De opbouw van een koraalrif

Wat is koraal nou eigenlijk? Is het een plant of toch een dier? En waar komen koraalriffen voor en hoe komen deze riffen voor? Dit is hier allemaal te vinden!

Wat is koraal?

Koraalriffen zijn kalkafzettingen. Koraal is opgebouwd uit kleine koraalpoliepen die zich terug kunnen trekken in hun skelethuisjes, die zijn opgebouwd uit aragoniet(calcium-carbonaat). Een koraalpoliep bestaat uit een korte buis met aan de onderkant een voetschijf die in of op het kalkskelet zit. Aan de bovenkant hebben ze een mondopening die door tentakels is omgeven. De tentakels hebben netelcellen op zich die pijltjes met weerhaken afvuren waarmee ze plankton verdoven. Hiermee halen ze het voedsel binnen. Koralen horen tot de klasse Anthozoa. Deze klasse onderscheiden we weer in twee onderklassen: de Octocorallia en de hexacorallia. De octocorallia staat voor de acht(octo) tentakels die elke poliep telt. De koralen uit deze groep zijn onder andere de zachte koralen: ze maken geen uitwendig kalkskelet aan. Dit wordt ook wel niet-rifbouwend koraal genoemd. Ze bevatten geen zoöxanthellen en daarom leven ze vooral in dieper water.
De hexacorallia staat voor de zes(hexa) tentakels die een poliep bevat. Dit hoeven niet per sé 6 tentakels te zijn, maar in ieder geval een meervoud daarvan. Dit zijn de koralen die zorgen voor de opbouw van koraalriffen. De rifbouwende koralen zijn koloniekoralen. De poliepen uit de kolonie maken een gezamenlijk, uitwendig kalkskelet aan. Dit doen de poliepen op het skelet van de al overleden poliepen uit diezelfde kolonie. Op deze manier kunnen de koraalriffen groeien, dit gaat niet erg snel, maar het gebeurt wel. Dit wordt ook wel het rifbouwend koraal genoemd. Dit koraal heeft wel zoöxanthellen en leven dus op geringe diepte. Deze soort leeft, door de aanwezigheid van zoöxanthellen, gedeeltelijk op de fotosynthese. Omdat de zoöxanthellen hiervoor licht nodig hebben kunnen ze niet dieper leven. Dan zijn er ook nog de enkelkoralen, dit zijn koralen die uitzonderlijk groeien en een eigen uitwendig kalkskelet hebben.

Riftypen

Je hebt verschillende type riffen, hierdoor is ook de opbouw telkens anders.

De kustriffen(of franjeriffen) groeien aan de rand van continenten en rond eilanden. Kustriffen komen vooral voor in het Caribisch gebied, Zuidoost-Azië, de Rode Zee en rond de Indische Oceaan. Als het water troebel is, komen deze riffen alleen voor op geringe diepte.

Een kustrif is als volgt opgebouwd: Aan de kust heb je een rifdak, dat bij eb boven water uitsteekt. Dit gedeelte bestaat vooral uit steenkoraal. Als je verder gaat heb je een binnenrif. Dit is de lagune/kustkant. Hier groeien de meest kwetsbare soorten van het koraalrif. Weer een stuk verder kom je bij de drop-off, die kilometers de diepte in kunnen gaan. Een drop-off begint met steenkoraal en op grotere dieptes kom je zacht koraal tegen en de gorgones. Bij het buitenrif groeien de sterkere soorten koraal. Hier staan ze bloot aan de stroming. Op riffen, maar ook in diepe grotten, zie je vaak de ruige wouden van doorn- of zwartkoraal, of de lange slierten van zweepkoraal. Dit koraal staat ook wel bekend als sierkoraal. Het skelet van deze koraeln is hoornachtig en buigzaam. Van sommige soorten, vooral uit diep en kouder water, kan het skelet worden gepolijst en bewerkt worden tot een sieraad.

