nieuws uitgelicht

Stikstofcrisis uitgelegd: stikstofregels en noodmaatregelen

Eind 2019 en begin 2020 ging het in het nieuws vaak over de stikstofproblematiek. Natuurorganisaties en wetenschappers slaan alarm over de toenemende stikstofuitstoot. De boeren gaan massaal de wegen op om te demonstreren tegen het stikstofbeleid. Wat is er precies aan de hand? Waar gaat de stikstofcrisis over en welke noodmaatregelen worden er genomen?

• Stikstof: wat is het en waarom is het schadelijk?
• Stikstof-uitstoot
• De regels m.b.t. stikstof
• De stikstofcrisis
• Noodmaatregelen

Stikstof: wat is het en waarom is het schadelijk?

Stikstof is een element (N) en komt vaak voor in gasvorm. Het zit in de lucht, in de grond en in het water. Het komt vaak voor in de vorm van ammoniak (NH4) en stikstofoxiden (NOx). Stikstof is nodig voor de natuur en heeft een eigen stikstofkringloop van opname en afbraak. Het is wel belangrijk dat deze kringloop niet verstoord wordt, want dit kan zorgen voor een verstoring van de natuurlijke processen. Niet alle planten kunnen bijvoorbeeld tegen heel veel stikstof in de bodem, en ook voor sommige diersoorten die afhankelijk van die planten zijn kan te veel stikstof een probleem zijn. Stikstof is dan ook vooral schadelijk als er te veel vrijkomt in (de buurt van) kwetsbare natuurgebieden. Te veel stikstof kan zorgen voor een lagere biodiversiteit, eutrofiëring en verzuring.

Stikstof-uitstoot

Stikstof komt in de atmosfeer vrij door de verbranding in bijvoorbeeld automotoren, hierbij worden stikstofoxiden uitgestoten. Ammoniak komt vooral vrij uit mest en urine van vee. Begrijpelijk is dan ook dat de veehouderij en landbouw te maken hebben met de stikstofcrisis omdat deze sectoren een groot deel van de stikstof uitstoten (de landbouw was verantwoordelijk voor 46% van de stikstofuitstoot in 2019), in vergelijking: wegverkeer is verantwoordelijk voor 6% van de stikstofuitstoot.

De regels m.b.t. stikstof

Vanuit de Europese Commissie worden er normen gesteld aan de hoeveelheid stikstof die een land mag uitstoten. De Europese Nitraatrichtlijn (1991) en de nationale emissieplafonds (2001) zijn opgesteld om de stikstofcrisis aan te pakken zodat de uitstoot niet uit de hand loopt. Er zijn gedetailleerde normen gesteld aan de uitstoot, vaak ook per soort gebied. In natuurgebieden mag bijvoorbeeld niet meer stikstof neerslaan dan de kritische depositiewaarde per jaar (KDW). De KDW verschilt per type natuurgebied. Al sinds de jaren 80 worden er pogingen gedaan om de stikstofdepositie terug te dringen, maar dit bleek nog niet voldoende. Door de intensivering van de landbouw en het toenemen van het verkeer wordt er steeds meer stikstof uitgestoten, en dit vraagt om een regeling. In 2015 werd het PAS (programma aanpak stikstof) in werking gezet. Hiervoor was het vereist om een vergunning aan te vragen als er bijvoorbeeld gebouwd werd in de buurt van Natura-2000 (beschermde en vaak kwetsbare natuurgebieden). Door de PAS-regeling werden er grenswaarden gesteld waarbij er soms niet direct gecompenseerd hoefde te worden voor de stikstofuitstoot. Het werd dus vaker mogelijk om tijdelijk een bouwproject uit te voeren zonder veel natuuronderzoek. Bij de start van de PAS-regeling werd er al kritiek geleverd over de gang van zaken, en ook in 2019 bleek weer hoe deze regeling tekort schiet als het gaat om de stikstofproblematiek.

De stikstofcrisis

Het TNO (Nederlandse organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek) maakte in oktober 2019 bekend dat Nederland per hectare de meeste stikstof uitstoot binnen Europa. Nederland overschrijdt de stikstofnormen, en er wordt nog te weinig aan gedaan. Ook liepen er veel rechtszaken tegen de PAS-regeling, vanuit verschillende milieuorganisaties. Er werd besloten dat veel bouwprojecten niet door konden gaan (zoals vliegveld Lelystad, maar ook huizen). In totaal zouden dit 18.000 projecten zijn. Dit is slecht voor de bouwsector en mensen dreigden hun banen te verliezen. Deze crisis werd nog erger door de (tijdelijk) strengere PFAS-normen: deze schadelijke stof mag niet meer verplaatst worden wanneer de concentratie 0,1 microgram per kilo grond of hoger is. Dit zorgde ook voor een bouwstop op vele projecten. Er werd dan ook geprotesteerd door de bouwsector (30 oktober 2019) georganiseerd door de organisatie Grond in Verzet.

Maar de bouwers waren niet de enige die protesteerden, ook de boeren gingen massaal naar het malieveld. Er dreigde namelijk een halvering van de veestapel en andere maatregelen om de stikstofuitstoot te verminderen. Op 1 oktober werd er een boerenprotest op het malieveld in Den Haag georganiseerd, wat voor veel verkeersoverlast zorgde. Ook daarna werden er nog veel protesten gehouden, waarbij boeren met trekkers wegen blokkeerden. In Groningen werd op 14 oktober de deur van het stadhuis met een trekker geramd. Onder druk van deze protesten werden in veel provincies de extra stikstofmaatregelen teruggetrokken, dit gebeurde in Drenthe, Friesland, Gelderland en Overijsel. In Groningen en Noord-Brabant gaf de provincie niet toe aan de druk vanuit de boeren.

Noodmaatregelen

De stikstofcrisis vraagt om een geïntegreerde en goede oplossing, maar om tijdelijk de uitstoot wat te beperken zodat op korte termijn cruciale projecten (zoals de woningbouw om het tekort aan woningen tegen te gaan) kunnen doorgaan zijn er op 12 november 2019 noodmaatregelen bekend gemaakt vanuit het kabinet.

• De maximale snelheid op snelwegen wordt verlaagd tot 100 km/uur. Van 6 uur 's ochtends tot 7 uur 's avonds mag er niet harder dan 100 km/uur gereden worden. Buiten deze tijden worden de oude limieten gehandhaafd.
• Er wordt 250 miljoen euro gereserveerd voor grote projecten m.b.t. kust- en water- wegenbescherming (bijvoorbeeld om dijken te versterken als dat nodig is), waarbij ook wordt gecompenseerd voor de uitstoot.
• Er wordt onderzocht of er misschien minder gebieden de naam Natura-2000 gebied moeten houden, wanneer er minder beschermde natuurgebieden zijn worden de grensdepositiewaardes minder snel overschreden.
• Minder eiwit in het veevoer, wat kan zorgen voor minder ammoniakuitstoot van de mest.
• Het wordt voor boeren aantrekkelijk gemaakt om met hun bedrijf te stoppen. Varkenshouders kunnen worden gecompenseerd. Hier was eerder al 180 miljoen euro voor gereserveerd.