Kamille, botanisch en farmacologisch bekeken

Echte kamille staat zonder meer in de top tien van de meest gebruikte medicinale planten. De verwante Roomse kamille met dubbele bloemen werd vroeger veel, maar wordt op dit moment veel minder gebruikt. Botanische en farmacologische informatie over deze twee soorten kamille.

Matricaria recutita L. / Echte kamille

De wat nuchtere botanische beschrijving van dit eenjarig akkeronkruid klinkt zo 'Lintbloemen bijna altijd aanwezig, wit. Hoofdjes tamelijk lang gesteeld. Buisbloemen 5-tandig. Nootjes zonder olieklieren; pappus ontbrekend. Bladen in lange lijnvormige slippen gedeeld, de middennerf slechts weinig breder dan de grotere zijslippen. Plant meestal met vrij sterke geur'.

Oorspronkelijk voorkomend in Zuid- en Oost-Europa en Voor-Azië heeft de plant zich later over heel Europa verspreid, naar het oosten tot India en China en via graantransporten ook naar Noord-Amerika en Australië. Echte kamille wordt vaak gevonden op bouwland, aan de kant van wegen en op ruderale plaatsen. Voor het gebruik als geneeskruid wordt de plant nog wel in het wild verzameld, maar tegenwoordig steeds meer gekweekt. Men kan dan via selectie planten verkrijgen, die een hoge opbrengst aan vluchtige olie geven. Zo zijn bijvoorbeeld tetraploïde (2n=36) rassen gekweekt met grote bloemhoofdjes.

Belangrijke landen van herkomst zijn de Balkanlanden, Egypte en Argentinië. Er wordt nog weinig met de hand geoogst, maar steeds meer met plukmachines. Per seizoen kan meerdere keren van een veld worden geoogst. Er wordt geoogst als de planten in volle bloei staan, omdat dan het hoogste gehalte aan vluchtige olie met een hoog percentage werkzame bestanddelen wordt gevonden.
Verschillende ecologische factoren, zoals licht, temperatuur en bodemgesteldheid, kunnen van invloed zijn op het vluchtige-oliegehalte en de samenstelling ervan. Bij bewaren loopt het vluchtige-oliegehalte van kamille terug. Na 1 jaar bewaren bij kamertemperatuur wordt ongeveer 25% minder vluchtige olie gevonden.

Bij de inzameling in het wild moet worden gelet op verwisseling met andere, er op gelijkende composieten als Anthemis arvensis L., valse kamille; Anthemis cotula L., stinkende kamille (beide voorzien van stroschubben en een gevulde bloembodem). Ook Matricaria maritima L., zeekamille; Matricaria perforata L. [M. inodora L. = Tripleurospermum inodorum (L.) Schultz Bip.], de reukloze kamille, waarvan de bloemen een pappus hebben (ook deze beide soorten hebben een gevulde bloembodem en geuren niet). Verder is er ook nog Matricaria discoidea DC = M. suaveolens Buch], de schijfkamille (een soort zonder lintbloemen, met gele vier-tandige buisbloemen; deze plant geurt wel en heeft ook een holle bloembodem zoals de echte kamille, maar geen witte lintbloemen. Al deze mogelijke planten leveren een vluchtige olie zonder azuleen, een van de werkzame stoffen van kamille.

Anthemis nobilis / Chamaemelum nobile / Roomse kamille

In het wild komt roomse kamille voor in Zuid- en West-Europa en in Noord-Afrika. De gekweekte vorm met gevulde bloemhoofdjes wordt voornamelijk als geneeskruid gebruikt. Cultures werden vroeger gevonden in Engeland (Surrey) en België (Henegouwen) en nu hoofdzakelijk nog in Frankrijk (Anjou), Italië (Piemont), Noord-Amerika en Argentinië.
Het oogsten moet even voor de volle bloei gebeuren, omdat dan het gehalte aan vluchtige olie het hoogste is. Van een veld kan per seizoen ongeveer vijf keer worden geplukt. Er wordt geoogst bij droog weer omdat onder invloed van vocht de bloemhoofdjes bruin worden. Laruelle (1959) vond bij deze bloemen echter een even hoog vluchtige-oliegehalte als bij de witte bloemen. Toch schijnen de gedroogde bloemen met een witte kleur beter houdbaar te zijn dan de bruin gekleurde (WICHTL 19793). Bij de gekweekte soort kan verwisseling optreden met de bloemhoofdjes van Tanacethum parthenium L. Bernh. of Moederkruid. Deze hebben een kleinere diameter, terwijl de stroschubben ontbreken.

Farmacologische werkzame stoffen in Matricaria

Naast het antiflogistisch werkende chamazuleen moet (-)-a-bisabolol als één van de belangrijkste werkzame bestanddelen worden beschouwd. Zijn antiflogistische werking is sterker dan die van (+)-a-bisabolol en de bisabololoxiden. Verder heeft (-)-a-bisabolol een beschermende werking tegen het ontstaan van maagzweren en bezit het, evenals de spiro-ethers, ook antibacteriële en antimycotische (schimmeldodende) eigenschappen. Chamazuleen heeft ook een antimycotische werking, echter veel zwakker dan die van (-)-a-bisabolol.
De flavonderivaten, in het bijzonder de agluconen apigenine, luteoline, patuletine en quercetine en de apigenine-monoglycosiden, werken musculotroop-spasmolytisch. Apigenine heeft zelfs een driemaal sterkere werking dan papaverine. Niet alleen deze hydrofiele verbindingen maar ook de bestanddelen van de vluchtige olie, in het bijzonder chamazuleen, (—)-a-bisobolol, de bisabololoxiden A en B en de spiro-ethers leveren een niet te verwaarlozen bijdrage tot de spasmolytische werking. (-)-a-Bisabolol bijvoorbeeld heeft een even sterke spasmolytische werking als papaverine. Vergeleken met de flavonderivaten is de spasmolytische werking van de cumarinen zeer gering.

De geneeskrachtige werking van de echte kamille berust dus niet op de aanwezigheid van één stof, maar op een complex van verschillende verbindingen met verschillende structuren. Omdat, zoals reeds hierboven werd vermeld, de gehaltes van de verschillende werkzame bestanddelen vooral in de vluchtige olie sterk kunnen variëren, zal men bij het maken van extracten en daaruit bereide spécialités dus op de samenstelling moeten letten.