Schaliegas – aardgas in schalies

Schaliegas is aardgas dat in schalies zit opgesloten, in kleisteenlagen in de ondergrond. De winning van schaliegas is een onderwerp dat veel in het nieuws is en tot heftige discussies leidt. Groot bezwaar van het winningsproces is het gebruik van chemicaliën die in het drinkwater kunnen komen. De schaliegaswinning is door de chemicaliën die erbij gebruikt worden ziekmakend. Nederland heeft na een lange discussie besloten tot 2023 geen schaliegas te gaan winnen.

Kleisteenlagen met aardgas

• Schaliegas en gaswinning
• Boren naar schaliegas houdende laag
• Kraken en fracking
• Chemisch proces en uv-behandeling
• Aardgas in Groningen-gasveld
• Wereldwijd
• Incidenten met schaligasboringen
• Tegen-argumenten
• Ziekmakende gaswinning
• Opsporingsvergunning
• Protest
• Splijtzwam en discussie
• Tot 2023 geen schaliegaswinning in Nederland

Schaliegas en gaswinning

Schaliegas zit in kleisteenlagen in de ondergrond en uit onderzoek is gebleken dat onder Nederland veel schaliegas zit. De schalies liggen in Nederland op ongeveer twee kilometer diepte. De 'gewone' aardgaswinning haalt aardgas uit zandsteenlagen, zoals die onder de Waddenzee en in Groningen. Schaliegas is lastiger te winnen omdat het gesteente compacter is en weinig doorlaatbaar. Het vraagt dan ook een andere winningstechniek. Die technieken ontwikkelden en zijn in het begin van de 21ste eeuw zodanig verbeterd, dat winning van schaliegas rendabel kan worden.

Cuadrilla

Bedrijven, zoals het Britse bedrijf Cuadrilla, wil in Nederland graag naar schaliegas boren, maar het feit dat het kan en dat het winstgevend kan zijn betekent niet dat het ook moet. Er ontstaat een levendige discussie over het al dan niet boren met deze techniek met als slotsom dat het Nederlandse kabinet besluit tot 2023 schaliegasboren niet toe te staan. Wat houdt boren naar schaliegas in en waarom is er zoveel discussie over?

Boren naar schaliegas houdende laag

In de 20ste eeuw werd voornamelijk verticaal naar gas geboord. In de loop der jaren is een techniek ontwikkeld waarbij ook horizontaal geboord kan worden. Dat kan twee tot drie kilometer diep. Voor winning van schaliegas wordt eerst verticaal geboord tot een diepte van 1,5 tot 4 kilometer. Daarna gaat de boor in horizontale richting. Het contact met de schaliegashoudende laag wordt met deze boortechniek vergroot, zodat er meer gas geproduceerd kan worden.

Posidonia Schalie
Het gas zit in het gesteente van de Posidonia Schalie uit de Jura. Deze laag ligt in het Zuid-Duitse Dotternhausen aan de oppervlakte en onder Nederland in een diepere laag. De Posidonia Schalie formatie komt voornamelijk voor in het westen en midden van Nederland.

Epen Formatie

Behalve de Posidonia Schalie is de 320 miljoen jaar oude Epen Formatie uit het Carboon geschikt voor schaliegaswinning.

Kraken en fracking

Een techniek die veel bij de productie van schaliegas wordt gebruikt is het kraken van het gashoudende gesteente. Dit wordt ook wel fracking genoemd. Onder hoge druk wordt er water en zand in de steenlaag gespoten, waardoor het gesteente breekt. In het water zitten chemicaliën die er voor zorgen dat het zand doordringt in de breukjes van het gesteente. De zandkorrels houden als het ware de breukjes daarna open. De combinatie van horizontaal boren en kraken heeft de productie danig verhoogd. Sinds 1988 zijn er in Nederland op land en in zee meer dan 200 boringen gekraakt. Dit ging echter niet om schaliegas.

