Regulatie van de bloeddruk

De meeste bezoekjes aan de huisarts gaan gepaard met het meten van de bloeddruk. Als de waarde te hoog of te laag blijkt te zijn, kan dit aanleiding geven tot het voorschrijven van medicatie. Een abnormale waarde geeft namelijk een verhoogd risico op gezondheidsschade. Verschillende afwijkende condities van het hart- en vaatstelsel kunnen ten grondslag liggen aan een ongezonde bloeddrukwaarde.

Inhoud

• Definitie van de bloeddruk
• Het regulatiesysteem
• Falen van het regulatiesysteem

Definitie van de bloeddruk

In bloedvaten heerst een bepaalde druk, ofwel een kracht die door het bloed op de omringende vaatwanden wordt uitgeoefend. Deze druk wordt veroorzaakt door de kracht waarmee het hart het bloed in de aorta perst. De bloeddruk heeft dan ook een pulserend karakter: bij iedere hartslag is er een "golf" van bloed die een verhoging veroorzaakt (de systolische bloeddruk of bovendruk), waarna de druk weer terugkeert naar een rustwaarde (diastolische bloeddruk of onderdruk).

De bloeddruk is niet overal hetzelfde. Het bloed wordt het eerste gepompt in de grote arteriën, zoals de aorta en de eerste aftakkingen hiervan; deze bloedvaten krijgen de grootste druk te verduren en hebben dientengevolge ook een dikke, sterke wand. De elastische vaatwanden zorgen voor demping van de bloeddruk, waardoor de volgende vaatvertakkingen kunnen volstaan met een dunnere wand. In weefsels bevinden zich de kleinste bloedvaatjes, de zogenoemde haarvaten. Deze vaatjes zijn "lek"; de residuele bloeddruk zorgt voor de uittrede van bloed naar het weefsel. Het vaatbed gaat hier over in het veneuze stelsel, dat bestaat uit bloedvaten die het bloed terug transporteren naar het hart. In de venen is de bloeddruk zodanig laag dat deze niet langer het bloed kan voortdrijven. Samendrukking van de venen, bijvoorbeeld door de activiteit van naburige spieren, zorgt ervoor dat het veneuze bloed verder stroomt, waarbij kleppen in het bloedvat ervoor zorgen dat het bloed maar één richting op kan gaan (naar het hart).


Om een uitspraak te kunnen doen over het wel of niet normaal zijn van een bloeddrukwaarde, is het dus belangrijk te weten waar in het lichaam die bloeddruk is gemeten. Om deze reden is ervoor gekozen om in de medische praktijk standaard te meten aan de bovenarm. Tijdens een bloeddrukmeting stelt een arts de systolische bloeddruk en de diastolische bloeddruk vast. Meestal worden deze (uiterste) waarden vergeleken met hun respectievelijke referentiewaarden, echter het is ook mogelijk om hiermee de gemiddelde bloeddruk te berekenen. De mean arterial pressure (MAP) volgt uit de systolische en diastolische bloeddruk, volgens de formule:

MAP = diastolische bloeddruk + 1/3 * (systolische bloeddruk - diastolische bloeddruk)

Een bloeddruk van 120/80 mmHg wordt in het algemeen als streefwaarde gehanteerd, hoewel er aanwijzingen zijn dat een bovendruk van minder dan 120 mmHg eigenlijk wenselijker is.

Het regulatiesysteem

Het waarborgen van een wenselijke bloeddruk is van groot belang. De bloeddruk moet hoog genoeg zijn om de uittrede van bloedplasma mogelijk te maken. Immers, dit zorgt ervoor dat de weefsels worden voorzien van zuurstof en nutriënten, wat essentieel is voor het kunnen functioneren van de organen. De bloeddruk mag dus niet te laag zijn (hypotensie), maar een te hoge bloeddruk (hypertensie) brengt eveneens risico's met zich mee. Wanneer het bloed teveel druk uitoefent op de vaatwanden, kunnen deze schade oplopen. Dit kan leiden tot atherosclerose, een proces waarbij er een verdikking van de vaatwand ontstaat, waardoor het vat vernauwt. Wanneer de vernauwing de doorstroming van bloed te sterk hindert, kan het achterliggende weefsel niet voldoende van zuurstof worden voorzien. Het weefsel zal daardoor afsterven, wat we wel aanduiden met de term infarct. Een ander risico van een verhoogde bloeddruk, is het scheuren van kleine bloedvaatjes onder de grote druk. Op deze wijze ontstaat een hersenbloeding.

