Wolfsmelk, giftig en geheimzinnig

Wolfsmelk is een verzamelnaam voor alle Euphorbiaceae. Ze bevatten alle, zonder uitzondering, melksap dat wit melkachtig en giftig is, soms zelfs dodelijk giftig en daar komt dus ook de naam vandaan. Melk zo gevaarlijk als een wolf.

Wolfsmelk in soorten

In België en Nederland kent men de brede wolfsmelk, de stijve wolfsmelk en het kroontjeskruid, alle eenjarig terwijl de kruisbladwolfsmelk tweejarig is. Voor diegenen die zich in de wolfsmelksoorten willen verdiepen: er is ook nog een amandelwolfsmelk, een moeraswolfsmelk, een zoete wolfsmelk, een cypreswolfsmelk, een zeewolfsmelk, een roedewolfsmelk, een zand-wolfsmelk en een heksenmelk. Al deze wolfsmelk­soorten zijn vaste planten. Men vindt ze dus jaar op jaar weer terug in het wild of in de tuin. Ook in de siertuin zijn vooral Euphorbia characias en variëteiten van Euphorbia amygdaloides populair.

Naast deze inheemse wolfsmelksoorten kennen de meeste mensen wel de zogenaamde kerstster, de Euphorbia pulcherrima die vooral opvalt door de fraaie rood, rose of wit gekleurde schutbladeren rond de bloem. De wolfsmelk­soorten hebben een eigen familie: de wolfsmelkfamilie Euphorbiaceae) waartoe ook het giftige bingelkruid en de eveneens giftige wonderboom (Ricinus) behoren.

Wolfsmelk in vroegere rituelen

Dat planten met wit en giftig of irriterend melksap ook in magische rituelen en heksenzalven gebruikt geweest zijn, hoeft niet te verwonderen. Giftig en opvallend sap heeft altijd tot de verbeelding gesproken. Volgens de oude voorschriften, werd de Eu­phorbia helioscopia het meest toegepast omdat deze plant, die ook wel kroontjeskruid genoemd wordt, nogal veel en vaak voorkomt, tot aan de poolcirkel toe. De wolfsmelksoorten worden in het Latijn Euphorbia ge­noemd en volgens Plinius is deze naam afgeleid van Euphorbius, de lijfarts van koning Juba II, koning van Mauritanië die rond 50 voor Christus leefde. Deze arts nam al proeven met wolfsmelk om te zien op welke wijze deze plant in de geneeskunde gebruikt zou kunnen worden. Een andere verklaring van de naam is dat deze een samenstelling is van de woorden eu = goed en pherbos = voeden. Het gedroogde melksap werd in vroeger eeuwen namelijk ook gebruikt ter genezing van tbc-patiënten Tot een tiental jaren geleden werd onder de naam eu-phorbium nog wel gedroogd melksap in de apotheek gebruikt.

Behalve kroontjeskruid noemt men de plant in ons land ook wel heksenmelk en deze naam spreekt voor zichzelf. Er werd aangenomen dat heksen het melksap inkookten, om er dan adders in te doden en van dit mengsel samen andere heksendranken en zalven te brouwen. Ook de alchemisten gebruikten grote hoeveelheden wolfsmelk, omdat het volgens hen een zilvermakende plant was. Het witte melksap heeft tot deze veronderstelling geleid.

Geneeskrachtig

De naam wolfsmelk die voor alle Euphorbia's gebruikt wordt houdt verband met de branderige, bijtende smaak die even pijnlijk is als de beet van een wolf. De wolfsmelk, bestanddeel van heksenzalven en heksen­dranken, werd ook wel in de volksgeneeskunde gebruikt, zij het uitsluitend uitwendig. Het ingedikte sap werd gebruikt op pleisters die in dier­geneeskunde toegepast werden en het verse sap blijkt een middel te zijn om wratten kwijt te raken. Maar hiervoor moest men volgens de rituele overlevering de plant wel voor zonsopgang plukken onder het uitroepen van 'gaat allen mee, gaat allen mee'.

In de Flora Batava wordt van de moeraswolfsmelk gezegd dat In Rusland wordt het versche Sap, en, by gebrek van het zelve, de gedroogde Wortel, waar op heet water gegoten wordt, als buikzuiverend middel tot byna zes drachmen gebruikt. Deszelfs werking is geweldig, en veroorzaakt braking. Het oefent als op één zyn vermogen uit, zonder krimpingen te verwekken. Men verhaalt, dat hardnekkige tusschenpozende koortsen, verstoppingen der buiks-ingewanden, en andere langdurige ziekten daar door genezen worden. Het lijkt mij duidelijk dat we zeker inwendig zulke planten niet mee gebruiken, blijkbaar durfde men eeuwen geleden wel straffe middelen toepassen om mensen te 'genezen'.