De vorming van het geheugen

Iedereen draagt herinneringen met zich mee. Goede ervaringen, maar ook slechte, maken je de persoon die je bent. Sommige momenten uit je leven staan je nog helder voor de geest, terwijl je vele andere allang weer vergeten bent. Je hersennen bevatten een enorme opslagplaats voor herinneringen... hoe komen ze daar terecht?

Herinneringen op korte en lange termijn

We worden iedere dag overspoeld met informatie. De vele mensen die we zien, gesprekken die we horen, artikelen die we lezen... Veel van wat we tegenkomen, zullen we later niet meer kunnen herinneren. De informatie wordt gefilterd, om ervoor te zorgen dat ons werkgeheugen, wat die informatie meteen verwerkt, niet overbelast raakt. Bovendien heeft de tijdelijke opslagplaats voor deze informatie, het zogenoemde korte termijn geheugen, maar een beperkte capaciteit. Het is dus zaak dat relevante dingen - zoals de vacature voor je droombaan die je in de krant las - in je herinnering blijft, terwijl het bloemetjesshirt van de medepassagier in de bus gerust weer vergeten mag worden.

Hoe vindt dit proces plaats in je hersenen? De eerste verwerking van informatie (werkgeheugen) gebeurt in de neocortex. Dit is het buitenste en tevens grootste gedeelte van de hersenen. Vanuit de neocortex wordt de informatie gefilterd en doorgegeven naar een dieper gelegen hersengebied: de hippocampus. Hier worden je dagelijkse ervaringen opgeslagen in de vorm van korte termijn geheugen. De opslagcapaciteit van de hippocampus is beperkt, en deze vorm van opslag is niet stabiel: herinneringen kunnen gemakkelijk vervangen worden door nieuwe informatie die binnenkomt vanuit de neocortex. Feitjes die je nu nog weet, kun je over een paar dagen alweer vergeten zijn. Om dit te voorkomen, moet de informatie opgeslagen worden in het lange termijn geheugen. Dit proces wordt bewerkstelligd door een informatiestroom vanuit de hippocampus, terug naar de neocortex. Hier krijgen herinneringen een robust, blijvend karakter. Een filteringsproces voorkomt dat onzinnige feitjes van alledag in het lange termijn geheugen terechtkomen. Het is de plaats voor de (jeugd)herinneringen die indruk op je maakten, de mensen die van belang zijn voor je, en de routes naar je werk, familie en vrienden. Desondanks zal er hier en daar een onzinnig feitje in terechtkomen, waarvan je je dan afvraagt: "waarom weet ik dat nou weer?"
De capaciteit van je lange termijn geheugen is praktisch onmetelijk. Je eigen harde schijf doet de beste computerharddisk nog verbleken, en over een "schijfopruiming" zul je je nooit druk hoeven maken.

Geheugenverlies

De capaciteit van de opslag van herinneringen mag dan praktisch oneindig zijn, toch is geheugenverlies geen onbekend fenomeen. Het ontstaat als gevolg van schade aan het geheugensysteem. En aangezien dit systeem uit diverse onderdelen bestaat, kunnen er ook verschillende vormen van geheugenverlies worden onderscheiden.

De meest bekende vorm van geheugenverlies is dementie, in de vorm van de ziekte van Alzheimer. Deze ziekte tast de hippocampus aan. De hersencellen van dit hersengebied sterven af, en in een vergevorderd stadium van de ziekte is er amper nog iets van over. De geheugenproblemen van Alzheimerpatiënten zijn dan ook terug te voeren naar de functie van de hippocampus: de opslag van informatie in het korte termijn geheugen en de vorming van nieuw lange termijn geheugen. Patiënten zijn vergeetachtig: ze vergeten dat ze iets op het gasfornuis aan het bereiden zijn, wat ze met de boodschappen moeten meenemen, wat je ze zojuist verteld hebt, etcetera. Herinneringen van vroeger zijn echter nog intact. In het laatste stadium van de ziekte komt het ook wel voor dat patiënten hun naasten niet meer herkennen. Op dat moment is hun lange termijn geheugen in de neocortex aangedaan.

Geheugenverlies kan ook specifiek betrekking hebben op het lange termijn geheugen. Schade aan de neocortex kan het gevolg zijn van bijvoorbeeld een beroerte of een hoofdtrauma. In het ergste geval kan iemand volkomen vergeten wie hij is en hoe hij heet.

Train je geheugen!

Iedere scholier en student moet eraan geloven: boeken vol feitjes in je hoofd stampen. Hoe moet dat er allemaal in passen, vraagt menigeen zich af. Het past makkelijk, maar de truc is ervoor zorgen dat de informatie in het lange termijn geheugen terecht komt, voordat het weer uit het korte termijn geheugen wordt gewist. Hier nog enkele leertips:

1. Begin ruim van tevoren! De vorming van het lange termijn geheugen is een geleidelijk proces. Het is effectiever om de informatie met kleine beetjes over een langere tijd op je in te laten werken, dan alles er in één nacht in te stampen. Hoewel je korte termijn geheugen je nog wel een voldoende kan opleveren, is de kans klein dat je er op langere termijn nog iets van weet.
2. Herhalen, herhalen, herhalen! Hoe vaker je iets in je korte termijn geheugen stopt, des te groter de kans dat het doorgegeven wordt aan het lange termijn geheugen.
3. Test jezelf! Stel je geheugen op de proef en maak oefenopgaven. Wanneer je een fout maakt, wordt het juiste antwoord des te beter opgeslagen in je hersenen.
4. Slaap voldoende! Neurowetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat de consolidatie, de vorming van het lange termijn geheugen, plaatsvindt tijdens je slaap. Zelfs een kort dutje voorafgaand aan een toets levert al betere prestaties op!