Het lichaam beschikt over een ingewikkeld systeem waarmee de bloeddruk wordt gereguleerd. Constant wordt de bloeddrukwaarde gepeild, zodat afwijkingen direct kunnen worden gecorrigeerd. Dit systeem kan worden beschreven aan de hand van de systeemtheorie, in termen van sensor, comparator en effector.

De sensor

In de vaatwanden van de aorta en de arteria caroticus (slagader die het bloed richting de hersenen voert) bevinden zich rekgevoelige lichaampjes die de druk waarnemen: baroreceptoren. Als reactie op deze druk geven zij een elektrisch signaal af naar de hersenen. Bij een verhoogde bloeddruk neemt de frequentie van dit signaal toe, terwijl er bij een verlaagde bloeddruk een frequentie-afname is.

De comparator

In de hersenen wordt de bloeddrukwaarde vergeleken met de streefwaarde. In geval van een afwijkende waarde, wordt een compensatiemechanisme in gang gezet. Twee hersengebieden zijn betrokken bij de aansturing hiervan: de hypothalamus en het cardiovasculaire controlecentrum.

Effectoren

Indien de afwijkende bloeddruk gepaard gaat met een afwijkend bloedvolume (ofwel: een teveel of tekort aan bloed is de oorzaak van de afwijkende bloeddruk), produceert de hypothalamus meer of minder van het anti-diuretisch hormoon (ADH). Dit hormoon stuurt de vochtregulatie van de nieren aan: hoe meer ADH, des te meer vocht er wordt vastgehouden in het lichaam.

Directe correctie van een verhoogde of verlaagde bloeddruk vindt via het cardiovasculaire controlecentrum plaats. Dit zorgt via zenuwbanen voor een verhoging van de bloeddruk door het stimuleren van de hartfrequentie en de kracht waarmee het hart samentrekt (en daarmee het slagvolume van het hart). Deze twee effecten leiden tezamen tot een verhoogde cardiac output: de hoeveelheid bloed die door het hart per tijdseenheid in het vaatstelsel wordt gepompt. Hoe hoger de cardiac output, des te hoger de bloeddruk. Verlaging van de bloeddruk wordt bereikt door de hartfrequentie en het slagvolume juist te remmen. Ook grijpt het cardiovasculaire controlecentrum aan op de weerstand van de arteriolen: bloedvaten die hun diameter kunnen aanpassen. Verhoging van de vaatweerstand (ook wel: perifere weerstand) wordt bereikt door constrictie van deze vaten, wat een verhoging van de bloeddruk geeft. Vaatverwijding brengt een bloeddrukverlaging teweeg. Deze twee grootheden, cardiac output en perifere weerstand, vormen een tweede manier om de MAP te berekenen:

MAP = cardiac output * perifere weerstand

Falen van het regulatiesysteem

Ondanks het vernuftige interne regulatiesysteem hebben veel mensen te kampen met een chronische verhoogde of verlaagde bloeddruk. Er is dan sprake van een bloeddrukbeïnvloedende toestand waarvoor niet geheel gecompenseerd kan worden. Te denken valt aan een verminderde kwaliteit van vaatwanden bij ouderen, waardoor er minder vaatconstrictie bereikt kan worden. Anderzijds leidt overmatige zoutconsumptie tot het vasthouden van vocht (om de zoutconcentratie van het bloed op peil te houden), wat resulteert in een verhoogde bloeddruk. Een ander voorbeeld is de consumptie van cafeïne, een stof die stimulerend werkt op het hart en daarmee een verhoging van de bloeddruk teweegbrengt. Ook bloeddrukverlagende medicijnen imiteren de werking van het cardiovasculaire controlecentrum, maar deze hebben juist een remmend effect.

Een extreem voorbeeld van een situatie waarin het regulatiesysteem de grip op de bloeddruk verliest, is in het geval van shock. Een shocktoestand kan worden veroorzaakt door bloedvergiftiging, waarbij toxische stoffen in het bloed een gegeneraliseerde, zeer sterke immuunreactie uitlokken. De stoffen die hierbij vrijkomen leiden tot het verwijden en een verhoogde doorlaatbaarheid van bloedvatwanden door heel het lichaam, waardoor de vaatweerstand afneemt en een grote hoeveelheid bloedplasma uit het vaatstelsel treedt. Dit geeft een drastische verlaging van de bloeddruk, wat resulteert in een insufficiënte bloedvoorziening naar de organen. Er zal orgaanfalen optreden, wat een dodelijke afloop heeft indien het niet snel genoeg onder controle kan worden gekregen.

Lees verder

• De glucosehuishouding
• Biologie van de menstruatiecyclus
• Regulatie van de lichaamstemperatuur
• Regulatie van honger en dorst