Barrièreriffen ontstaan aan de rand van een continentaal plat of rond gedeeltelijk verzonken eilanden. Ze worden van het vaste land of eiland gescheiden door een brede, diepe lagune. Aan de lagunezijde van de barrière groeien de kwetsbare soorten. Aan de oceaanzijde groeien de sterkere soorten, omdat ze tegen de kracht van de stroming en de hogere golven moeten kunnen. Een wereldberoemd voorbeeld van een barrièrerif is het Groot Barrièrerif bij Australië. Inmiddels is het niet meer echt een barrièrerif, omdat het nu uit een reeks aparte stukken bestaat, die bandriffen worden genoemd. Een barrièrerif is eigenlijk hetzelfde opgebouwd als een kustrif, met één groot verschil. Tussen de kust en het rif is een lagune, deze kan diep of minder diep zijn.

Het derde type is het atolrif. Deze riffen ontstaan meestal als kustriffen rond vulkaaneilanden of bij een onderwater vulkaan. Atolriffen ontstaan als een eiland verzinkt, doordat de zeebodem wegzakt of doordat de zeespiegel stijgt. Het kustrif vormt dan een cirkelvormig barrièrerif, dat door een lagune van het eiland is gescheiden. Als het eiland geheel onder de zeespiegel verdwijnt blijft het rif over. Dit wordt een atol genoemd. De grootte van deze riffen verschilt. Het kan een aantal hectare zijn, maar ook een paar duizend km2. Ook een atolrif is vrijwel hetzelfde opgebouwd als een kustrif. Ook bij een atolrif heb je te maken met een lagune, alleen deze ligt in dit geval in het midden van het atol.

De zones van het rif

In de verschillende delen van het rif leven verschillende gemeenschappen. Op een rif zijn meerdere afgebakende zones die door verschillende milieu-omstandigheden te onderscheiden zijn. Lagunen zijn delen die de kust en het rif scheiden. Ze variëren in diepte en grootte, maar ze hebben meestal een zandige bodem en er heerst een goede getijdebeweging(behalve in gesloten atollen). In lagunen leeft vaak een rijke gemeenschap van planten en dieren die gedijen in zandige habitats, zoals zeegras, zeekomkommers en gravende dieren. Soms komt er helemaal geen koraal voor, maar meestal verspreidt het koraal zich over de lagunebodem en worden ze talrijker naar mate ze dichter bij het rif komen. De diepere, beschutte lagunen bieden voor grote kolonies vertakte koralen een ideale vestigingsplaats. Als het water diep genoeg is groeien er aan de lagunekant verschillende soorten koraal. Dit koraal is meestal minder sterk dan aan de rifkant. Deze genieten hier van de rustige omstandigheden in de beschutte lagune.
Het rifplat is een vrijwel vlak stuk tussen strand en voorrif. Het bestaat uit zand, modder, rotsten, zeegras, zeewier en verspreide koralen. Als er heel laag water is komt dit deel boven water. Bij eb ligt het iets minder dan een meter onder het wateroppervlak. Alleen sterke koralen leven hier. De koralen kunnen zich niet naar boven uitbreiden dus dat moet horizontaal gebeuren. De koralen concurreren elkaar op die manier weg om het beste en grootste stuk te kunnen bemachtigen. De hoeveelheid en verscheidenheid aan koraalsoorten neem in de richting van het rifdak toe. Het rifdak is het hoogst gelegen deel en komt bij eb vrijwel altijd boven het wateroppervlak uit.

Het rifdak bestaat vooral uit steenkoralen, maar als het blootstaat aan zware golfslag kan het ook alleen bestaan uit een korst van kalkwieren.

