Korenbloem blauw

Inheems of niet inheems? Dat is de kwestie! Deze discussie wordt niet alleen over mensen gevoerd, maar ook over planten. Wanneer wordt een plant als een inheemse soort beschouwd. Als hij hier in de natuur kan overleven? Als hij 10, 20 of 100 jaar aanwezig is? Niet dat ik die discussie hier wil aangaan, ik wil alleen een artikeltje schrijven over de korenbloem. En dat dit mooi akkeronkruid zo zeldzaam geworden is, maar heel lang geleden waarschijnlijk via Voor-Azië en de verspreiding van de granen tot in West-Europa gekomen is. En zo, dank zij de mens kosmopolitisch geworden is. En nu, dank zij de mens weer aan het verdwijnen is?

De naam van de korenbloem

Hij is niet alleen boeiend blauw, maar zelfs zijn door de mens gegeven wetenschappelijke naam Centaurea is boeiend. Dat zou afkomstig zijn van de centaur, je weet wel dat half-paard en half-mens wezen. De Centaur staat symbolisch voor een onmogelijke combinatie tussen de diep instinctieve drijfkracht van het paard en de beschaving en beheersing van de mens. Dat levert een explosief geheel op, want de meeste Centauri zijn woest en gewelddadig. Er is echter één uitzondering: de wijze centaur Chiron, die teruggetrokken en afgezonderd van de andere centauren leeft. Hij was de leraar-opvoeder van verschillende Griekse helden.

Die wijze Chiron zou een pijlwond door Herculus veroorzaakt, met het sap van de korenbloem genezen hebben.Een andere mogelijke verklaring voor de naam is dat de Centaur een bekende herborist-arts uit de Oudheid de korenbloem veel gebruikte. In elk geval de plantennaam Kentaurion was al in gebruik bij Hyppocrates en ook Plinius heeft het over centaurion. Het 'cyanus' komt van het Griekse woord 'kyaneos' dat donkerblauw betekent of mogelijk van 'kyanos' dat lazuursteen of Lapis lazuli, een blauwe halfedelsteen is. Vroeger werd de korenbloem ook Cyanus vulgaris genoemd. De Nederlandse naam is heel wat eenvoudiger, maar toch bijzonder mooi, de bloem die in het koren groeit. Al dreigt zowel het koren als de bloem te verdwijnen.

Korenbloem, poëtisch en symbolisch

Dat zo een opvallende blauwe bloem in het gele koren tot de verbeelding van volk en dichter sprak, moet niemand verwonderen. In vroeger tijden was het een symbool voor trouw. Kort en bondig drukt de dichter Ruckert dat uit 'Blauwe blüte, Bild der treue'. Ook werd de bloem gebruikt om kransen te vlechten. Volgens Tabernaemontanus (1588) was de vraag in die tijd zo groot dat men de korenbloem zelfs ging kweken. En om de kinderen uit het koren te houden, vertelde men verschrikkelijke verhalen over de roggewolf.

Dichters hebben door de eeuwen heen de korenbloem bezongen in de 14de eeuw klonk dat zo: God gruet di bloem, die staat in 't koeren / blauw van verwen als lazure /

Dodonaeus voor rode ogen

Medicinaal is de korenbloem nooit spectaculair gebruikt geweest. Zo schrijft Dodonaeus in zijn Cruydt-Boeck van 'haar kracht is nog niet wel bekend en onderzocht, nochtans schijnt ze wel enige verkoelende kracht te bezitten en daarom van sommige veel gebruikt te worden, gestoten zijnde en gelegd op de verhitte, rode, lopende ogen...' En dat ik ook het gebruik dat we ook nu nog steeds terugvinden. Dus tegen ontstoken, vermoeide ogen. Dit medinaal gebruik zou wel eens een vorm van signatuurleer kunnen zijn. Blauwe bloemen voor blauwe ogen, zoals ook Mellie Uyldert beweerde. Of zoals een oude Franse volksnaam het uitdrukt 'casse-lunettes', breek je bril maar, je hebt hem toch niet meer nodig.

Korenbloem voor huid en ogen

Ook Centaurea cyanus is misschien wel aan een geneeskrachtige renaissance begonnen. In elk geval blijkt uit enige wetenschappelijke onderzoeken dat de bloemen een anti-inflammatoire en immuunmodulerende werking bezitten, mogelijk een verklaring voor zijn werking op de ogen. Ook de structuur van de blauwe kleur, de zogenaamde anthocyanen is helemaal chemisch ontrafeld.

Hydrolaten van korenbloem worden ook opnieuw geproduceerd en gebruikt als ooglotion, als compres bij oogontstekingen en voor algemene verzorging van de ogen en de huid. Het heeft mogelijk zowel een verzachtende (slijmstoffen) als een samentrekkende, verstevigende werking (looistoffen) op de huid.

In de Franse monografie Cahier n°3 de l'Agence du Médicament, 1998 wordt het uitwendig gebruik omschreven als 'Traditionnellement utilisé en usage local comme traitement d'appoint adoucissant et antiprurigineux des affections dermatologiques, comme trophique protecteur en utilisé en cas d'irritation ou de gêne oculaire due à des causes diverses (atmosphère enfumée, effort visuel soutenu, bain de mer ou de piscine...

Nog wel veel wetenschappelijke twijfels over de medicinale werking maar in de praktijk is de korenbloem zekere een van de beste middelen voor geïrriteerde ogen en een van de betere middelen voor de huid.

Andere namen van de korenbloem

• Engels: Cornflower, Bachelor's button, Bluebottle, Boutonniere flower, Hurtsickle
• Frans: bleuet, casse-lunette, centaurée bleuet
• Duits: kornblume