Chemisch proces en uv-behandeling

In het proces worden veel chemicaliën gebruikt. Welke dat zijn verschilt per producent. Daarvoor bestaat geen vast recept en wat er gebruikt wordt hangt af van de lokale omstandigheden. Er staan de bedrijven tientallen verschillende chemicaliën ter beschikking, afhankelijk van de omstandigheden. Ook worden er bacteriën en uv-behandelingen ingezet.

Aardgas in Groningen-gasveld

De gasproductie uit de kleinere Nederlandse velden zal afnemen en het Groningen-gasveld is rond 2030 grotendeels leeg. Nederland moet dan overgaan tot import van aardgas en zal afhankelijk zijn van de leveranciers, of Nederland vindt duurzame alternatieven voor het fossiele gas.

Aardgasbaten

Het staatsinkomen uit aardgasbaten zal dalen. In 2010 verdiende Nederland daar rond de 10 miljard euro mee, in 2013 was dat het recordbedrag van 15 miljard en door spaarzamer winnen vanwege het aardbevingsgevaar in Groningen zijn de baten in 2015 gedaald naar 5,4 miljard. In 2016 zijn de aardgasbaten naar een historisch dieptepunt gedaald tot 2,4 miljard euro, de laagste opbrengst sinds 1975.

Energieonafhankelijk

Vanwege het afnemen van de gasproductie wordt productie van schaliegas overwogen. Nederland kan dan zijn energieonafhankelijke positie versterken en het levert energie en inkomsten op. Schattingen wijzen op een winbare hoeveelheid schaliegas in de Nederlandse bodem van 200 tot 500 miljard kubieke meter gas. Of dit winbaar is hangt af van de gebruikte technieken.

Wereldwijd

Op diverse plekken in de wereld wordt naar schaliegas geboord: in Amerika, Australië, Canada, China, Engeland, Duitsland en in Polen. In diverse andere landen wordt nagedacht over het uitvoeren van schaliegasboringen, al worden er ook de protesten gehoord. Italië vindt het winnen van schaliegas bijvoorbeeld te gevaarlijk en verbiedt het in 2014.

Incidenten met schaligasboringen

Wereldwijd vonden er tienduizenden productieboringen plaats. De meeste daarvan verliepen zonder noemenswaardige problemen, maar er liep ook wel eens iets fout. De ervaringen in Amerika vormen een waarschuwing voor deze productiewijze.

• Er werden voorschriften en richtlijnen genegeerd;
• boorvloeistof kwam in rivieren en het drinkwater terecht;
• er waren aardbevingen als gevolg van fracking;
• er ontstonden breuken in de ondergrond waardoor gas in aanraking kwam met de drinkwaterhoudende laag;
• het landschap werd vernietigd door de installaties;
• er kwam methaan vrij dat een schadelijk broeikasgas is.

Tegen-argumenten

TNO bracht samen met alle belanghebbenden de voor- en tegenargumenten over schaliegaswinning in kaart. Belangrijk politiek argument tegen de winning is dat investering in schaliegas de overgang naar duurzame energie vertraagt en de horizon vervuilt. Grootste tegenargumenten zijn:

• Er zijn enorme hoeveelheden water en chemicaliën nodig;
• groot risico's voor het milieu, het klimaat en de veiligheid;
• de baten zijn gering;
• de productie kost veel energie;
• kans op blow-out;
• er gaat overheidssubsidie naar een omstreden bedrijfstak.

Opsporingsvergunning

Er waren diverse bedrijven die aangaven te willen gaan boren en de Rijksoverheid gaf in 2013 een aantal opsporingsvergunningen af. Winningsvergunningen zijn niet afgegeven.
Een opsporingsvergunning werd afgegeven voor:

• Brabant – voor schaliegas en -olie;
• Noordoostpolder – voor schalie- en steenkoolgas;
• De Peel – voor steenkoolgas.

Protest

Devies van de tegenstanders van schaliegaswinning is om te investeren in duurzame energie en zuiniger om te gaan met de bestaande gasvoorraden. Gemeenten en provincies roeren zich en proclameren een Schaliegasvrije Gemeente dan wel Provincie te zijn, in de Tweede Kamer is discussie en hoogleraren spreken zich uit tegen schaliegaswinning.