Het ondiepere deel van de rifhelling is het rijkste gedeelte van het rif. Dit is meestal de optimale diepte voor de koraalgroei. Er is voldoende voedsel aanwezig, er is genoeg licht en er wordt veel zuurstof aangevoerd. Op deze diepte groeien soms uitsteeksels uit het rif en ontstaan zogenaamde ‘richel-en-kanaal’-formaties. De richels zijn dicht begroeid met allerlei soorten koralen en de kanalen vormen diepe, zandige sleuven die door golfslag en getij worden schoongespoeld. Het aantal neemt in de richting van het diepere water af. Op een gegeven moment wordt het gedomineerd door platte, korstvormende koralen die bestand zijn tegen een geringe lichtintensiteit. Nog dieper de drop-off in vind je alleen nog maar octocorallia, die geen licht nodig hebben.
In de buurt van koraalriffen heb je vaak ook de mangroven. Ze komen vooral voor aan de tropische kustlijnen en modderige kusten, waar veel zoet water de zee in stroomt. Mangrovebossen zijn moerassige gebieden en vallen vaak als eerste ten prooi aan kustonginning, omdat het vaak alleen als muggenbroedplaats wordt gezien. Dit is echter geheel onterecht. Het is een kraamkamer van vele verschillende soorten dieren. Jonge vissen kunnen zich hier schuilhouden. Uit onderzoek is gebleken dat sommige soorten een twintig maal zo grote kans hebben om levend op te groeien dan diezelfde jonge vissen op een vrij rif in zee.

In de buurt van koraal kom je ook vaak zeegras tegen. Ook dit is een belangrijk gedeelte van de oceaan, omdat hier ook verschillende diersoorten voorkomen die je niet ziet in andere delen van de oceaan. Er zijn zeeëgels, papegaaivissen, doktersvissen, schildpadden en doejongs die zeegras op hun menu hebben staan. Dood zeegras is weer voedsel voor krabben en zeekomkommers. Het dode zeegras heeft er dan meestal al een lange reis opzitten.

Mangroven en zeegras zijn niet alleen belangrijk voor de levensgemeenschap op het rif, maar ook andersom. De riffen beschermen hen tegen golfslag, ze produceren een deel van het sediment voor de modderige habitats van mangroven en vormen de zanderige bedden waarin zeegras goed kan wortelen. Mangroven en zeegrasbedden vangen op hun beurt weer sediment op van het land en beschermen het rif zo tegen mogelijke schade. Hiervandaan stromen ook verschillende dode dieren en planten naar het rif, die stikstof en andere voedingstoffen bevatten. Deze worden weer opgegeten door de rifbewoners.

Waar komen koraalriffen voor?

Koraalriffen groeien alleen in warme, ondiepe tropische zeeën. De temperatuur van het water is belangrijk voor de groei van de riffen. Het optimum moet tussen de 26 en 27 graden liggen. Koude stromingen verhinderen rifgroei, vandaar dat er vrijwel geen koraalriffen zijn aan de westkust van Afrika en aan de Amerikaanse westkust. Oceaanstromingen en de levensduur van de larven is ook een belangrijke factor. Er zijn larven die zich al binnen enkele uren na hun ontstaan vastzetten. Het afzetgebied van dit koraal is meestal klein. Tenzij dit koraal zich vastzet aan drijvende voorwerpen zoals drijvend hout. Als dit hout uiteindelijk aan de andere kant van de wereld strand en het koraal zich daar weet voort te planten is er wel een groot afzetgebied van het koraal.

Indonesië bevindt zich in een gunstige positie op aarde. Daar heb je elk jaar de moesson en dus draait de stroming daar om. Het afzetgebied is daardoor heel groot en een heel groot gebied is daar dus begroeid met koraal. Koralen zijn niet alleen hiervan afhankelijk, ze zijn ook afhankelijk van regenval en rivieren. Koralen groeien niet bij riviermondingen, omdat ze dan te lang worden blootgesteld aan zoetwater. Zoetwater is heel gevaarlijk voor riffen en ondiepe riffen overleven de ernstige regenval in het regenseizoen niet. Ook donkere, diepe wateren, modderige habitats en sterke golfslag zijn ongunstig voor de groei van koraal. In gebieden met deze omstandigheden ontstaan vaak wel gemeenschappen, maar dit koraal is niet in staat een echt rif te gaan vormen. Ook is het ongunstig voor de groei als land snel wegzakt. Koraal groeit niet snel en door de snelle wegzakking heeft het dan geen tijd zich te kunnen vestigen.