies niet giftig.

Het leliehaantje en lelies

Het leliehaantje (Lilioceris lilii) is een kever uit de familie van de bladhaantjes en heeft een felrood borststuk, rode dekschilden, zwarte kop, zwarte poten, zwarte antennes en een zwart onderlichaam. Het leliehaantje is de hele lente en zomer te zien op alleen leliesoorten vandaar ook de naam leliehaantje. Het leliehaantje legt de eieren alleen op echte lelies, waaronder de Madonna-lelie. Wanneer de eieren uitkomen vreten de larven, net als het leliehaantje aan de bloemen, bladeren en zaaddozen. De gaten die ontstaan zorgen ervoor dat de lelie niet verder groeit en verschrompeld. Het leliehaantje is gemakkelijk te herkennen en voorzichtig op te pakken met de hand. De eitjes kunnen handmatig weggeveegd worden. Natuurlijke vijanden hebben de leliehaantjes niet.

Symboliek

De serene en pure uitstraling van de Madonna-lelie laat de plant bol staan van de symboliek. Symbool van zuiverheid, maagdelijke reinheid, beminnelijkheid, liefde, maar ook rouw en verlies.