Boxtel

Cuadrilla had in 2015 zijn oog laten vallen op het Noord-Brabantse Boxtel. De gemeente verzet zich en er werd van ministerswege een onderzoek ingesteld. De aanboorbare laag bevindt zich onder Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant, oosten van het land, Friesland (oostelijk van Leeuwarden en aan de Waddenkust) en oost-Groningen.

Schaliegasvrije gemeente

Op 5 maart 2012 roept de gemeenteraad van Boxtel als eerste gemeente verdere boringen een halt toe door de gemeente uit te roepen als Schaliegasvrije Gemeente. Vele Nederlandse gemeenten volgen daarna met een soortgelijk besluit. Eind 2014 zijn er al 223 gemeenten die schaliegasvrij willen blijven. Dat is meer dan de helft van alle gemeenten die Nederland telt (388 per 1 januari 2017).

Schaliegasvrije Provincie

In juni 2014 ondertekende de provincie Fryslân een manifest tegen (proef)boringen naar schaliegas in Nederland. De provincie gaat ook een regionale samenwerking aan met overheden. De samenwerking is erop gericht om schaliegasboringen te voorkomen. De gemeenten Noordoostpolder en Boxtel namen het initiatief tot het manifest en vroegen de regionale overheden om het te ondertekenen. Uiteindelijke doel is om heel Nederland schaliegasvrij te verklaren. De VNG, de regering en de Tweede Kamer krijgen het manifest aangeboden. In september 2013 roept Fryslân haar provincie uit tot schaliegasvrije provincie. De ondertekening van het manifest maakt het officieel. Eind 2014 zijn er tien provicies die zich hebben uitgeroepen tot Schaliegasvrije Provincie.

Splijtzwam en discussie

De schaliegasdiscussie splijt de natie. Het ministerie van Economische Zaken deed eind 2012 / begin 2013 onderzoek naar de risico's en gevolgen van winning van schaliegas. De presentatie aan de Klankbordgroep – eind juni 2013 - zorgde voor commotie. Diverse deelnemers aan de klankbordgroep stapten op nadat ze werden verplicht een geheimhoudingsverklaring te ondertekenen. Het incident sloeg de hoop neer op een onafhankelijk onderzoek en een rapport dat voor iedereen inzichtelijk zou moeten zijn. Toenmalige minister Henk Kamp van Economische Zaken staat een open en transparante discussie over schaliegas voor, maar dan wel met een geheimhoudingsverklaring. In augustus 2013 wordt het onderzoek naar de Tweede Kamer gestuurd.

Klankbordgroep

In de klankbordgroep zitten gemeenten, provincies, belangengroepen en bedrijven. De commotie startte al nadat een groep van 55 hoogleraren op het gebied van milieu en duurzaamheid zich een paar dagen voor de presentatie van het rapport aan de klankbordgroep had uitgesproken tegen schaliegaswinning. De 55 deskundigen zeggen dat de inkomsten bij lange na niet opwegen tegen de nadelen.

Tot 2023 geen schaliegaswinning in Nederland

Op 18 september 2013 besluit minister Henk Kamp voorlopig geen beslissing te nemen over proefboringen naar schaliegas. Er komt eerst een onderzoek naar alle mogelijke locaties in Nederland die in aanmerking komen voor een proefboring. Dat onderzoek duurt tot midden 2015. Na dat onderzoek besluit het Kabinet dat er in ieder geval tot 2023 geen schaliegas gewonnen gaat worden in Nederland.

Lees verder

• Boortorens op Ameland - Aardgaswinning in het waddengebied
• Aardbeving – Aardgaswinning in Groningen
• Gaswinning – Schade en schadeafhandeling door de NAM
• Gas onder Groningen - gasveld van Kolham in Slochteren
• Gaswinning – gaswinning in Werelderfgoed Waddenzee